поиск новостей
  • 28.03 "Ак чәчәкләр кебек..." Кариев театры,18:30
  • 28.03 "Җан Баевич" Тинчурин театры, 18:30
  • 29.03 "Рөстәм маҗаралары" Кариев театры, 13:00
  • 29.03 "Кияүләр" Тинчурин театры, 18:30
  • 30.03 "Кәҗүл читек" Кариев театры, 11:00
  • 30.03 "Тапшырыл...ган хатлар" Кариев театры, 18:00
  • 30.03 ПРЕМЬЕРА "Флешка, рэп һәм мәхәббәт"Тинчурин театры, 13:00 һәм 17:00
  • 31.03 "Шәй-бу, шай-бу" Кариев театры, 18:00
  • 31.03 "Өч аршын җир" Тинчурин театры, 17:00
  • 02.04 Хан кызы Турандык. Тинчурин театры, 18:30
  • 03.04 Гомер буе сине көтәм. Тинчурин театры, 18:30
  • 04.04 Кияү урлау. Тинчурин театры, 18:30
  • 05.04 Гастрольләр: Тайна замка на холме. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 11:00 һәм 13:00
  • 05.04 Гастрольләр: Ханума. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 18:30
  • 06.04 Гастрольләр: Мастер и Маргарита. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 17:00
  • 07.04 Гастрольләр: Мелодия коралловых бус. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 17:00
  • 09.04 Җилкәнсезләр. Тинчурин театры, 13:00 һәм 18:30
  • 10.04 Синең хакта… Тинчурин театры, 18:30
  • 11.04 Ядәч! Исемдә! Бер гаилә трагикомедиясе. Тинчурин театры, 18:30
  • 12.04 Флешка, рэп һәм мәхәббәт. Тинчурин театры, 18:30
Бүген кемнәр туган
  • 28 Март
  • Ренат Әюпов - режиссер
  • Фирүзә Җамалетдинова - язучы
  • Артур Поляков - мәдәният хезмәткәре
  • Гиоргий Куприянов - дәүләт эшлеклесе
  • Вил Мәһдиев - көрәшче
  • Никах, юбилей,Туган кон,балалар бэйрэмен,торле кичэлэрне алып барабыз.8-4кэ хэтле шалтыратта аласыз.89393453961
  • Чистаидан иорт сатып Алам чистаинын узенэн 89274905164
  • 1 булмэле фатир моселман гаилэсенэ озак вакытка арендага бирелэ ЖК Салават купере. Собственник ( риелтор тугел!!!)89509488227.
  • Сдается 2-х комнатная квартира по ул. Ф.Амирхана порядочной семье на длительный срок. В квартире есть мебель, рядом остановка, магазины, рынок. Только граждане РФ без животных!!! 8-965-584-66-30 собственник.
  • Продаю листы нержавейки 530х630, толщина 3,5мм, запчасти на УАЗ.тел 89178553159.
  • Коттедж төзэргэ кирэк казанда минэм номер 89274905164
  • Баян сатыла. Казан. Тел.:89003238614
  • татар теленең аңлатмалы сүзлеге сатыла, 3 томда, Казан, Татарстан китап нәшрияты, 1981 ел. тел.8 919 647 47 91
  • Казанда оч булмэле фатирнын залына тэртипле кыз эзлим. Бигичев урамы. Риелторсыз 89600347300
  • Исэнмесез! Бенто тортларга hэм капкейкларга заказлар кабул итэм! Казан шэhэре. 89377708700 Динара.
Архив
 
16.12.2013 Җәмгыять

Җир күчәреннән ычкынмаячак

“Кол булган кеше патшага әйләнсә, ахмак туйганчы ипи ашый башласа, яманатлы хатын кияүгә чыкса – җир тетри, хезмәтче туташ байбичәсе урынын алса – җир моны күтәреп тора алмый”, диелә Сөләйман пәйгамбәр риваятьләре китабының 30нчы бүлегендә. (“От трех трясется земля, четырех она не может носить: раба, когда он делается царем, глупого, когда он досыта ест хлеб, позорную женщину, когда она выходит замуж, и служанку, когда она занимает место госпожи своей”. Книга притчей Соломоновых, гл. 30).

