поиск новостей
  • 29.03 "Рөстәм маҗаралары" Кариев театры, 13:00
  • 29.03 "Кияүләр" Тинчурин театры, 18:30
  • 30.03 "Кәҗүл читек" Кариев театры, 11:00
  • 30.03 "Тапшырыл...ган хатлар" Кариев театры, 18:00
  • 30.03 ПРЕМЬЕРА "Флешка, рэп һәм мәхәббәт"Тинчурин театры, 13:00 һәм 17:00
  • 31.03 "Шәй-бу, шай-бу" Кариев театры, 18:00
  • 31.03 "Өч аршын җир" Тинчурин театры, 17:00
  • 02.04 Хан кызы Турандык. Тинчурин театры, 18:30
  • 03.04 Гомер буе сине көтәм. Тинчурин театры, 18:30
  • 04.04 Кияү урлау. Тинчурин театры, 18:30
  • 05.04 Гастрольләр: Тайна замка на холме. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 11:00 һәм 13:00
  • 05.04 Гастрольләр: Ханума. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 18:30
  • 06.04 Гастрольләр: Мастер и Маргарита. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 17:00
  • 07.04 Гастрольләр: Мелодия коралловых бус. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 17:00
  • 09.04 Җилкәнсезләр. Тинчурин театры, 13:00 һәм 18:30
  • 10.04 Синең хакта… Тинчурин театры, 18:30
  • 11.04 Ядәч! Исемдә! Бер гаилә трагикомедиясе. Тинчурин театры, 18:30
  • 12.04 Флешка, рэп һәм мәхәббәт. Тинчурин театры, 18:30
  • 13.04 Яратам! Бетте-китте! Тинчурин театры, 17:00
  • 14.04 Полиционер. Тинчурин театры, 17:00
Бүген кемнәр туган
  • 29 Март
  • Шәкүр - җырчы
  • Рөстәм Абязов - дирижер
  • Илфат Фәйзрахманов - журналист
  • Мөхәммәт Сабиров (1932-2015) - дәүләт эшлеклесе
  • Айгөл Хәйри - җырчы
  • Ринат Хәйретдинов - көрәшче
  • Никах, юбилей,Туган кон,балалар бэйрэмен,торле кичэлэрне алып барабыз.8-4кэ хэтле шалтыратта аласыз.89393453961
  • Чистаидан иорт сатып Алам чистаинын узенэн 89274905164
  • 1 булмэле фатир моселман гаилэсенэ озак вакытка арендага бирелэ ЖК Салават купере. Собственник ( риелтор тугел!!!)89509488227.
  • Сдается 2-х комнатная квартира по ул. Ф.Амирхана порядочной семье на длительный срок. В квартире есть мебель, рядом остановка, магазины, рынок. Только граждане РФ без животных!!! 8-965-584-66-30 собственник.
  • Продаю листы нержавейки 530х630, толщина 3,5мм, запчасти на УАЗ.тел 89178553159.
  • Коттедж төзэргэ кирэк казанда минэм номер 89274905164
  • Баян сатыла. Казан. Тел.:89003238614
  • татар теленең аңлатмалы сүзлеге сатыла, 3 томда, Казан, Татарстан китап нәшрияты, 1981 ел. тел.8 919 647 47 91
  • Казанда оч булмэле фатирнын залына тэртипле кыз эзлим. Бигичев урамы. Риелторсыз 89600347300
  • Исэнмесез! Бенто тортларга hэм капкейкларга заказлар кабул итэм! Казан шэhэре. 89377708700 Динара.
Архив
 
08.05.2013 Мәгариф

Белем әлифбадан башлана

Еш кына кодаларым шалтыратып зарлана. “Әлифбалары “Күңелле татар теле” дип аталса да, бер дә күңелле түгел әле. Оныгыбыз бирем-күнегү­ләрне аңлап бетерә алмый, дәреслек бигрәк катлаулы”, – дип уфтаналар.

