|
|
Бүген кемнәр туган
|
|
Архив
|
19.12.2008 Җәмгыять
АВЫЗЛАР ТОМАЛАНСА ...Хәзер алай бик кулланылмаса да, безнең татарда "тел яшерү" дигән гыйбарә бар бит. Элеккерәк заманнарда, яшь кызлар килен булып төшкәч, берничә ел буе каенана, каенатага каршы гел дә дәшмичә, "әйе", "юк"тан башканы әйтмәгәннәр, ачылып китеп сөйләшмәгәннәр. Илдә бүгенге сүз иреге, аның торышы хакында гәп куертканда гел шушы гыйбарә искә төшә. Гражданлык җәмгыяте төзибез, дип шаулаган җитәкчеләрнең, миңа калса, халыкны күбрәк "тел яшерүче" шул тыйнак һәм басынкы яшь килен ролендә күрәселәре бик килә ахрысы. Тыелган бәйрәм
Телевизор дигән нәрсәгә әллә ни ушым китмәсә дә, алай гына да түгел, аңа мөкиббәннәргә күпчак ачу кабаргаласа да, яратып караган тапшырулар бөтенләй юк дип әйтеп булмый. Шулай, мәсәлән, ял көннәренең берсендә, диванга гадәттәгечә җайлап кына утырып, "тартма"ны кабыздым. Владимир Познерның "Времена" тапшыруы башланыр вакыт җиткән иде. Акыллы һәм исеме илгә билгеле төрле белгечләрне, төрле өлкәләрдә эшләүче гыйлем ияләрен бергә җыеп, илдәге күптин-күп проблемаларны уртага салып сөйләштерүче, сүз арасында ипле генә итеп бар дөреслекне әйтеп куючы ифрат та тыйнак, эрудицияле журналистны, аның кунакларын тыңлау еш кына ял көннәрен бизәүче бизәк, кечкенә генә бер бәйрәм була торган иде. Тик, күпме генә көтсәм дә, тапшыру башланмады ул көнне – бәйрәмсез калынды. Мин башта аны-моны уйламадым: авторлык программасы автордан башка була алмый бит, чираттагы ялын алгандыр дип үземне тынычландырдым. Әмма соңыннан беленде, хәл гел башкачарак икән бит – тапшыруны бөтенләй япканнар. Интернетта, ул үзе киткән, үз тапшыруыннан үзе үк туйган булган, дигән имеш-мимешләр таралса да, ышана алмадым. Чөнки шушы ел башында, парламент һәм президент сайлаулары узгач, Познерның "Интерфакс" агентлыгына биргән бер интервьюда әйткән сүзләре истә калган: "Безнең телевидениедә сүз иреге юк! Һәр тапшыруны әзерләгәндә әйтеп, кисәтеп торалар: "Бу турыда сөйләргә ярамый! Моны күрсәтергә ярамый! Бу кешене чакырырга кирәкми һ. б.". Шундый шартларда ничек эшләмәк кирәк!"
Шул ук август азагы – сентябрь башларында икенче бер талантлы журналист Владимир Соловьевның да экспертлар, интеллектуаллар катнашында бәхәс рәвешендә алып барылучы "Якшәмбе киче"н эфирга чыгармый башладылар. Тапшыру сайлаулар узгач актуальлеген югалтты, әлегә андый тапшыруга ихтыяҗ юк, янәсе.
Менә шундый сәер, мантыйксыз аңлатмалар.
Дошман эзләү
Монысы бүгенге көннең иң үтемле мәгълүмат чарасы саналучы телевидение хакында булды. Телевидениедән кала икенче урында радио торадыр инде. Шулай булмаса, Сочида илнең эре мәгълүмат чаралары җитәкчеләре белән булып узган очрашуда "Эхо Москвы" радиосы редакторы Алексей Венедиктовны Кавказдагы теге "биш көнлек сугыш"ны дөрес яктыртмагансыз дип Путин шәхсән үзе эт итеп сүкмәс иде. "Сез сатлыкҗан гына түгел, сез – дошман. Сезгә барысы өчен дә җавап бирергә туры киләчәк!" Аз да түгел, күп тә түгел, Хөкүмәт җитәкчесе авызыннан менә шундый сүзләр. Мәрхүм Ельцин, бу сүзләрне ишеткәч, каберендә әйләнеп ятмадымы икән? Башка гөнаһлары хәтсез булса да, ул үзе идарә иткән чорда мәгълүмат чараларына, журналистларга ялгыш та кырын карамады бит. Илнең ул вакыттагы сәясәтенә, хәл-әхвәленә кагылган тозлы-борычлы тапшыруларга, төрле усал язмаларга гына түгел, шәхсән үзе хакындагы кимсетүле материалларга, хәтта Шендеровичның "Куклы"ларына да үртәлмәде, аның ишедән югары кала белде.