“Домашний” телеканалында байтактан госманлылар империясенең иң шанлы чоры турында “Великолепный век” телесериалы бара. Төрек солтанының колы Роксолана, тора-бара солтанның никахлы хатыны булып куйгач, биләмәсе өч кыйтгага җәелгән кодрәтле империядә тетрәнүләр башлана. Алтын Урда дәүләтендә хан хатыннарының берсе, Роксолана сыман, әтрәк-әләмнәргә хас тәкәллефсезлек белән законнарны, гореф-гадәтләрне аяк астына салып, җанкыюлар аша үз улын тәхеткә утыртуы аркасында фетнә арты фетнә чыга, хан арты хан алмашына, ә һәр алмашыну аркасында аксөякләр катламы җилгәрелә һәм ахыр чиктә “өйрәсе сыегайган” ил таркалуга дучар була.

Һәр уңышның матди нигезе бар. Әйтик, яхшы эшче шәп спортчы, атаклы музыкант, бөек конструктор яки галим, кыскасы, үз һөнәрләренең чын осталары пәйда булсын һәм мәйданга килсен өчен, шул максатта чыгымнар тотып, шартлар тудыру, ә иң мөһиме – талантларның канатлары каерылмасынга бу өлкәләр белән чын зыялылар идарәсе булдыру сорала. Мәгълүм ки, әтрәк-әләм җитәкче, димәк ки, әтрәк-әләм хакимият тә затлыга, талантка юл бирмәскә тырыша, аңа каршы сугыш ача. Җәмгыятьне тәшкил итүче һәр берәмлекнең югары катламга омтылучы каймагы, өресе була. Мәсәлән, Октябрь революциясенә кадәр авылдагы ару катлам уңган крестьяннардан һәм руханилардан гыйбарәт булган. Революциядән соң булдыклылар – кулаклар, ә белемлеләр мулла калдыклары дип тамгаланып, бетерелүгә дучар ителгән, сөрелгән, эш өчен кирәк дип табылып исән калдырылганнарының балаларына белем алуга юлны япканнар. Изге урын буш тормый, без үскәндә авыл интеллигенциясен нигездә крестьян гаиләсеннән чыккан авыл хуҗалыгы белгечләре һәм тамырлары крестьянга һәм ара-тирә муллаларга да тоташкан укытучылар тәшкил итте. Тормыш законы шундый: кешеләрдән торган теләсә-нинди төркем, даирә, зурмы ул, кечкенәме, гарасатлар кичереп, чәлпәрәмә килсә дә, пирамида формасына җыелу үзлеген җуймый. Төрмәләрдә дә иерархия бар, анда да формаль түгел катламнарга бүленеш котылгысыз.

Русиядә 1917 елгы революциядән соң Сөләйман пәйгамбәр искәрткән шартлар берьюлы, җитмәсә, җәмгыятьнең һәр буыны-күзәнәгендә диярлек, ягъни төрле-төрле дәрәҗәдәге даирәләрдә бер дулкында үтәлә. Нәтиҗәдә, ачлык, мур кырылышы, ГУЛАГ, сугыш афәтләре, сөргеннәр миллионнар гомерен өзә, ә тора-бара байтак халыклар язмышын кыл өстендә калдыра.

