поиск новостей
  • 28.03 "Ак чәчәкләр кебек..." Кариев театры,18:30
  • 28.03 "Җан Баевич" Тинчурин театры, 18:30
  • 29.03 "Рөстәм маҗаралары" Кариев театры, 13:00
  • 29.03 "Кияүләр" Тинчурин театры, 18:30
  • 30.03 "Кәҗүл читек" Кариев театры, 11:00
  • 30.03 "Тапшырыл...ган хатлар" Кариев театры, 18:00
  • 30.03 ПРЕМЬЕРА "Флешка, рэп һәм мәхәббәт"Тинчурин театры, 13:00 һәм 17:00
  • 31.03 "Шәй-бу, шай-бу" Кариев театры, 18:00
  • 31.03 "Өч аршын җир" Тинчурин театры, 17:00
  • 02.04 Хан кызы Турандык. Тинчурин театры, 18:30
  • 03.04 Гомер буе сине көтәм. Тинчурин театры, 18:30
  • 04.04 Кияү урлау. Тинчурин театры, 18:30
  • 05.04 Гастрольләр: Тайна замка на холме. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 11:00 һәм 13:00
  • 05.04 Гастрольләр: Ханума. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 18:30
  • 06.04 Гастрольләр: Мастер и Маргарита. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 17:00
  • 07.04 Гастрольләр: Мелодия коралловых бус. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 17:00
  • 09.04 Җилкәнсезләр. Тинчурин театры, 13:00 һәм 18:30
  • 10.04 Синең хакта… Тинчурин театры, 18:30
  • 11.04 Ядәч! Исемдә! Бер гаилә трагикомедиясе. Тинчурин театры, 18:30
  • 12.04 Флешка, рэп һәм мәхәббәт. Тинчурин театры, 18:30
Бүген кемнәр туган
  • 28 Март
  • Ренат Әюпов - режиссер
  • Фирүзә Җамалетдинова - язучы
  • Артур Поляков - мәдәният хезмәткәре
  • Гиоргий Куприянов - дәүләт эшлеклесе
  • Вил Мәһдиев - көрәшче
  • Никах, юбилей,Туган кон,балалар бэйрэмен,торле кичэлэрне алып барабыз.8-4кэ хэтле шалтыратта аласыз.89393453961
  • Чистаидан иорт сатып Алам чистаинын узенэн 89274905164
  • 1 булмэле фатир моселман гаилэсенэ озак вакытка арендага бирелэ ЖК Салават купере. Собственник ( риелтор тугел!!!)89509488227.
  • Сдается 2-х комнатная квартира по ул. Ф.Амирхана порядочной семье на длительный срок. В квартире есть мебель, рядом остановка, магазины, рынок. Только граждане РФ без животных!!! 8-965-584-66-30 собственник.
  • Продаю листы нержавейки 530х630, толщина 3,5мм, запчасти на УАЗ.тел 89178553159.
  • Коттедж төзэргэ кирэк казанда минэм номер 89274905164
  • Баян сатыла. Казан. Тел.:89003238614
  • татар теленең аңлатмалы сүзлеге сатыла, 3 томда, Казан, Татарстан китап нәшрияты, 1981 ел. тел.8 919 647 47 91
  • Казанда оч булмэле фатирнын залына тэртипле кыз эзлим. Бигичев урамы. Риелторсыз 89600347300
  • Исэнмесез! Бенто тортларга hэм капкейкларга заказлар кабул итэм! Казан шэhэре. 89377708700 Динара.
Архив
 
05.02.2009 Җәмгыять

ТАРИХ АЛТАЙДАН БАШЛАНА

Татарстан Фәннәр академиясенең Ш. Мәрҗани исемендәге Тарих институты фән дөньясын дөньяда тиңе булмаган “Tartarika” сериясе белән шаккатырды да... тагын бер үзенчәлекле проектка кереште. “Идел-Алтай” проекты шулай ук тиңдәшсез, ул төрек-татар, монгол, иран, япон, корея цивилизацияләренең килеп чыгышын һәм үсешен тикшерә. “Идел-Алтай” проектының татар халкына нигә кирәклеге, аның әһәмияте турында безгә институт директоры, проект җитәкчесе Рафаэль Сибгат улы Хәкимов сөйләде:

– Әлеге проект “Зур Алтай” дип атала, “Идел-Алтай” – без кушкан исем, без аны үзебезгә яраклаштырдык. “Зур Алтай” – ул Алтай республикасы, Русия, Төньяк Монголия, Төньяк Казахстан һәм Кытай территорияләре. Монда монголлар, ираннар, японнар һәм корея халкы формалашкан. Димәк, төрек-татар, монгол, иран, япон, корея цивилизацияләре шуннан башлана. Бу халыклар арасында нинди уртаклык бар, тарих аларны соңрак ничек аерган – “Идел-Алтай” проекты шул сорауларга җавап бирәчәк.

