Өч елга сузылган тарткалашу

“Безнең районда “крепостное право” вакытындагы шикелле кыргый законнар хөкем сөрә. Җир пайларын рәсмиләштерергә ярдәм итәсе урында, еллар буена бер бусагадан икенчесенә йөртәләр. Күбебез инде суд юлларын да таптарга мәҗбүр ителде. Сәрдекбаш җирле үзидарәсенең пай җирләрен бездән алу турындагы дәгъвасы Кукмара районы судында 2011 елның көз айларында каралды. Атна саен авылның биш кешесе үз хокукларын яклап, судка барды.

Шул вакыттан бирле шактый гомер узса да, безнең пай җирләребезнең чикләрен бил­геләү һәм кадастр паспортын әзерләп бирмәс өчен “Вектор” җаваплылыгы чик­ләнгән җәмгыятьнең кадастр инженеры Шәүкәт Сәлахет­динов төрле сәбәпләр табып, эшне тартып-сузып килә. Янына барган саен бер төрле сәбәп табып, кире борып җибәрә. Арада җитмеш яшеннән узган хезмәт ветераннары, матди керемнәре булмаганнар да бар. Авыл кешесенең атна саен район үзәгенә барып көн уздырырга мөмкинлеге дә юк.

Авылыбызда эшлим дигән кешегә бер эш урыны калмады. Кайчандыр миллионер хуҗалык фермасы бүген җимерелеп ята. Авылда хәзер кем ничек булдыра ала – шулай тамак туйдыра. Кем әби-бабасының пенсиясенә көн күрә, кем читкә чыгып эш эзли. Әгәр пай җирләребезне алсак, терлек-туар асрап, көн күрер идек тә бит. Авылда эш булмагач, терлек асрарга мөмкинлек бирелмәгәч, ничек итеп тормышны алып барырга, балалар үстерергә?

Югыйсә алты басуның дүртесендә чүп үлән үсеп ята. Быел да ике басуда гына ашлык чәчелде. Малга ни ашатырбыз дип аптыраган бер вакытта, чәчелгән уңышның юлга якын җирендә (авылыбыздан чыккан югары дәрәҗәдәге кунаклар күрмәсен диптер) ике тапкыр кистергеч белән боздырып ташладылар. Беренчесе – Сабан туе алдыннан, икенчесе – Уразада ифтар ашы үткәрергә җыенгач.

2005 елдан башлап йөзләрчә кеше үзләренең законлы пай җирләрен теркәтә алмый интегә. Шул ук вакытта үз җирлә­рен рәсмиләштерүдән өмет өзеп, пайларыннан баш тар­тучыларның 300 гектардан артык җиреннән авылдашыбыз, бүген муниципаль район башлыгы Рауил Рәхмәтуллинның якын туганнары файдалана.

Сездән Кукмара районына килеп, җирләрен теркәтә алмаучылар һәм шулай ук җирләребезне бирмәүчеләр белән очрашып, сөйләшеп, тикшереп, җирләребезне алуда ярдәм итүегезне сорыйбыз”, – дип яза бер төркем авылдашлары исе­меннән редакциягә хат юллаган Яңа Сәрдек авылында яшәүче Раил Шакиров.

Ыгы-зыгының сәбәбе нәрсәдә?

Җирле үзидарә башкарма комитеты секретаре Энҗе Фәйзуллина әйтүенчә, Сәр­декбаш җирлегенә алты авыл керә, аларда 360 шәхси ху­җалык бар. Хат авторы яшәгән Яңа Сәрдек авылында 71 хуҗалыкта 252 кеше исәпләнә. Элегрәк елларда “Уңыш” дип аталып йөрүче бу хуҗалык “Вамин”ның бер бүлекчәсе саналган. Халык пай җирләрен шушы инвесторга файдалануга биргән. Инвестор баштарак бик ышандырса да, ике яклы килешү үтәлмәгән. Пай иялә­ренә озак еллар буена җирдән файдаланган өчен берни бирелмәгән. Бу җирдән ел саен уңыш алынса да, халык инде пай хакының ни икәнен дә оныткан. Дөрес, пай җирлә­реннән файдалану хокукы “Вамин”нан “Просто молоко”­га күчкәч, быел пай ияләренә бер төргәк салам һәм бер капчык арыш яки арпа бирелгән бирелүен. Әмма бу кадәресен дә авылда күпләр кешеләрне мыскыл итү дип саный.

Җирлектә үз эшләрен булдырып яшәүчеләр дә байтак. 16 фермер хуҗалыгы, берничә авылда гаилә фермалары яхшы гына эшләп килә, шәхси кибет ачучылар да бар, диләр.