Әйе, "Эхо Москвы" күпмедер оппозицион, әйе, аның вакыйгаларга һәрчак үз бәясе, үз карашы бар. Үзен цивилизацияле санаган илләрдә ул шулай булырга тиеш тә. Шунысы аңлашылмый: "бөек" илнең Премьер-министры, илнең икенче кешесе, радио редакторына ничек шундый сүзләр белән ябырыла ала? Илдәге мең төрле проблеманы хәл итәсе, шулар өстендә эшлисе урында гади FM радио җитәкчесе белән булышу кирәкме? Мондый очракта урыслар үзләре үк: "Не царское это дело", – диләр бит. Шул ук вакытта "баш либерал-демократ", шовинизм рупорына әйләнгән сәяси клоун В. Жириновский, аның яраннары белән рәсми төстә очрашып, аларны анда мактап: "Сез безнең сәясәткә һәрчак теләктәш", – дип аларны масайтуны ничегрәк аңларга? Миңа калса, бүгенге премьер Россиянең бөеклеген кайтару белән шулкадәр мавыгып китте ки, ул, үзе үк әйтмешли, "кайда котлетлар, кайда чебеннәр" – күп нәрсәләрне бутый башлады төсле.
Сүзләрдәге саксызлык (сансызлык дияргә дә мөмкин) кына булса әле бер хәл. Әмма анысы да андый югары җитәкчегә һич тә килешми бит. "Бәдрәфтә манчу"дан башлап "ыштанга тутыру", "бармак белән маңка сылау"ларга кадәр барысы да иң югары трибунадан ул ил белән идарә иткән вакытта әйтелгән сүзләр. Тыйнак кына итеп әйткәндә, кирәкмәс иде андый кискен кәттәлек. "Бөеклек" дип һәрдаим амбразурага ташланырга омтылу, вак әйберләрдә дә артык кырт кылану, юкка үртәлү, кирәгеннән артыгын эшләп ташлау булганлык та, акыллылык та, эзлеклелек тә түгел, миңа калса.
Ә гамәлләрдәге саксызлык барысыннан да яманрак. Көньяк Осетия аркасында ярты дөнья, барлык алга киткән илләр белән араны кискен катлауландыру да, миңа калса, дөрес гамәл булмады. Беренчедән, теләсә кайсы чит ил территориясенә корал тотып бәреп керү, аның эчке эшләренә тыкшыну, үзе үк, йомшак кына итеп әйткәндә, бернинди халыкара нормаларга сыймый торган олы гөнаһ. Икенчедән, үз сепаратистларыбызны, ягъни мәсәлән, Чечняне канга батырып ташлаганнан соң безнең чит ил сепаратистларын якларга бер мораль хакыбыз да юк иде бит. Башкаларны икейөзлелектә гаепләгән хәлдә без, Россия, ике яклы стандартлар иле икәнебезне бар дөньяга күрсәттек. Нәтиҗәдә, бүген ялкау гына Россияне сүкми. Кайчандыр без әрсезләнеп кергән "Зур сигезлек"тә әнә яңадан "Җиделек"кә әйләнеп куйды.
