Хезмәттәшлеккә нәрсә комачаулый?

Россия Федерациясендә 20 меңнән артык авыл хуҗалыгы продукцияләре җитештерү һәм эшкәртү, 3 меңнән артык кулланучылар кооперативлары бар. 2014 елның февраль-март айларында төбәкләрдә узган авыл хуҗалыгы кооперативлары съездларында аларның эшен тагын да җанландыру буенча төрле фикер-тәкъдимнәр әйтелде.

Югыйсә авылларның үсе­ше өчен бернинди киртә дә юк сыман. Шәхси хуҗа­лы­гыңда күпләп терлек асрарга телисең икән, Хрущев заманындагы шикелле йорт буенча йөреп, “артыгын” тартып алмыйлар. Үз шөгы­лең булдырырга уйласаң, дәүләт яр­дәменә өметләнер­гә нигез бар. Дөрес, бер­нәр­сәне дә өеңә үк китереп бир­миләр. Артыннан шактый йөрисе була. Тик авылларда инде шак­тый тернәкләнеп килүче крестьян-фермер ху­җа­лык­лары, гаилә фермалары, шәх­­с­и хуҗалыкларында күп­ләп терлек асраучы, кош-корт тотучы, яшелчә, җиләк-җимеш үстерүче яки үзенә башка эш-шөгыль табучы­ларның эшләре арткан саен аһ-зары да күбәя бара шул. Бәяләр гаделсезлеге, чыгым­нарның арта баруы һәм тагын әллә никадәрле сәбәп­ләр белән авыл хуҗалыгында продукция җитештерүченең табышы кими. Зыянга эшләү исә киләчәккә өметне ки­метә. Мондый хәлдән котылу чарасы бармы? Табышлы эш­ләүнең юлларын ничек табарга?

Бу көннәрдә Санкт-Пе­тербургта узучы авыл коопе­раторларының икенче Бө­тен­россия съездында сүз шул турыда бара. Съездда ас­сызыкланганча, Россия авыл­ларының киләчәге кооперация, ягъни үзара хез­мәт­тәшлеккә бәйле.

Һәр яңалык – онытылган искелек

Нәрсә соң ул кооперация? Дөнья тарихына күз салсак, шәһәрдәме яки авылдамы, җәмгыять үз алдындагы һәр кыенлыкны күмәк тырышлык белән җиңә килгән. Кооперация дигән төшенчә дә борынгы заманнардан ук килә. Нигезе латин сүзеннән алынган булуы да шуңа иша­рә. Кооперация беренче чиратта нинди дә булса эшне бергәләп башкару тәр­тибен күздә тота. Әлеге алым халык хуҗалыгының һәр тармагына хас. Шул исәптән авыл хуҗалыгы, торак-ком­муналь, куллану, тәэмин итү, сату-алу, кредит һәм башка төрле кооперативлар да уртак омтылыш, күмәк максатлар куеп оештырыла.
Безнең илдә кооперативларга караш шактый катлаулы. Бигрәк тә колхоз-совхоз­лар вакытыннан калган ачы тәҗрибә хәтердән чыгып ук җитмәгән авылларда бу сүз­не ишетү белән кайберәү­ләрнең ачуы кабара башлый. Ни генә дисәк тә, авыл­лар­ның җитмеш елдан артык бөр­текләп җыйган мал-мөл­кәтен бер селтәнү белән юкка чыгару гадел булмады.

Колхоз-совхозларны бү­ген дә бары тик яхшы яктан гына искә алырга тырышучылар мондый күмәклекнең инде кирәге калмавын яхшы аңлый. Күмәк эшнең әҗере дә бергә булу кирәк. Ә инде кемнеңдер хәләл хезмәтен­нән башкалар файдалана икән, мондый эшнең ки­ләчәге юк.

Бернинди кыенлыкларга карамый, республика авылларында күмәк-фермер ху­җалыклары, гаилә фермалары һәм шәхси хуҗалыкларда продукция җитештерү кү­ләме артканнан-арта. Әмма авыл кешесе бер үк вакытта җитештерү, эшкәртү һәм сату белән дә шөгыльләнә алмый. Шуңа да Татарстан авылларында җитештерү, эш­кәртү, сату-алу, хезмәт күрсәтү һәм башка төрле кооперативлар эшен җайга куясы бар. Әйтергә кирәк, чит илләрдә генә түгел, Россия­нең кайбер төбәкләрендә дә моның уңай үрнәкләре бар.

Калышмаска иде бит

Авыл хуҗалыгында төп җитештерүчеләре фермерлар булган кечкенә генә илләрнең дә зур нәтиҗәләр­гә ирешүенең нигезендә күмәк файда ята. Артык зур финанс­лар җәлеп итмичә, урында булган мөмкин­лек­ләрне ос­та файдалана бел­гән коопе­ративларның табышы да зур­рак. Хәтта Голландия кебек чагыштырмача кечкенә генә илләрнең азык-төлек белән үзләрен генә түгел, башка ил халыкларын тәэ­мин итеп яшәвенең сере дә шунда.
Франция, Германия, Дания, Финляндия һәм башка илләрнең авыл хуҗалы­гын­да продукция җитеш­терүче­ләрнең өстенлеге әлеге дә баягы кооперативларга барып тоташа. Бу илләр тәҗ­рибәсе күрсәткәнчә, авыл җирлегендә сәгать механизмы кебек төгәл эшләүче җи­тештерү, эшкәртү һәм сату буенча үзара хезмәттәшлек­не булдырмый торып, югары нәтиҗәләргә ирешү мөмкин түгел, ди Татарстан Республикасы крестьян-фермер ху­җалыклары ассоциациясе рәисе Камияр Байтимеров.

Бүген республика авыл хуҗалыгында җитештерелә торган авыл хуҗалыгы про­дукцияләренең яртысыннан артыгы – шәхси һәм кресть­ян-фермер хуҗалыклары, гаи­лә фермаларына туры килә. Татарстан Кулланучылар берлегеннән алынган мәгълүматларга караганда, узган ел дәвамында һәр шәхси хуҗалыктан 15 мең сумлык ит, сөт, йомырка һәм башка төр продукция сатып алынган. Бу сумманы 365 көнгә бүлгәндә, тиеннәр генә килеп чыга. Шәхси ху­җа­лык­ларның мөмкинлегенә кил­гәндә, дистәләрчә тапкырга артык, ди белгечләр.

Ә бит республиканың крестьян-фермер, гаилә фер­­­маларында да шул ук хәл. Аларда гына түгел, ашлыгын, печәнен ишегалдына китереп биреп, итен, сө­тен алдан килешенгән вакытта яхшы бәясенә алып китүче булса, шәхси хуҗа­лыкларда да продукция җи­тештерү бермә-бер артыр иде. Җитештерүченең эш­кәртү һәм сатудан килгән табыштан мәхрүм ителүе дә аяныч. Ә бит авылда бу эш­ләрне нәкъ менә алар тарафыннан оештырылган кооперативлар башкара алыр иде.