Җирлек башлыгы Илгиз Нәбиев бу эштә чагыштырмача яңа кеше. Шулай да пай җире рәсмиләштерүнең “иң кызган” чагына туры килгән. 2005 елга кадәр пай җирләрен рәсмиләштерү чагыштырмача җиңелрәк булган, дип саный. Татарстан Президенты Рөстәм Миңнехановның республикада хуҗасыз җирләрне бетерү турындагы таләбе нигезендә җирле үзидарә 2011 елда пай җирен рәсми­ләштер­мәгән­нәрнең исемлеген төзегән. Андыйлар җирлектә 199 кеше барлыгы ачыкланган. ”Арада күптән мәрхүм булганнары да шактый иде. Төрле сәбәпләр белән пай җиреннән бөтенләй баш тартучылар да булды, ди Илгиз Мөзәкир улы.

Нәтиҗәдә пай җирен үз­ләре файдаланырга теләү­челәр исемлегендә нибары 39 кеше калган. 160 кеше җир паеннан бөтенләй баш тарткан.

– Ике яклы килешү ниге­зендә әлеге җир (барлыгы 304 гектар) Әхмәтовларга бирелде, – ди җирлек башлыгы.

Соңыннан аңлашылганча, Сәрдекбаш авыл җирлегендә гаилә фермасы булдырып, сөт җыеп көн күрүче Равия Әх­мәтова, чыннан да, Кукмара му­ни­ципаль районы башлы­гы­ның бертуган сеңлесе. Алар­­ның гаилә фермасында бүген 90 башка якын мөгезле эре терлек бар. Шәхси хуҗа­лык­лардан сөт тә җыялар. Бу эштә Равия Әхмәтовага ире Раниф, уллары Рәдиф тә булыша, диләр. Башкалар еллар буе бер пай җирен рәсмиләш­терә алмаганда, Әхмәтов­ларның җире елдан-ел арта баруына гаҗәпләнә хат авторлары.

Сәрдекбаш авылы җирле­гендә пай кишәр­лекләрен рәсмиләштерү буенча килеп чыккан ыгы-зыгы, 300дән артык кешенең пай җиреннән үзләре теләп баш тартуының төп сәбәбен шуннан күрәләр.

Безнең башка тай типмәгән

2011 елның көзендә узган судтан алып бүгенге көнгә кадәр пай җирен рәсми­ләштерә алмаганнар арасында Сәрдекбаш авылында яшәү­­­че хезмәт ветераны Мәр­зия апа Зиятдинова белән очрашып сөйләшү дә бу мәсь­ә­ләгә күпмедер ачыклык кертте. Гомере буе шушы хуҗа­лыкта терлекче булып эшлә­гән ул. Пай җирен рәсмиләш­терүе үзе өчен түгел, ә оныкларына киләчәктә ярдәме тимәсме диюе. Гәрчә “Вамин”­га 49 елга арендага дип би­релгән 4 пайлары өчен киле­шү буенча тиешлесен озак еллар алганнары булмаса да. Бишенче пай җире – мәрхүм иренеке. Шуны ничек кенә булса да үзебезгә аласы иде, дип хыялланалар.

Мәр­зия апаны да аңларга була. Ишегалды тулы мал-туарга азык әзерлисе дә бар бит. Көн саен ике сыерның сөтен сатудан гаилә бюджеты шактый тулылана икән. Тормыш барыбер уңай якка үзгәрә. Элегрәк сөт җыючы Әхмәтовлар бер литрга 7 сумнан түләсәләр, авылда сөтне тагын берәү җыя башлагач, бәя артканнан-арта, дип сөе­нә. Пай җире өчен быел бераз салам белән 70 килограмм ашлык биргәннәр.

– Арендага бирүнең азмы-күпме файдасы булгач, ни өчен авылның йөзләгән кешесе пай җиреннән бөтенләй баш тарткан соң?

– Авылда күпләп терлек асраган кеше үзе теләп пай җиреннән баш тартмый инде. Пай җирең булганда, авылда яшәүнең киләчәге бар. Җи­реңне кемгәдер бирү туган авылың белән араны бөтен­ләйгә өзү кебек килеп чыга. Минем дә әнә өч оныгым үсеп килә. Тик пай җирен үзеңнеке итү дә сират күперен чыгуга тиң. Үзебезгә тиешле кишәр­лекне бүлеп алу артыннан йөри башлагач та көлделәр генә. Межалау һәм кадастр планын эшләтү өчен кадастр инженеры Шәүкәт Сәла­хет­динов янына ким дигәндә егерме тапкыр бардым. Киләсе атнада килерсез, әзер булыр, дип ышандырып җибәрә дә, әллә нинди сәбәп табып эшлә­ми. 2011 елдан бирле шулай йөртә инде. Аптырагач, Кукмарага йөрүче автобуска айлык билет алып куярга мәҗбүр булдым, ди 71 яшьлек Мәрзия апа.

