Тарих дәреслеге нинди булырга тиеш? (Сораштыру)

Бердәм тарих дәреслеге булдырып, барысын да бер калыпка салып укытырга кирәклеген Владимир Путин тәкъдим итте. Бу – җәм­гыятьтә зур каршылык тудырса да, проекттан баш тартмадылар. Ул язылды, әлеге вакытта аның эчтә­ле­ген тикшерә­ләр.

Яңа бер­дәм тарих дә­рес­леге Россия Фәннәр академиясе тарафыннан укыла. Алар да үз бәясен бирергә тиеш. Татарстан галимнәрен, җә­мәгать эш­леклеләрен, татарга кагылышлы вакыйгалар яңа дә­реслектә нинди күз­лектән яктыртылыр, татарга күп­ме урын бирелер, дигән сораулар борчый. Үзәк белән Татарстан галимнәре арасында тарткалаш дәвам итә. Рус тарихчылары да, яңа дә­рес­лектә бәхәсле урыннар күп, дип әйтә. Бер­дәм тарих китабы концепциясе турында фикер­лә­шү 26 ок­тябрьгә ка­дәр дәвам итә­чәк, аннары аны, стандарт дәрес­лек буларак, 1 но­ябрьдә Владимир Путинга тапшырачаклар. Ә сез ничек уйлыйсыз: тарих дәрес­леге нинди булырга тиеш?

Ислам ӘХМӘТҖАНОВ, Татарстан Дәүләт Советы депутаты:

– Татар-монгол игосы ди­гән сүзтезмә озак еллар дәва­мында халкыбызның тарихында кара тап булды. “Тың­ламасаң, татарга бирәм”, “Әнә татар килә” дигән кур­кыту­ларның нигезе дә шуңа барып тоташа. Шәһәр мәктәп­ләрендә татар балалары күп­ме үчекләр ишетеп үсте. Кай­берәүләрнең татар булуларын яшереп йөрүләрен шу­ның белән аңлатырга кирәк­тер. Кайчагында Мәскәү нәш­риятларында дөнья күргән китапларны актара башласаң, чәчләр үрә тора. Хәзер хак тарих өйрәнелә, халыкка җит­керелә, бу – күңелләргә хуш килә торган гамәл.

Рафаэль ХӘКИМОВ, Ш.Мәрҗани исемендәге Тарих институты директоры:

– Без әйткән фикерләрне инкарь итмиләр. Мәсәлән, “иго” сүзеннән баш тарттылар, аны Алтын Урдага рус җирләренең буйсынган сис­темасы дип атадылар. Ләкин барыбер Монгол импе­риясе­нең Русьне яулап алуы, Алтын Урдага каршы кенәзләренең сугышы итеп күрсәтелә. Аннары татарга кагылышлы вакыйгалар бик кыска гына итеп тасвирлана. Куликово кырындагы сугыш мисалын гына алыйк. Мәскәү Алтын Урданы тар-мар иткән дип язылган. Чынында ул – Мәскәү өчен рус, литва, татарлар арасындагы эчке сәяси уеннар аркасында чыккан каршылык. Татар шәхесләре дә искә алынмый иде, без Чыңгыз Айтматов белән М.Җәлилне кертер­гә кирәклеген аңлаттык.

Православие диненә артык игътибар бирелүе бе­лән дә килештеләр. Галимнәр белән уртак фикер табу авыр түгел, ләкин моны сәясәтче­ләр ничек кабул итәр, әлегә әйтеп булмый.

Илфак ШИҺАПОВ, журналист, продюсер:

– Россия тарихы китабын язалар икән, аның 70-80 проценты – ул татар тарихы. Без – бу дәүләтне барлыкка китер­гән, үстергән, ныгыткан мил­ләт. Руслар моны кабул итәме, юкмы, бу – икенче сорау. Әле­ге Россия – Алтын Урда дәүлә­те җирләре. Мин яңа китапта бу дәүләткә нигез салучылар – татарлар белән руслар дип язуларын теләр идем. Алтын Урданы да көчле цивилизация дәүләте итеп күрсәтүлә­ренә өметләнәсем килә. 100 процент объектив булып булмый, барыбер авторлар кайсыдыр якка авыша, һәр кешегә үзенеке якын бит. Россия тарихын Татарстан галим­нәренә язарга куш син, алар аны татарга уңайлы буларак тасвирлаячак, русларны ким­сетәчәк.

Нурулла ГАРИФ, укытучы:

– Дәреслек бүгенге вәз­гыятькә, сәяси элитага ярак­лашып язылса, элеккеге вакыйгалар үзләренә уңайлы булып тасвирланса, аның нәтиҗәсе нинди булыр? Бүген җитәкчеләр бар, иртәгә – юк. Лидерга яраклашып, тарих язу дөрес түгел. Тарихта булганны үзгәртеп булмый, начарлыгы да, яхшысы да бар, аны кабул итәр, хаталарны таныр өчен батыр йөрәкле, киң күңелле булырга кирәк шул.

Россиядә милләтара нәф­рәт галәмәте бар, аны шушындый толерант дәреслек­ләр язып юкка чыгарырга тели­ләр. Ләкин бу ялгыш юл, милли-мәдәни өлкәдә хокуклар тигез булмый торып, мондый проблемадан арыну мөмкин түгел.