Мәгълүм ки, коммунистик хакимият диннәрне сүгү белән беррәттән, плагиатка барып, аларны үз арбасына җигәргә дә маташты. Мөхәммәд пәйгамбәр г.с.гә Хак Тәгаләдән “Укы!” дип өч кат иңгән вәхине “Укырга, укырга, укырга!” дип үзгәртеп корганнары күз алдыбызда. Янә килеп, христиан динендә изге өчлек – Изге Рух, Ата һәм Ул булса, боларныкында Маркс, Энгельс, Ленин – өч баш бер сурәттә плакатларда гәүдәләнеш алды. Диндә сәхәбәләр олылана, ә коммунистик тәгълимат ялкынлы революционерларга табынуны кодалый. Чиркәү әледән-әле бәгъзе тәкъва бәндәләрне изге дип танытса, КПСС Павлик Морозов, Зоя Космодемьянская, Гастелло, челюскинчылар, панфиловчылар, стахановчылар, Гагарин һәм башкаларны каһарманлаштыруны кагыйдә иткән иде. Дин вәгазь укуны алга сөрде, ә КПСС агитация һәм пропаганда, ягъни үгет һәм коткы белән сукыр черкидәй ябышты.

Коткы дигәннән, безгә мәктәптә укыганда өзми-куймый “бөек урыс әдәбияты” дип сеңдерделәр. Конкрет урысныкы дип ассызыкланучы әдәбиятның, чыннан да, бөеклеге бәхәссез. Ә бу аның милли чикләрне белмәгән халыкчанлыгында, изүчеләрне хурлык баганасына кадаклап, гадиләрне яклавында, кешеләргә терәк, рухи көч, өмет чыганагы булуында, гуманлылыкны кайгыртуында иде. Татар әдәбияты да шундый иде, әлбәттә. Һәм ул, Кол Гали чорыннан башлап, һәр дәвердә хәл кадәренчә шул хакыйкатьне алга сөреп килде. Без белгән чорда, авыл башлыкларыннан алып, төбәк, тармак, хәтта ил җитәкчеләренең үзләре хакимлек иткән даирәләрдә, биләмәләрдә кылган уңай гына түгел, тискәре гамәлләре дә хакыйкый зыялы каләмзатлар тарафыннан газета-журналларда, китап һәм экраннарда гадел бәяләнеп, чагылыш таба алды. Әлбәттә, иң изге эштә дә кабәхәтләр казганырга мөмкин һәм киресенчә. Әйтик, чишмә башында урыс әдибе Михаил Булгаковның “Собачье сердце” бәянында тасвирлаган Шариковлар системасы иң яхшы дигән кешене дә рәхәтләнеп изә. “Миңа нишләсәм дә ярый, аларга берни дә ярамый, миңа күп кирәк, халыкка – шымытыр, аларның күле кипсен, минем диңгез шауласын” – түрәкәй шариковичларның яшәү шигарьләре шушы. Шариковлар токымы, үзләре табынган КПССның умырткасын сындырып һәм СССРны таратып, гомумхалык байлыгына ия булып куйдылар һәм үзләренчә, ягъни “бүлү таблицасы” нигезендә идарә итәргә керештеләр. Нәтиҗәдә, көндәлек тормышыбызда һәртөрле җимерелү-һәлакәтләр нормага әйләнде.

Әмма Җир күчәреннән ычкынмый. Җирнең күчәреннән ычкынмау сәбәбе, минемчә, элегрәк һәртөрле тетрәнүләрне йомшартучы, аммортизацияләүче иманлы кешеләрдән торган саллы катламның могҗиза белән сакланып калуында иде. Без яшәгән чорда һәм җирлектә ул интеллигенция дип аталды. Интеллигентның һөнәри чакырылышы – намуслы иҗади хезмәт. Бар иде татарда да алар. Табиблар, укытучылар, инженерлар, әдипләр, композиторлар, сәнгатькәрләр... Җырчылар бар иде. “Татарстан” исеме йөрткән йөзек кашыдай радио-телевидениебезне хәтерләүчеләр әле дә күп. Интеллигенциябез хакимият белән билгеле бер ара саклавы, ягъни бер табактан ашамавы, мул табыннан атылган сөяккә алданмавы, махсус җимле тагаракка капланмавы, түрәләргә багышлап мәдхияләр иҗат итмәве, фикъри һәм әхлакый оппозициядә кала алуы, кыскасы, җан сатмавы белән гади халыкның ышанычын һәм ихтирамын казана иде. Һәм халык мәхәббәтеннән егәр алучы зыялылар катламы хакимияткә бәйдән ычкынмау, чыгырдан чыкмау өчен җитди киртә булып торды. Җирле хакимият интеллигенция белән хисаплашырга, аның аң-белем ягыннан һәм әхлакый өстенлеген, ил егәрен арттырудагы өлешен танырга мәҗбүр иде.

