“Язның ике-өч көненә генә түзәбез” (ФОТО)

7 апрельдә Лениногорск районының Керкәле авылында шундый хәл (1-9 фото) иде. Йортларына су кергән кешеләр су киткәнче туган-тумачасында яшәп торган.

— Урамыбызда 14 йорт батты. Без дә әлегә туганнарда. Былтыр ярты өебез су эчендә утырды. Бүген иртән урам тулы кеше, мал иде. Мәш килделәр. Нишләсеннәр инде, терлекләрне дә туганнарына илтәләр, урамга чыгаралар. Мәктәп бездән ераграк урнашкан. Анда мондый ташу вакытында юньле-башлы йөрүче юк инде. Иртән ике күрше авыл арасындагы юлны да япканнар иде, — дип сөйләде фото авторы Алисә Рамазанова.

Быел да ташу кузгалды. Кар суларының елга ярына сыеша алмый аккан чагы — язның иң күңелле чорыдыр, мөгаен. Күңелле, шул ук вакытта мәшәкатьле чак. Боз кузгалуны күзәтеп кемдер рәхәтлек алса да, кайбер төбәктә яшәүчеләр өчен табигатьнең әлеге язгы шаяруы өстәмә борчу да тудыра шул. Табигать үзенекен итә — андыйлар быел да су басудан качып котыла алмады. Лениногорск, Баулы, Югары Ослан, Яшел Үзән, Буа, Алабуга районнарында язгы ташу көчле булган. Су астында калган йортлар, күперләр, ташу җимергән юллар да бар.

Фәнис МИРХӘТУЛЛИН, Яшел Үзән районы Мамадыш Әкил авыл җирлеге башлыгы:

— Безнең 300 ләп хуҗалыклы Татар Танаен яз көне ике елганың ташып чыккан суы уратып ала. Авылның аскы ягындагы елга артык зур зыян салмый. Cуы авылга иртәрәк керә дә, урам уртасыннан агып чыгып та китә. Ә менә елганың берсе һәм аның янындагы күл, таудан кар сулары да агып төшкәч, бик нык киңәя.

Быел су басу узган атна азагында башланды. Кайбер ишегалларында 40 см га кадәр күтәрелде. Авылдагы ике йортның эченә үк су керде. Халык табигатьнең әлеге бәла-казасына күнгән инде. Алдан хәстәрен күрә. Хәзер кайберәүләр малларын күчереп йөрисе булмасын өчен, терлек торакларын да күтәртмәле итеп эшли.

Авылга юл салынганчы су озын чокыр аша ага иде. Юл төзегәндә салып калдырылган торбалар аша кар суы агып өлгерә алмыйдыр дип тә уйлыйбыз. Торбаларда тоткарлык ясала бугай. Су басуның зыяны бик зур. Йортларның, каралты-кураның нигезенә зыян килә. Авыл тирәли дамба күтәртеп чыгар идең, бу эш шактый чыгым сорый. Шуңа күрә халыкка алдан хәстәрен күреп яшәргә генә кала. Кыен хәлдә калганнарга кулдан килгәнчә булышабыз, район да ярдәм итә.

Галия ШИРИЯЗДАНОВА, Лениногорск районы Керкәле авыл җирлеге башлыгы:

— Керкәле авылы Шушма елгасы буенда, тау арасында урнашканлыктан, гомер-гомергә йортларга, ишегалларына, каралты-курага су керә. Хәтта яңгыр күп яуган җәйләрдә инеш суы күтәрелеп, бәрәңге бакчаларын юып киткән чаклар да булды. Нишләтәсең, һава торышы бездән генә тормый шул.

Авыл халкы яз килгәнче алдан хәстәрен күрә. Үзе белгән сынамышларга таяна, бер-берсе белән киңәшәләр. Быел да язгы су басуга әзер идек. Халык бәрәңгесен дә чыгарды, мал-туарын кая күчерәсен сөйләшеп куйды.

Керкәле зур авыл — 886 кеше яши. Шулай да, су басу куркынычы түбәндәрәк урнашкан йортларга гына яный. Быел да шул 13 өйгә су керде. Зыян күрүче халык 5 апрельдә малларын чыгарып, алдан сөйләшенгән кешеләргә күченеп бетте. Күченеп тормыйча да булмый шул — кайбер йортларда су идәннән 1 метр чамасы, кайберләрендә 5-6 бүрәнә биеклегенә кадәр күтәрелде. Атна башына су кимеп, Шушма елгасы үз ярларына төште. Күченеп торган кешеләр үз йортларына кайтты. Аллага шөкер, терлек үлемнәре юк. Су кергән йортларда бераз җиһазлар гына зыян күргән.

Безнең авылда зур су басуларның соңгы елларда күзәтелгәне юк иде. Узган ел һәм быел булды. Быелгысы бераз кими төште. Шушы елларда җирдә туң тирәнгәрәк китә башлады бугай. Безнең фаразлар шундый.

Гөлнара МОРАТОВА, Керкәле авылында яшәүче:

— Соңгы ике елда йортыбызның эченә хәтле су керә. Андый хәл моңа кадәр 1977 елда һәм 1982 елда күзәтелгән иде. Калган елларны моның тикле су басуның булганы юк. Ишегалдының су астында калуын уйламыйбыз да инде. Мунча белән сарайдагы әйберләрне һәр язда күтәреп куймыйча булмый. Ел да кабатлангач, анысына гына ияләндек. Ә йорт эчендәге җиһазларны чамалап кына күтәрәбез. Башта йокы бүлмәсендәге әйберләр урындык, өстәл өстенә менеп кунаклый. Залдагы җиһазларны су баскан вакытта гына күтәрәбез. Абзардагы тавык, сарыкларның да үз урыны бар.

