поиск новостей
  • 28.09 "Назлы кияү" комедиясе. Тинчурин театры 18:30
  • 28.09 "Кошкин дом" Кариев театры.11:00
  • 28.09 "Циолковский. Путь к звездам" Кариев театры. 18:30
  • 29.09 "Яратам! Бетте-китте!". Тинчурин театры 18:30
  • 29.09 "Беренче мәхәббәт" спектакле. "Мирный" мәдәният йорты 19:00
  • 29.09 "Город клоуна Пика" Кариев театры.11:00
  • 29.09 "Ася" Кариев театры. 18:30
  • 30.09 Ольга Бузова "Вот она я". Korston Club Hotel (Корстон). 19:00
  • 30.09 "Аферист" комедиясе. Тинчурин театры 17:00
  • 30.09 "Кошкин дом" Кариев театры.11:00
  • 30.09 "Сновидение принцессы" Кариев театры.18:00
  • 01.10 "Эх, алмагачлары" комедиясе. Тинчурин театры 17:00
  • 03.10 "Мәхәббәт баскычы" спектакле. Тинчурин театры 18:30
  • 04.10 "Мәдинә" спектакле. Тинчурин театры. 18:30
  • 05.10 "Гомер буе сине көтәм" мелодрамасы. Тинчурин театры. 18:30
  • 05.10 "Яратам! Бетте-китте!" комедиясе. Балтач районы мәдәният йорты 19:00
  • 06.10 "Аферист" спектакле. Тинчурин театры. 18:30
  • 07.10 "Яратам! Бетте-китте!" комедиясе. Тинчурин театры. 17:00
  • 08.10 "Ядәч! Исемдә! Бер гаилә трагикомедиясе" трагикомедиясе. Тинчурин театры 17:00
  • 10.10 "Утка очкан күбәләктәй…" романтик драмасы. Тинчурин театры 18:30
Бүген кемнәр туган
  • 28 Сентябрь
  • Габдулла Сәгыйтов (1909-1943) - актер
  • Әхмәтһади Максуди (1868-1941) - галим
  • Рәшит Зәкиев - журналист
  • Казанда фатир яки гостинка эзлим. До 20000 бар сумма кушылган. Хатын-кыз, 35 яшь, эшлим. 89656185452. Риелтор ярдәменә мохтаҗ түгел.
  • Узем белэн бер булмэле квартирада яшэргэ тэртипле татар кызы эзлим (22яшькэ хэтле) Квартира ТЦ Франт янында урнашкан(Фучика 86). Остановка якында гына. 18+ку 89083491021 только Ватсап!!!
  • Эшли торган "Akai"телевизорны сатыла. 2000 сум. Телефон 89178808466
  • Казанда жир сатып Алам 89274905164
  • Бертуган Касымовлар урамында урнашкан тулай торакта (дом 22/7) 18 кв.м.лы булмэ озак вакытка арендага бирелэ. Барлык унайлыклар да бар. Мэтро якында. Бэясе аена 10000 сум. Тел: 89274406960 Тулырак: https://matbugat.ru/ads/?page=3
  • Нарат куркэсе вареньесы, кара карлыган вареньесы.0,5л-300сум. Казан шэхэре, Азино. Тел:89655968637
  • Репититор по математике 89506676829
  • Информатика фәненнән мәсьәләләр чишәм, лаборатор практик эшләр эшлим. Берәм дәүләт имтиханнарына эзерләнергә булышам. Тел. 89534804492, Әлфия.
  • Яр Чаллы шәһәре Мир Проспекты 39нчы йорт (16 нчы комплекс) буенча урнашкан 3 бүлмәле фатир озак вакытка арендага бирелә. Фатирда барлык унайлыклар да бар. Бәясе аена 17 мең сум + коммуналь түләүләр. Риелторларның борчымауларын сорыйбыз. Тел: +7 987 2561909.
  • Казан шэхэре Идел буе РАЙОНЫНДА БР. КАМИМОВЫХ 8 АДРЕСЫ БУЕНЧА ИКЕ БУЛМЭЛЕ ФАТИР САТЫЛА БЭЯСЕ 5800. МЕБЕЛЬЛЭР КАЛА ЯХШЫ РЕМОНТ. МЭКТЭП БАЛАЛАР БАКЧАСЫ ЯНДА ГЫНА. 89276753413
Архив
 
26.08.2013 Җәмгыять

Идел буе җылына, явым-төшем күләме дә арта

Татарстанда соңгы елларда дала төлкеләре үрчи, саранча яулары күзәтелә, корылыклар да ешрак кабатлана. Сарманда яшәүче сунарчы Раян Галиев та, галим Олег Аськеев та климат җылынуга таба бара, дип белдерә. Аськеев сүзләренчә, Болгар ханлыгы чорында хәзерге белән чагыштырганда күпкә җылырак булган.