Ислам тәгълиматы явызлыкка каршы чык, көрәш, әгәр көчең җитмәсә, сүзең белән, анысына да хәлең юк икән, күңелең белән карыш дип өйрәтә. СССР чорында интеллигенция дә билгеле бер дәрәҗәдә сүзе һәм күңеле белән золымга карышып, үз тормышыннан ямь һәм мәгънә табып яшәде. СССРның иң югары җитәкчелеге, 100 процент шариковлашуның илебезне һәлакәткә китерәчәгенә төшенеп, аңлы рәвештә аларның “башбаштаклыгы”на түзгән дип фаразлыйм.

Милициянең беренче карашка интеллигенциягә катнашы юк кебек. Әмма аның структурасында карак җитәкчеләрне авызлау өчен БХСС атлы хезмәт булып, анда эшләүчеләрне, минемчә, интеллигенциягә кертеп булгандыр. Һәрхәлдә, җинаять эзләү бүлеге оперларының “бөтен кара эш безнең сыртта, ә БХСС хезмәтендә ак перчаткалы интеллигентлар” дип сукранулары шул даирәдә хезмәт итүчеләр өчен сер түгел.

Мондый мәзәк тә бар иде СССР чорында. Имеш, гид чит ил туристларына Мәскәү күрсәтеп йөри. Менә болар Лубянка мәйданына килеп чыга. Туристлар:

– Бу нинди оешма? – дип сорый.

– Бу – КГБ, Совет хакимиятеннән риза түгелләр белән шөгыльләнә торган оешма, – дип аңлата гид.

Йөри торгач, УБХСС урнашкан бина очрый.

– Ә бусы? – дип кызыксына туристлар.

– Монысы совет властеннән риза кешеләр белән шөгыльләнә торган оешма, – ди гид.

Чыннан да, эш урыныннан явызларча файдаланып, халык милкен имүче намуссыз совет җитәкчеләре һәм алыпсатарлар белән көрәшә, ягъни хакимиятнең ришвәткә кереп батмавын кайгырта иде погонлы интеллигентлар. Үзгәртеп кору башлангач, хакимияткә үзенчәлекле оппозициядә торган,К халык ихтирамына лаек БХСС хезмәтенә нокта куелды.

СССРны һич кенә дә кухняларда совет хакимиятеннән зарланып, эчен бушатучы, үзгәртеп кору чорында кыршылган пәлтә киеп, митингларда пар чыгаручы интеллигенция җимермәде. Пролетариат юлбашчысы Ленинның “бетерсә безне бюрократия генә бетерәчәк” дигән даһи күрәзәсе раска килде. Җинаять кылучыны эзләүдә беренче кагыйдә – аны кылудан кем отканлыгын ачыклау. Димәк, отучылар саткан, җимергән булып чыга СССР атлы дәүләтебезне.

Хуш, партия җитәкчеләренә карата гади халыкта ышаныч элек тә әллә ни зур түгел иде һәм кемлекләре танауларына чыккан ул токымның хыянәтенә гаҗәпләнүче булмады да кебек. Ә менә интеллигенциябезнең үз кыйбласыннан тайпылуы авыр кабул ителә.