Быел су безнең йортка бик тиз керде. Кичке сәгать 11 дә мин клубтан эштән кайтканда әле берни юк иде. Төнге сәгать бер белән ике арасында тутырып та бетерде. Чыгып качар мөмкинлек тә булмады. Идәннән 20 см чамасы күтәрелде. Диван, паласлар су астында калды. Бәрәңгене алдан чыгарган идек. Инде атна башында су кимеде. Хәзер өйдән озын резин итек киеп чыгып була.

Йортыбыз тыныч урында урнашкан. Җәй көне яшәргә рәхәт. Шуңа күрә башка урынга күченү турында уйламыйбыз да. Язның ике-өч көненә генә түзәбез.

Зәйрулла ФӘТКУЛЛИН, Баулы районы Шалты авыл җирлеге башлыгы:

— Безнең Шалты авылында ике урам тулысынча су астында калды. Шул ике урамны ике якта калдырып агучы Кандыз елгасы быел ярларыннан 3 метр биеклеккә күтәрелде. Узган ел 15 см га биегрәк тә иде әле. Ул урамнарда 69 йортта кеше яши. Тагын 13 буш өй бар әле. Санап чыгардык — 10 йортның идән өстенә кадәр үк су кергән. Кайсының почмагына гына, кайсының миченә хәтле 80 см чамасы күтәрелгән. Барысының да идән астына су тулган. Шундый йортта яшәүче 5 кешелек бер гаиләне күчермичә булмады. Көймә белән кайтып, терлекләрен ашатып киләләр.

Күтәрелгән су акрын кими әле. Яңгыр яумасын дип кенә торабыз. Ява калса, бетте баш. Табигатькә каршы көрәшеп булмый. Ул барыбер үзенекен итә.

Шушы вазыйфамда 13 ел эшлим, аңа кадәр дә Шалтыда яшәдем. Су басмый калган бер генә елны да хәтерләмим. Ел саен кабатлана бу хәл, мәктәптә дә язгы каникулны шул вакытта гына бирәбез.

Гүзәлия АДЕЛШИНА, Лениногорск районы Сарабиккол авыл җирлеге башлыгы:

— Авылны элек-электән су баса. Урыны шундый. Соңгы елларда бу хәл тагын да хәвефлерәккә әйләнеп бара шикелле. Җир дә нык туңып кала, читтән — сусаклагычлардан да су төшә. Авыл үзе дә елга буенда урнашкан. Быел да Шушма күпердән 3 метрга кадәр күтәрелде. Елга буенда яшәүче 4 хуҗалык аеруча куркыныч астында калды. Аларның өчесен — пенсия яшендәге гаиләләрне башка йортларга күчермичә булмады. Ул өйләрдә яшәүчеләр мөгезле эре терлек асрамагач, мал-туарны тыныч урынга урнаштыру авырлык тудырмады. Барысына бергә 15 кәҗә, 8 сарык кына бар аларның. Мунча, сарайлары зур зыян күрде, идәннәренә кадәр су күтәрелде.

Авылда кеше бер-берсен якын итә. Арада туган-тумачалары да җитәрлек. Cу басуны уртак мәшәкать буларак кабул итәбез. Халыкны куркыныч алдында ялгызын гына калдырган юк. Авылыбызда күмәк хуҗалык бик көчле. Аның җитәкчелеге нык булыша. Кирәк булса, көймәләргә кадәр әзер тора. Үземнең дә өч тәүлек йоклаган юк. Көн-төн халык белән яшибез.

Су гына кимергә уйламый әле. Яңгыр яуса, хәл тагын да катлауланырга мөмкин. Чөнки урманнар якын безгә. Аннан да кар суы төшү ихтималы зур.

Мәкбүлә апа МОСТАФИНА, Лениногорск районы Сарабиккол авылында яшәүче:

— Йортыма узган ел бик куркыныч булып язгы су кергәнлектән, быел алдан әзерләнеп тордык. Өйдәге бөтен әйберне күтәреп куйдык. Узган елгы хәлдән соң терлекләрне бетердем. Анысы бер мәшәкатьне киметте. Су идән өстенә кадәр күтәрелде инде. Чама белән 20 см булгандыр. Андый вакытта кичтән туганнарыма барып тордым. Хәзер су кимеде. Үзе китте, зыяны калды. Су астында калган әйберне үзегез беләсез.

Аллага шөкер, шундый авыр вакытта ярдәмсез калдырмадылар. Авыл җирлеге башлыгы Гүзәлиягә зур рәхмәт. Төннәрен дә шалтыратып, мин, ялгыз карчыкның, хәлен белеп торды. Үзегезгә дә хәлемне белгән өчен рәхмәт. Илдә бер-беребезне онытмасак, мондый гына бәла-казаны җиңеп чыгып була.

1

2

3

4

5

7

8

9

10

11

12

13

14

15

17

18

20
 

Алисә Рамазанова һәм Роза Нургалиева фотолары.