Ш.Мәрҗани исемендәге Тарих институтының Милли Мәгариф үзәгендә әлифбалар турында сөйләшү була, дип чакыргач, шул зар-инти­зар­лар искә төште. Һаман татар теле, әдәбияты дәреслеклә­ренең камил булмавын туг­лыйлар. Урыс теле, әдәбияты дәреслекләрен тәнкыйтьлә­ми­ләр диярлек. Югыйсә аларда да хилафлыклар күп. Әйтерсең лә, урыс сыйныфындагы балалар иншаларын гел “4”ле, “5”легә генә яза. Бу бит дөрес түгел. Алтын дә­реслек язсаң да, барыбер татар теле, әдәбияты дәрес­лек­ләренә дәгъва кимемәячәк. Чөнки ата-аналарның үзлә­рен­дә татар теле өйрәнү те­ләге кечкенә. Иң әүвәл балалары белән өйдә татарча аралашсыннар иде, дигән мәгъ­нә­дәрәк җавап бирделәр бу җәһәттә “түгәрәк өстәл” барышында. Гомумән, әлифба­ла­рыбызның торышы, үткәне, бүгенгесе хакында “Белем әлифбадан башлана” дигән бик кызыклы сөйләшү булды ул. Күренекле педагог Сәләй Вәгыйзовның тууына 105 ел тулуга багышланган әлеге сөй­ләшүдә КФУ, Мәгарифне үстерү институты, әлеге дә баягы Милли мәгариф тарихы һәм теориясе үзәге галим­нәре, ТР Мәгариф һәм фән министрлыгы вәкилләре, Арча педагогия көллияте укытучылары һәм, әлбәттә, дәреслек авторлары үзләре катнашты. Киләчәктә киң җәмәгать­че­лекне дә җәлеп итеп, әлиф­баларыбыз турында зур сөй­ләшү уздырырмакчы алар.

Хәзер, XXI гасыр башында, әлифбаны беренче сыйныфта ел буе өйрәнеп, укып утырмыйлар. Балалар бакчасында ук хәреф танырга, укырга өйрә­неп килгән сабыйлар өченче чиректә “Татар теле” дәреслеген үзләштерә башлый. Шуңа күрә дә, Сәләй ага әлифбасы үз вазыйфасын үтәгән инде, кабат-кабат яңар­тып бастырылса да, ул 1965 елда тукталып калган кебек, дигән тәнкыйть фикер­ләре табигый тоелды. Хәзер иҗек өстәп уку принцибы кулланыла, аңлы рәвештә укуга, аерманы күрә белүгә басым ясала, дәреслекләрне федераль стандартка туры китерергә кирәк, дип аңлатты төп үзенчәлекне галим-методист­лар. Билгеле, яңа әлифба язучыларга да таләп бер үк: сайлап алынган рәсем, шигырь, хикәячекләр балаларны сок­ландырсын, гаҗәп­ләндер­сен, уйлануга этәрсен, кыскасы, бала психология­сенә туры килсен. “Гомер-гомергә “Әлиф­ба” китабын ким ди­гәндә дүрт рәссам бизәгән. Әгәр нәшрияттә тиешле рәс­самнар булса, безгә интернеттан эзләп утырырга туры килмәс иде”, – дигән тәнкыйть тә бик урынлы яң­гырады. Һәр юлында рәсем күрерлек, “Әминә елый үкереп” кебек шигырьләр аз. Тәрҗемә әсәр­ләре булса да файдаланырга кирәк, дигән таләп белән ничек килеш­мисең?! Әнә Ренат Харисның “Матур өй”, Рафис Корбанның “Минем туган кө­немдә” кебек бик матур ши­гырьләре бар. Әмма бәлә­кәч­ләргә бер куплетлы, дүрть­юллык шигырь­ләр кирәк.

Бу уңайдан, Мәҗит Гафу­риның, бик уңышлы дүртьюл­лыклары бар, тик аларны дә­реслекләргә кертүгә игътибар җитми; Газиз Мөхәммәт­шин кебек үтә нечкә зәвыклы, оста телле язучыларыбыз да төшеп калып бара, дигән тәкъ­дим­­нәрне киләчәктә яңа дә­рес­лек язучылар исәпкә ал­мый калмас дип өметләник. Ләкин балаларның яшь үзен­чәлек­ләренә туры килгән матур текстларны дәреслеккә кертү өчен, әдипләрдән рөхсәт алырга кирәк, дигән таләпне генә җитди кабул итү кыен. Миңа калса, бер шагыйрь-язучы да үз әсәренең әлифба-дәрес­леккә керүенә каршы булмас.