ГУЛАГлы Сталин чорында да, үзгә уйлаучыларны психушкалар көткән торгынлык елларында да намусын хәл кадәрле саклый алган интеллигенциябезне үзгәртеп кору дәверендә ниткән кырау сукты соң? Миңа калса, кыйбла үзгәрүгә җирлекне хакимияттә утыручыларның язучы, фән кандидаты, фән докторы, академик кебек исемнәрне таныш-белешлек, акча ярдәмендә “яуларга” керешүе тудырды. Үзләре һәм сәләтсез якыннары, куштан һәм шома ялчылары өчен шундый үрләр яуланып кына калмыйча, андыйлар иҗади хезмәт белән бәйле структураларга җитәкчелеккә үк үрмәләделәр.

Зыялылылар бетүе хакында беренче булып “Казан утлары” журналында Мөхәммәт Мәһдиев “Татар зыялысы – ул кем?” дигән мәкаләсе белән инде әллә кайчан чаң суккан иде. Тик ул заманда чын интеллигенциягә чакырылыш та, җирлек тә бетмәгән иде кебек. Әдәбиятыбызда Мәһдиев үзе, Миргазиян Юныс, Адлер Тимергалин, Зөлфәт, Мөдәррис, Фәннур Сафиннар мәйдан тота иде ләбаса! Мәгариф белән үз туган телен, урыс, гарәп, француз телләрен яхшы белгән чын интеллигент, чын академик Мирза Мәхмүтов җитәкчелек итте түгелме? “Татарстан” радио-телевидениебез бик затлы булып, ул чорда күрсәтелгән яки тапшырылган спектакльләрнең, әдәби-музыкаль тапшыруларның югары зәвык белән, җиренә җиткереп әзерләнүе истә калган.

Кол Шәриф мәчете хозурында уздырылган сыра бәйрәмнәре, рок-концертлар татар интеллигенциясенең әхлакый һәм рухи тар-мар ителүе уңаеннан башланган тантаналарның беренче бүлеге иде. Икенче бүлектә ниләр булганын искә төшерүне, өченчесендә ниләр күрәчәгебезне фаразлауны мөхтәрәм укучылар иркенә калдырыйк.

Инде Сөләйман пәйгамбәр кисәткән шартлардагы тетрәнүләрдән зыялыларсыз да сакланып булуы хәл ителгәнгә охшап тора. Мәсәлән, бүген хатын-кыз, хәтта бик теләсә дә, ансат кына дан чыгара алмый. Ярымшәрә хәлдә халык каршына сәхнәгә чыгу да гүзәллек бәйгесе кысасына кертелеп, бер дә хурлыклы түгел, ә дәрәҗәле гамәл санала. Франциядә дүрт ирдән дүрт бала тапкан хатынны әздән генә президент итеп сайлап куймадылар. Йорт хезмәтчеләре, секретарьшалар олигарх хатыннарына әвереләләр һәм иҗтимагый баскычта бүген алар бөтенесе бер югарылыкта торалар. Туйганчы ипи ашаган ахмакларны мәйданнарга, стадионнарга яки экран каршысына җыеп, спорт уеннарына җәлеп итеп, акыртып бушандыру хәл ителгән. Аннан килеп, лаексызларның теләсә-нинди кәнәфигә, хәтта илләр тәхетенә утыртылуы да уенны хәтерләтә. Күбесе, үз ихтыярларыннан мәхрүм хәлдә, без белмәгән ниндидер чын Хуҗаның җептән тартуына буйсынып идарә ителәләр сыман. Кыскасы, Җиргә күчәреннән ычкыну инде янамый.  


Рөстәм ЗАРИПОВ
Татарстан яшьләре
№ |
Татарстан яшьләре печать

▲ Өскә
 
Матбугат-инфо
Матбугат.ру
Ватаным Татарстан
Шәһри Казан
Бердәмлек
Рәшит Ваһапов фестивале
Камал театры
Тинчурин театры
Татар дәүләт филармониясе
Ирек мәйданы
Татарстан яшьләре
Кариев театры
Идел
Өмет
Татарстан китап нәшрияты
Милли Музей
Шаян
Татаркино
Ханский дом
Татар телен һәм ТР яшәүче халыклар вәкилләренең<br />туган телләрен саклау, үстерү мәсьәләләре комиссиясе
«Элита»