Сарманда яшәүче Раян Галиев кечкенә вакытыннан бирле сунарчылык белән шөгыльләнә. Бу һөнәрнең нечкәлекләренә аңа әтисе өйрәткән, кечкенәдән үк бергә ауга йөргәннәр алар. Раян әфәнде хәзер үзен кыр казы атуда, куян аулауда белгеч дип саный, Татарстанның көньяк-көнчыгышы табигатендәге һәр үзгәрешне күзәтеп бара, үзенчә нәтиҗәләр ясый ул. 
 
"Хәзер безгә дала төлкеләре (карсаклар) килде, Оренбур якларыннан күчтеләр. Гадәти төлке белән чагыштырганда кечерәк һәм ачыграк төстә алар. Безнең якларга хас булган зур төлкеләрне кысрыклап чыгара баралар, кечерәк булгач өлгеррәк алар һәм күп очракта төнлә йөриләр. Куяннарны да тиз тоталар. Берсе куа, ә икенчесе шул куянга ташлана. Алар хәтта төлке һәм байбакларны (сурок) ояларыннан куып чыгаралар да шунда яши башлыйлар. Мин үзем бу дала төлкеләрен атып алам һәм котырган авыру таралмасын өчен яндырам", ди Галиев.
 
Аның сүзләренчә, дала төлкеләренең Татарстанда да күпләп пәйдә булуы климат үзгәрүнең бер күрсәткече булып тора. Шулай ук байбакларның үз-үзләрен тотышлары да табигатьтә үзгәрешләр баруын дәлилли, ди ул.
 
"Байбаклар гадәттә 15 августта йокларга ята иде. Хәзер 5 сентябрьгә кадәр алар йөри, чөнки климат үзгәрде, җылылык килүне алар да сизә инде", ди Галиев.
 
Гомумән, сунарчы сүзләренчә, соңгы елларда табигатьтә сәер күренешләр шактый. Элек челәннәр елга буйларында оя коруны хуп күрсә, хәзер бөтенләй сулыклар булмаган урындагы нарат агачы башында оя ясап бәбкә чыгарырга да мөмкиннәр.
 
Татарстан халкы быел башта корылыктан иза чикте, аннан соң саранчалар пәйдә булды, алар 20-дән артык районда теркәлде. Алабуга районында аның үрчеп китеп кырларга зур зыян салу мөмкинлеге дә әйтелде. 2010 елгы корылык вакытында бу бөҗәк Татарстан кырларында күренгән иде инде.
 
Быел җәй халык арасында “климат үзгәрә, озакламый бәрәңге һәм икмәк урынына йөзем һәм карбыз үтстерә торган төбәккә әйләнәчәкбез”, дигән сүзләр дә йөрде.
 
Татарстан фәннәр академиясенең Экология һәм җир байлыкларын куллану институтында биомониторинг лабораториясе бар. Аның җитәкчесе Олег Аськеев сүзләренчә, чыннан да климат җылынуга таба бара, әмма мондый үзгәрешләр җир шарында күп мең еллыклар эчендә даими булып тора. Ул климаттагы глобаль үзгәрешләрне һәм аның үсемлекләр, тереклек дөньясына йогынтысын өйрәнә.
 
"Дала төлкеләренә килсәк, алар бездә элек тә көньяк-көнчыгыш районнарда 200-300-ләп бар иде. Әгәр алар күпләп күренә башлаган икән, бу күчеш (миграция) белән бәйле. Мөгаен, Оренбур өлкәсендә, Казакъстанда аларга ашарга табу кыенлашкан да булырга мөмкин", ди Аськеев.
 
Аның сүзләренчә, соңгы берничә ел эчендәге Татарстанда эссе җәй булу, корылык килүе дә дала төлкеләренә бу якларга күчәргә ярдәм иткән булырга мөмкин. Көньякта гына була торган төрләр хәзер үзләренең яшәү урыннарын төньякка таба киңәйтә. Татарстанда моңа кадәр беркайчан да күренмәгән кошлар һәм бөҗәкләр дә пәйдә булган. Мисал өчен, алтынсу корташар (чурка золотистая) соңгы елларда температура күтәрелгәнгә Татарстан табигатендә үзен яхшы хис итә башлаган. 
 
Саранчаларга килсәк, галим аларның әледән-әле күренгәләп алуын әйтә. Биомониторинг лабораториясе хезмәткәрләре быел да Татарстанда аларның үрчүен теркәгән. "Әле алга таба зуррак һөҗүмнәр дә булырга мөмкин. Соңгы елларда аларның Казакъстанның төньяк районнарында, Оренбур һәм хәтта Башкорстанда да артуы күзәтелә. Бу күренешләр элек тә булган, әмма хәзер алар киңрәк тарала бара, чөнки климат үзгәрә. Шунлыктан көньякта гына күзәтелә торган тереклек кискенрәк рәвештә төньякка таба юла ала", ди Аськеев.
 