Яңа Сәрдек авылында яшәү­че Рәисә апа Бәдрет­ди­нованың да борчылуы йөзенә чыккан. Улы Илшат, башка чара калмагач, читкә чыгып эш эзләргә мәҗбүр. Берсеннән-берсе кечкенә өч баланы тәрбияләп үстерер өчен дә күп кирәк шул. Менә дигән итеп эшләп торган терлекчелек комплексы бүген хәра­бә хә­ленә калып бара. Фермада терлек-туар бете­рел­гәч, авылда башка эш калмаган. Хәзер Бәдретдиновлар гаиләсенең бар өмете пай җирен алып, шәхси хуҗа­лыкларында тер­лек-туар асрау. 77 яшьлек Рәи­сә апа инде ничәнче ел рәттән шушы максат белән төрледән-төрле бусагалар таптый. Бу эш 2011 елда судка кадәр барып җиткән. Бәдретдиновлар үзлә­ренең пай җиреннән баш тартсын өчен ниләр эшләнгәнен санап китсәң, тулы бер газета бите кирәк булыр иде. Рәисә апа кадастр инженеры Шәүкәт Сәлахетдиновка ничәмә-ничә генә барса да, җавап бер: көтегез, озакламый булачак. Кадастр планы белән межалау документын эшләр өчен өч елга якын вакыт җитми микәнни, дип гаҗәпләнә Рәисә апа.

Ә ул арада кемнәрдер алар­ның җир кишәрлегеннән файдалана да башлаган. Рәисә апа әйтүенчә, элегрәк елларда алар чәчкән җир кишәрлеге хәзер Әхмәтовларныкы санала.

Дөрес, пай җире өчен быел аларга да бер төргәк салам һәм 70 килограмм ашлык бирелгән-бирелүен. Тик бу кадәресе күпләп терлек асрарга түгел, тавыкларга кыш чыгарга да җитми шул.

Киләсе атнада килерсез

Хат авторы Раил Шакиров та үзенең пай җирен рәс­миләштерү өчен тырыша. Башкалардан аермалы буларак, ул үз алдына куелган ясалма каршылыкларны закон нигезендә ерып чыкмакчы. Авылның йөзләрчә кешесе кебек, “барыбер файдасы юк” дип, кулындагы “Җир кишәр­легенә милекчелек хокукы турындагы та­ныклык”ны кем­гәдер биреп җибәрергә ашыкмый. Йөри торгач, пай җирен үз исеменә дәүләт тарафыннан теркәү таныклыгына да ия була. Тик көрәш моның белән генә тәмамланмаган икән шул әле. “Кукмара районы мөлкәт һәм җир мөнәсәбәтләре палатасы рәисе Марсель Төхвә­тул­лин миңа: “Вакытыңны әрәм итеп йөрмә дә. Барыбер пай җирен ала алмаячаксың”, – дигәч, тагын аптырадым. Югый­сә бөтен документларым да бар бит инде”, – дип искә ала Раил Шакиров. Юк икән шул әле. Басудан җир бирү турында хуҗалыкның гомуми җыелы­шын җыеп, карар чыгару, матбугатта бел­дерү бирү, аннары инде шул җирнең чикләрен билге­ләү, кишәрлек­нең кадастр паспортын эшләтү тиеш икән. Районның мөлкәт һәм җир мөнәсәбәтләре палатасы рәи­се белми әйтмәгән. Бу эш­ләрне ерып чыгу өчен шактый вакыт сарыф итәргә туры килә. Ә инде кадастр планына барып җиткәч, тукталып ук кала.

– Кадастр инженеры шактый вакыт тартып-сузып йөрт­кәч, кире чиген­мәя­чә­гемне аңлады булса кирәк, көзгә җирләрегезне аласыз, дип ышандырды. Көз җиткәч, бер атнадан була, диде. Ә бер атнадан: “Мин пай җирләре белән эшләмим,” – дип кире борды. “Ә кем эшли?” “Анысын да белмим”, – ди. Берсе – бер­сенә, икенчесе өченчесенә җибәрә. Хәлне аңлатып район прокуроры М.Нәҗипов исе­менә гариза яздым.

Кукмара районы прокуроры, өлкән юстиция киңәшчесе М.Нәҗиповның җавабы да кызыклы. Анда күрсәтелгәнчә, “Межа планнары Татарстан Республикасының кадастр палатасына юллый торган электрон портал эшләмәгәнгә күрә тоткарланган. Шулай итеп, “Вектор” җаваплылыгы чик­ләнгән җәмгыять директоры, кадастр инженеры Шәүкәт Сәлахетдиновның хәрәкәт­лә­рендә канун бозу факты табылмады”, – дип яза ул.