Африка белән узыш
Бәйсез экспертлар мәгълүматларына караганда, Россия, кайбер Африка илләреннән дә артта калып, сүз иреге буенча дөньяда 170 нче урында тора. Цивилизация тарафына яңа борын төртеп маташкан илне, халыкны томаланган авыз белән тоту нигә, нәрсәгә кирәк соң? Бөеклеккә ирешү, Көнбатыш белән тарткалашу, Америка белән янашу, якалашу, яртылаш зомбилаштырылган ура-патриотлар тәрбияләү өченме? Халыктан, мәгълүмат чараларыннан тел яшертеп, халыктан "акыллырак" булып ил бер яшәп карады бит инде. Нәрсә белән тәмамланганын беләбез. Нигә бер баскан тырмага кабат басарга? Тырма сабы "шык" итеп тагын маңгаебызга сугачак бит. Гвинея Бисау да, безне узып китеп, борыныбызга чиртәчәк. Ил өстенә кара күләгә булып яткан, системага әйләнгән караклык, коррупция, хәерчелеккә сугыш игълан итәсе урында, нигә һаман җил тегермәннәре белән көрәшәбез? Ник хәзерге җитәкчеләргә гражданнарның сәяси, иҗтимагый активлыгы түгел, ә киресенчә, пассивлыгы, барысының да бер юнәлештә уйлавы кирәк? Болай барса, яңадан диссидентлык хәрәкәте башланып, әле яңа гына урысның милли намусы саналган Солженицын да йә сатлыкҗанга, йә дошманга әйләнеп куярга мөмкин бит. Әйе, мескеннәр, телсезләр белән идарә итү җиңелрәк. Тик аксиомага тиң закончалык бар бит – һәртөрле алгарыш, үсеш, прогресс бары ирек, хөрлек булганда гына туа, яши ала. Гражданнар, бигрәк тә интеллигенция, "безнең ил" дип сөйләшәсе урында "бу ил"' ди икән, комментарийлар кирәкми дә инде.
Әйе, һәрбер революция үзеннән соң реакция елларын алып килә. Бер кирәксез шаукым икенчесен алыштыра. Аянычы шунда: аларның икесендә дә гади халык интегә, ул кыен ашый, ул иза чигә. Сәясәтчеләр белән байлар ихтыяҗларын, амбицияләрен канәгатьләндерүчеләр, тәҗрибә үткәрүчеләр булса, калган халык һәрвакыт тәҗрибә куяннары ролендә кала. Сүз иреге дигән алтын багана да менә шуның өчен, тәҗрибә куяны булудан туктау өчен кирәк ләбаса.
"Барысы да ал да гөл..."
Урамда бүген әнә финанс кризисы котырына. Аның да юан башы гади эшчеләргә, хезмәткәрләргә төшәчәк. Безне моңарчы тынычландырып, бу давыл Россиягә кагылмаячак, безнең тотрыклылык фонды бар, без барысына да әзер, дип килделәр. Дөрес, объектив мәгълүмат әле бүген дә юк. Кризис кесәләребездән соңгы тиеннәрне суырып алганда да безне тынычландырырга тырышачаклар. Мәгълүм җырдагыча: "Бар да яхшы, гүзәл маркиза, бар да әйбәт, бар да бер дигән!" Әмма ләкин күрәбез, инде бүген үк кайбер эре предприятиеләр дүрт көнлек эш атнасына күчеп маташалар, һәм бу әле башы гына. Чит ил банкларыннан 4 процентка йөзләгән миллиардлы кредитлар алып, аны үзебезнең гражданнарга 15-20 процентка бурычка биреп, һавадан акча эшләп баючылар, ил финанслары белән уйнаучылар булмаса, бәлки икътисад ул зәхмәткә бирешмәс тә иде, тик үзләре дә мөшкел хәлдә калган Америка банкирларына акча кайтарырга кирәк. Ул акчалар янә безнең кесәләрдән чыгачак. Бәйсез белгечләр, танылган финансист Сорос, гомумән, бөтендөнья финанс системасы җан тәслим кылачак дип фаразлый. Хәл, әлбәттә, ахырзаманга барып җитмәячәк, тик барыбызга да шактый авырга туры киләчәк. Җитештерү кимеп, яңадан акча түләмәүләр, күпләп эштән кыскартулар – барысы да булачак. Тик бу очракта да без фәкыйрьләрне алдан кисәтергә, әзер торырга кушарга теләүчеләр күренми һәм ихтимал булмас та. Теләгәннәрнең авызларын тиз яптырачаклар. Кризисмы, кризис түгелме, сүз иреген кыйбла итәргә омтылган мәгълүмат чараларына астыртын, ә кайчакларда ачыктан-ачык һөҗүм илдә дәвам итә. Сәяси темага күрсәтүче, язучы журналистлар бүген барысы да белә: рәсми линиядән читкәрәк тайпылып, кыюланып вакыйгаларга үз мөнәсәбәтеңне белдердеңме, син шунда ук "персона нон грата"га әйләнәсең, аудиториядән куыласын. Аллага шөкер, әлегә башларга күсәк белән сукмыйлар, зинданнарга утыртмыйлар. Әлегә. Әмма авызлары томаланганнарга богау кигертү шундый җиңел бит...
Наил ШӘРИФУЛЛИН |
Иң күп укылган
|