Соңгы вакытта Татарстандагы татар мәктәпләрендә Сә­ләй Вәгыйзов һәм Рәмзия Вәлитованың “Әлифба”сыннан тыш, перспективалы башлангыч мәктәп өчен, дип аталган Гарифуллина, Мияссарова, Шәм­сетдиноваларның “Әлиф­­ба”сы киң кулланылышка керде дияргә мөмкин. Дөрес, кайбер укытучылар куллану өчен уңайлы дип, әле хәзер дә яңа әлифба белән беррәттән, искесеннән дә файдалана. Сер түгел: татар теле күнегүләре аз, сайлау мөмкинлеге юк, зур булганга, өстәлдән егылып төшә, дип зарланучылар да бар. Гаҗәп түгел: укытучыларга да яңалыкны кабул итү авыр. Мөгаллимнәр һаман искегә ябышып ятмасын өчен, дә­реслек авторлары үзләре мәктәпкә барып мастер-клас­с­лар үткәрсен иде, дип әйтелде бу җәһәттә. Икенчедән, педучилище, педкөллият­ләр­нең үзләрендә үк студентларга төрле-төрле дәреслекләр булганлыгын күрсәтү, өйрәтү җитмәгәнлеген дә таныдылар “түгәрәк өстәл” барышында (“Әлифба” дигәннән, әле тагын республикабызда урыс мәк­тәп­­­ләрендәге татар балаларына аталганы, “Күңелле татар теле” дигән төсле урыс мәк­тәпләрендәге урыс балаларына татар теле өйрәтү максатында чыгарылган дәреслек-әлифбалар да бар).

Мәгарифне үстерү институты укытучысы Лилия Гыйла­җева белән Гүзәл Нәбиуллина язган, мәктәпкәчә яшьтәге балалар өчен чыгарылган, дүрт кисәктән торган “Нәниләр өчен әлифба”ны тәкъдим итү, миңа калса, күп­ләргә кызыклы тоелды. Тик аңа нигәдер Мәгариф министрлыгы вәки­ленең исе китмәде. Дөрес, министрлыгыбыз балалар бакчасында тәрбияләнүче татар балалары өчен сөйләмне үстерү кулланмалары чыгара башлаган икән. Әмма, шайтан – башка, җен – башка, диләр бит. Әти-әни­ләргә, тәрбиячеләргә сайлап алу мөмкинлеге дә арта дигән сүз бит бу.

Татарстаннан читтәге рес­публика-өлкәләрдә яшәүче татар балалары өчен “Әлифба” китабы бастыру иҗтыяҗына аерым тукталырга мөмкин. “Республикабыздан читтә Татарстанда инде кулланылмый башлаган, узган гасыр­­ның 60 нчы, 70 нче елларында нәшер ителгән “Әлифба” ки­тап­ларыннан файдаланалар. Әнә Оренбург өлкәсендә Башкортстанда бастырылган өр-яңа башкорт әлифбаларын бушлай китереп тараталар. Бездә чит төбәкләргә планлы рәвештә җибәрү юк”, – дип аптырый бу хәлгә Мәгарифне үстерү ин­ститутының милли мәгариф ­лабораториясе мө­дире Рәсимә Шәмсетдинова. Ул, гомумән, чит төбәкләр өчен беренчедән алып унберенче сыйныфларга кадәр, атнага ике сәгать укыту исәбеннән, татар теле һәм әдәбияты дәрес­лекләрен аерым язып бастыру ягында. Чынлап та, төбәкләргә исәп­лән­­­гән дәреслекләр язарга, анда шул җирлектә яшәүче укытучы-методистларның үз­ләрен дә катнаштырырга, бер үк вакытта ул Әстерхан, Пермь, Себер, Уфа... татарлары өчен дә кызыклы, якын булырга тиеш, дигән принципны үзәккә куярга кирәк безгә.

Әйтүләренчә, ТР Мәгариф һәм фән министрлыгында үз­гәрешләр көтелә. Министр­лыктагы милли мәгариф бү­леген милли мәгариф идарәсе итеп үзгәртмәкче, анда Татарстан өчен аерым, читтәге татар төбәкләре белән эшләү өчен аерым бүлекләр булдырмакчылар икән.

Җирле милли-мәдәни мөхтәриятләр, татар мәктәп­­­ләре, Бөтендөнья татар конгрессы, ТР Мәгариф һәм фән министрлыгы бергәләшеп эш­ләгәндә, ниһаять, быел беренче сыйныфка ничә татар баласы бара, Россиядә мәктәп яшендәге татар балалары күпме, дигән сорауларга җавап та табылыр, шәт. 


Рәшит МИНҺАҖ
Ватаным Татарстан
№ 70 | 07.05.2013
Ватаным Татарстан печать

▲ Өскә
Матбугат-инфо
Матбугат.ру
Ватаным Татарстан
Шәһри Казан
Бердәмлек
Рәшит Ваһапов фестивале
Камал театры
Тинчурин театры
Татар дәүләт филармониясе
Ирек мәйданы
Татарстан яшьләре
Кариев театры
Идел
Өмет
Татарстан китап нәшрияты
Милли Музей
Шаян
Татаркино
Ханский дом
Татар телен һәм ТР яшәүче халыклар вәкилләренең<br />туган телләрен саклау, үстерү мәсьәләләре комиссиясе
«Элита»