Прокурорның мондый җавабыннан соң, межалау һәм кадастр документларын әзер­ләүне ничек сузсаң да була шул инде. Баштарак, “электрон поч­та эшләми, аннары пай җир­ләренең чикләрен бил­ге­ләү буенча законда үз­гәреш­ләр аркасында” һәм башка сәбәп­ләр табып, кадастр инженеры Шәүкәт Сәлахетдинов 2011 елдан алып бүгенге көнгә кадәр Сәр­дек­баш авыл җир­легендә яшәгән һәм пай җирен рәс­ми­ләш­терергә теләгән бер генә кешегә дә тиешле документлар эшләмәде, ди Раил Шакиров. Мондый башбаштак­лыкны район җитәкчеләре бел­мәгәнме соң әллә? Әлбәттә, белгәннәр. Район җитәкче­ләре дә, хокук саклау органнары да бу хәлләрдән хәбәрдар. Сәр­декбаш җирлегендә яшәү­че­ләр кая гына мөрәҗәгать итсәләр дә, ни өчендер бер үк эчтәлектәге җаваплар алына. “Шәүкәт Сәлахет­ди­нов­ның га­мәлләрендә бернинди закон бозу фактлары юк һәм вәс­сәлам! Татарстан Республикасы Прокуратурасы аша алын­ган мөрәҗәгатькә Кукмара районы прокуроры вазыйфаларын башкаручы юс­тиция киңәшчесе Р.Сә­мигуллин җа­ва­быннан кү­ренгәнчә, прокуратура өчен “гражданнар мөрәҗәгатьләре буенча дәү­ләт­неке булмаган оешма җитәкчеләре һәм юридик затларга кагылышлы нор­матив-хокукый көйләүләр мөм­кин түгел”. Шуңа бәйле рәвештә, “Вектор” җаваплы­лыгы чик­ләнгән җәмгыяте директоры, кадастр инженеры Шәүкәт Сә­лахетдиновка карата прокуратура чара күрә алмый”. Югыйсә закон каршында һәркем тигез.

Кызык килеп чыга. Пай ияләре һәм кадастр инженеры арасында юридик көчкә ия булган килешү төзелгән. Акчасы түләнгән. Эше генә төрле сә­бәпләр белән эшләнми. Ә мо­ның өчен җаваплы булган зат тиешле документларны әзер­ләүне ничек тели, шулай сузып йөртә. Һәм аңа карата ниндидер чара күрергә бернинди мөмкинлек булмасын, имеш.

Раил Шакиров әйтүенчә, бу эшләр барысы да җир кишәрлеген вакытында бир­мичә, өч елдан соң суд аша кешеләрдән тартып алу өчен эшләнә. Бер кишәрлек җирең­нән дә колак каккач, авылда яшәүнең мәгънәсе калмый, дип саный Раил Шакиров. Җирсез калу – гаиләңнең, ба­лаларыңның киләчәген билгесезлек кочагына ташлау була бит инде, ди. Шуңа да озак еллар дәвамында юк сәбәпне бар итеп, үзен төрлечә җә­берләүләргә, хәтта җинаять җаваплылыгына тартырга маташуларга каршы аяусыз көрәш алып бара.

Пай җирен тартып алмакчы булган судтан соң, ягъни 2011 елның ноябрь аеннан башлап бүгенге көнгә кадәр Кукмара районының эреле-ваклы түрәләре бусагасын таптарга мәҗбүр ул.

Дөрес, бу вакыт эчендә Казанга йөреп, кадастр органнары аша берничә кеше үз пайларын рәсмиләштерә алган алуын. Әмма бу кадәресе бик кыйммәткә чыга икән шул. Пай җирен рәсми­ләш­терү кайбе­рәүләргә 35 мең сумга төшкән. Соңгы сые­рыңны сатып, закон ниге­зендә үзеңә тиешле җир кишәрлеген алсаң гына инде. Авылда һәр пай иясенең атлаган саен Казанга барып йөрергә вакыты да юк.

Шунысы кызык: мәсьәләгә ачыклык кертү максатында Кукмара районының кайсы гына оешмасына мө­рә­җәгать итмә, пай җирләрен рәсми­ләштерү буенча бездә бернинди каршылык юк, ди­ләр. Киресенчә, бу район гаилә фермалары төзү, шәхси эш­мә­кәрлекне җәел­дерү, фер­мер хуҗалыкларына ярдәм итү буенча республикада зур уңыш­ларга ирешүен әйтәләр. Анысы да бардыр. Тик, бер мичкә балны бер кашык дегет боза алган кебек, пай җирләрен рәсми­ләштерү буенча Сәрдекбаш авылы җирлегендәге кебек сәер хәлләр дә бар икән шул.