Галим әйтүенчә, Татарстан һәм шул исәптән Башкортстан климаты да элекке еллар белән чагыштырганда җылына бара. "Климатта элекке вакыт белән чагыштырганда кискенрәк үзгәрешләр күзәтелә. Җәй көне бу бигрәк тә сизелә, һаваның температурасы кискен югары күтәрелә. Ә яз һәм көз көннәрендә мондый кискенлек артык сизелми кебек. Хәзер табигатьнең уянуы да иртәрәк күзәтелә. Температураның кисәк күтәрелеп китү очракларын без узган гасырның 70-нче елларында сизә башладык. Бу хәлләр һәр ел саен күзәтелмәскә мөмкин, ул акрын гына, дулкын-дулкын булып бара. Күп галимнәр әйтүенчә, мин дә шулай дип уйлыйм, мондый үзгәрешләр алга таба да дәвам итәчәк, температураның күтәрелүе котылгысыз хәл", ди Аськеев.
 
Ул Европаның көнбатышы белән чагыштырганда Татарстан да кергән көнчыгыш өлешендә мондый үзгәрешләрнең салмаграк баруын белдерә.
 
Аськеев температураның күтәрелүе белән беррәттән явым-төшемнең дә арта баруына игътибар итәргә кирәк, дип әйтә. "Бу сүзләр гаҗәп тоелса да, Идел буеның урта өлешендә явым-төшем артуга таба бара. Уртача күрсәткечкә җитмәгән еллар да була әлбәттә, әмма күпчелек очракта артуга таба бара. Бу хәлләр Русиянең көнбатыш өлешендә генә түгел, күп җирендә күзәтелә хәзер. Хәзер кыш көне кар күбрәк ява башлады. Күпләр элек кар күбрәк иде, дип әйтә, әмма бу алай түгел. Хәзер кышкы явым-төшемнең кискен артуы күзәтелә. Шунсын да онытмаска кирәк, ул бит күп очракта шунда ук кар булып ятмый", ди Аськеев.
 
Галим климаттагы үзгәрешләрнең тагын бер үзенчәлеген атый. Соңгы вакытта тотрыксызлык арткан. "Эсселек дулкыннары бөтен Европаны һәм аңа чиктәш Азия өлешен дә каплый башлады. Һәм мондый эссе көннәр ешрак күзәтелә һәм алар озаккарак сузыла. Бу хәлләрдән соң көтелмәгәнчә күп итеп яңгыр яварга мөмкин. Элек табигатьне күзәтүчеләр мондый тропикларга гына хас күренешләрне бездә теркәмәгән", ди Аськеев.
 
Галим бу үзгәрешләрне глобаль җылыну белән бәйләми. Ул "глобаль җылыну" дигән төшенчә дөрес түгел, ә "климатның глобаль үзгәрүе" дип атарга кирәк дип белдерә. Кайдадыр җылына, ә җир шарының кайбер урыннарда артык каты булмаса да суыта, явым-төшем кайдадыр арта, ә кайдадыр аның кимүе күзәтелә, ди галим.
 
"Җир шары һәрвакыт мондый үзгәрешләргә дучар булып торган. Без яшәгән урыннарда моннан мең ел элек бөтенләй башка климат хөкем сөргән. Болгар ханлыгы вакытында да хәзерге белән чагыштырганда күпкә җылырак булган. Без хәзер интерстадиал эпоха дип аталган вакыт аралыгында яшибез. Бу бозлыклар чоры арасы дигәнне аңлата. Хәзер менә климат җылынуга таба бара, ә күпмедер вакыт үткәч салкынаюга таба барачак. һәм, мин бу очракта куш тырнаклар эчендә әйтәм, кабат "бозлык чоры" кичерәчәкбез. Хәзер исә хәлләр җылынуга таба бара", диде Аськеев.

Наил АЛАН
Азатлык
№ --- | 25.08.2013
Азатлык печать

▲ Өскә
 
Матбугат-инфо
Матбугат.ру
Addnt.ru
Ватаным Татарстан
Шәһри Казан
Бердәмлек
Рәшит Ваһапов фестивале
Камал театры
Тинчурин театры
Татар дәүләт филармониясе
Барс-Медиа
Ирек мәйданы
Татарстан яшьләре
Кариев театры
Идел
Өмет
Татарстан китап нәшрияты
Милли Музей
Шаян
Татаркино
Ханский дом
Татар телен һәм ТР яшәүче халыклар вәкилләренең<br />туган телләрен саклау, үстерү мәсьәләләре комиссиясе
«Элита»
Piter.tatar
ПосейДОМ