Чит тел сүзләрен тыяргамы?

Чит тел сүзләрен кыстырып сөйләшүчеләргә штраф салырга йә аларны, гомумән, эштән куарга кирәк. ЛДПР фиркасе җитәкчесе Владимир Жириновский әнә шундый тәкъдим белән чыкты. Бу мәсьәлә буенча закон проекты да әзерләнә икән. Жириновский әйтүенчә, алар хәтта кулланырга ярамаган чит тел сүзләре исемлеген дә төзергә җыеналар. “Ни өчен әле “арадашчы” дигән сүз булганда, “дилер” дип әйтергә”, – ди партия башлыгы. Ә сезнеңчә, чит тел сүзләрен тыярга кирәкме?

Җәүдәт СӨЛӘЙМАНОВ, профессор, КФУның информацион системалар кафедрасы мөдире:

– Чит тел сүзләренә кар­шы тору, минемчә, ахмаклык. Чөнки тел шулар исәбенә байый. Ә үз те­леңдә булган сүзләр урынына башкасын керт­сәң, монысы икенче ахмак­лык була. “Тарак” урынына “рас­ческа” дип әйтеп булмый бит инде. Әмма “интеграл” урынына “кәк­ре таяк” та туры килми. Миңа калса, бу мәсьәләдә ике нәрсәгә игътибар итәргә кирәк. Беренчедән, үзеңдә булган сүзләр урынына чит телдән сүз алу­ның ки­рәге юк. Икенчедән, инде андый төшенчә юк икән, тел закончалыкларын исәп­­кә алырга кирәк. Жиринов­скийның тәкъди­ме аның тарихи рус те­ленең каян килеп чыкканын белмә­венә барып тоташа. Рус теленең 99 процент сүзе йә Европадан кер­гән, йә татарчадан күч­кән. Әмма чит телдән сүз алмый да мөмкин түгел. Шунсыз без дөньядан артта калабыз. Ат терминнары белән генә яшәп булмый бит. Әмма чит тел сүзләрен татарчалаштырып яңгыра­ту­­га игътибар итәргә ки­рәк. Соңгы 20 ел эчендә татар теленә кергән сүзләрне кулланмыйча, сөйләшә алмыйбыз. Без бит инде “санак” дигән сүзне дә кертеп карадык. Әмма хәзер үзем дә “компьютер” дим. Үзе­безчә генә сөйләшеп, үзе­безчә генә аралашып булмый.

Роберт МИҢНУЛЛИН, Татарстан Дәүләт Советы депутаты, Татарстан Республикасы закон­нарының татар һәм рус телләрендәге текстлары тәңгәллеген билгеләү комиссиясе рәисе:

– Мондый тәкъдимнәр беренче тапкыр гына яңгырамый инде. Берничә ел элек “доллар” дигән сүзне тыю турында да сүз чыккан иде. Әмма бүген долларсыз берни эшли алмыйлар. Аның үзен дә, сүзен дә кулланалар. Чит тел сүзләре – зур проблема ул. Әмма аннан котылып буладыр дип уйламыйм. Әйтик, рус теленең зур өлеше фәкать чит тел сүзләреннән тора. Без ме­нә яңа законнар кабул итәбез. Бигрәк тә финанс һәм икътисад мәсьәләлә­ренә кагылганнары тоташ чит ил сүзләреннән генә тора. Күбесен татарчага әйләндерә дә алмыйбыз. Бигрәк тә соңгы 20-30 елда рус телен чит ил сүзләре басып алды һәм бу процесс кызу темплар белән бара. Миңа калса, Мәскәү­дәге лингвистлар, фило­лог­лар бу мәсьәләгә кул сел­тәде инде. Шуңа күрә Жи­риновскийның бу тәкъ­ди­ме дә аптыраган үрдәк­нең күлгә арты белән чумуы кебек килеп чыга. Гомумән, соңгы вакытларда Дәүләт Думасы өченче-дүртенче пландагы мәсьә­ләләр бе­лән күбрәк шө­гыльләнә. Мин үзем көнкү­рештә чит сүзләрне кулланмаска тырышам. Әмма чыгыш ясаганда, ниндидер терминнар кирәк булганда, бөтен Россия халкы кулланган сүзләрне кулланырга туры килә. Чит тел­дән кергән бик күп сүзләр эчемне пошыра. Тик телне вата-җи­мерә әйтергә туры килә инде.

Рәшит САБИРОВ, нәфис сүз остасы, Татарстанның халык артисты:

– Мин үземне татарча чиста сөйләшә торган кеше дип саныйм. Үзем авыл малае, татарча белем алдым. Тик кайчак рус сүзләрен дә кулланырга туры килә. Чит тел сүз­ләрен бик күп кулланучылар да бар. Биг­рәк тә телевиде­ниедә. Әң­гәмә барышында татар кешесе татарча сөй­ли алмый. Берничә генә чит сүз кыстырып җибәр­сәләр, тү­зәр­гә була әле. Тик болар сөйләгәннәре­нең 70 процентын русча әйтә. Моңа эч поша, җы­е­рылып-куы­ры­­лып куям. Нигә аларны эфирга чыгаралар микән? Әмма үзем­нән дә рус сүзләре чыгып китә. Кайчак аларны сәх­нәдән кеше көлдерер өчен дә әйткә­либез. Жириновский штраф тәкъдим итә инде. Тик тормышта алай гына булмый шул.