 

Без үзебезнең VII гасырдан соңгы чорны әйбәт беләбез, фактлар чыганагы да җитәрлек. Ә менә борынгы чор, өйрәнелгән булса да, бик үк төгәл түгел. “Идел-Алтай проекты” борынгы чорга ачыклык кертәчәк. Төрки халыклар Алтайдан чыккан, тарихны яхшырак белү өчен  безгә шунда эшләргә кирәк.  Әлеге проект безгә III гасырлар чорын тирәнрәк белү мөмкинлеге бирәчәк. Бу тарихны яңадан язу дигән сүз түгел, тарих әллә ни үзгәрмәс дип уйлыйм, без аны яңа мәгълүматлар белән тирәнәйтәчәкбез генә. Әлегә безнең борынгы чор тарихы буенча белемебез "хуннар – безнең бабайлар, алар тауларга качкач, төрекләр килеп  чыккан" дигән гомум сүзләр белән чикләнә. Кытайда шуңа ишарәләгән берничә чыганак бар һәм – шуның белән шул. Алар ничек яшәгән, ничек киенгән, нәрсә ашаган – монысы караңгы. Ә бу зур эшне ерып чыксак, без үз тарихыбызны яхшырак белә башлаячакбыз.

 

Алтай белән кызыксынучанлык элек тә бар иде. 10-12 ел элек Мәскәүдә төрки каганат буенча фәнни конференция дә үтте. Әмма башка чорлар буенча фундаменталь китаплар чыгармыйча, бу эшкә тотынып булмады. Бүгенге көндә татарлар тарихы буенча ике том дөнья күрде, инде өченчесе типографиядә. Хәзер борынгы чорны тулыландыру кирәк.

2-3 ел элек Алтайда ТР Президенты Минтимер Шәймиев исеменнән истәлек тамгасы куелгач, ябышып эшли башладык. Шул тамганы куярга баргач, үзенә күрә разведка да ясадык: тауларда ничек казынып булганлыгын карадык, музейларда йөрдек. Шунда эшләмәсәк, иң борынгы чорны ача алмаячагыбызны аңладык.

 

“Идел-Алтай” – халыкара проект. Бу – әлегәчә дөньяда булмаган яңа адым. Бүгенге көнгә кадәр төрек, монгол, иран, япон, корея цивилизацияләре уртаклыгы һәм үзенчәлеге турында фундаменталь эш юк иде әле. Әйе, лингвистлар телләрнең алтай группасын бүлеп чыгара. Әмма күбесенчә япон, корея, төркиләрне бүләләр. Ә бу проект, инде әйткәнемчә, аларның уртаклыгын күрсәтәчәк. Барнаул һәм Новосибирск университетлары, Тува, Хаккасия, Казахстан, Иран, Монголия, Япония, Корея, Кытай галимнәре берләшеп эшлиячәкбез. Ә башлавын без – Ш. Мәрҗани исемендәге Тарих институты башлый, чөнки башкаларның моңа фәнни көчләре җитми. Хәтта Русия Фәннәр академиясе дә мондый зур эшне күтәрә алмый, алар кушыла гына. Ә безнең фәнни мөмкинлегебез бар.  

 

Проект татар халкына үз тарихы белән горурланырлык фактлар өстәр дип уйлыйм. Без бит урманнан чыккан кабилә түгел. Без элек-электән дәүләтле халык. Гади генә мисал: дөньяда ыштан кайдан килеп чыккан?  Аны хуннар уйлап чыгарган, безнең бабайлар. Хәзер бөтенебез ыштан кия. Бу горурланырлык факт түгел мени?  Тауларда йөргәндә үк без төрки шәһәре эзләре таптык инде. Бу урынны чирәм каплаган, әмма анда төрки шәһәр булганлыгы, сәүдә юллары күренеп тора. Минем уйлавымча, бу шәһәр 4-5 гасырларга карый. Бу да горурлык, безнең борынгылык билгесе.

 

“Идел-Алтай” проекты өч елга исәпләнгән. Быел яз Алтайда археология эшләре башланачак. Проект нәтиҗәсе буларак, “Tartarika” сериясендә “Алтай” дигән атлас барлыкка килер,  фәнни китап язылыр дип уйлыйм. Казанда “Идел-Алтай: дөнья цивилизацияләре башлангычы” дигән I Халыкара археология конгрессы уздырырга җыенабыз. Шул проектка нигезләнеп, бер фильм төшерү планлаштырыла. Кыскасы, планнар бик күп. Әмма “Идел-Алтай” проекты үзе генә дә искиткеч зур һәм әһәмиятле эш.

 


Гөлнара САБИРОВА
Татарстан яшьләре
№ 12 | 31.01.2009
Татарстан яшьләре печать

▲ Өскә
Матбугат-инфо
Матбугат.ру
Ватаным Татарстан
Шәһри Казан
Бердәмлек
Рәшит Ваһапов фестивале
Камал театры
Тинчурин театры
Татар дәүләт филармониясе
Ирек мәйданы
Татарстан яшьләре
Кариев театры
Идел
Өмет
Татарстан китап нәшрияты
Милли Музей
Шаян
Татаркино
Ханский дом
Татар телен һәм ТР яшәүче халыклар вәкилләренең<br />туган телләрен саклау, үстерү мәсьәләләре комиссиясе
«Элита»