Кимибез

Көзге ярминкә көннәре иде. Базарга арзан бәядән яшелчә алырга бардым. Ярминкә урынына җиткәнче сату рәтләре аша узарга кирәк. Шундагы беренче рәттә чиста гына киенгән, яше 70ләрдән узган бер абзый иске китаплар сатып тора. Мондый җирдән мин тыныч кына уза алмыйм.

Абзыйның өстәлендә нигездә урыс классикларының бик затлы китаплары. Заманында без чират торып алган, хәзер дә өйләребездә мәртәбәле урыннарда саклана торган бу китапларны арзан гына бәягә сата. Күрәсең, кыйммәткәрәк алучы юктыр. Шул китаплар өемендәге сары тышлы кечкенәрәк бер китапка игътибар иттем. Бу бит Мөхәммәт Мәһдиевнең мин күптән эзләгән “Торналар төшкән җирдә” китабы! Аның урыны монда түгел дип, китапны тиз генә кулыма алдым. Беренче битен ачтым. Анда “Кадерлем Наҗиягә, хөрмәт белән. Дустың Саммат. 12 май” дигән сүзләр язылган. Саммат бу мәртәбәле китапны бүләк иткән елны күрсәтмәгән-күрсәтүен, шулай да 1970-80 еллар булырга тиеш дип фаразладым.

70нче елларда без – студентлар Казанның Актерлар йортында язучылар, шагыйрьләр катнашында һәр атнаны уза торган “Әдәби җомга” кичләрен калдырмый идек. Милләтебезнең йөзек кашына тиң шәхесләр – куе ак чәчен кулы белән гел артка таба тарап торучы Хәсән Туфан, мәһабәт гәүдәле Нури Арсланов, Айрат Арсланов, композитор Сара Садыйкова һ.б.лар бик еш булалар иде анда. Яшь талантлар да иң башта шунда чыгыш ясадылар. Яшь Вафирә Гыйззәтуллинаны да беренче тапкыр шунда күрдем. Сыек яшел төстәге күлмәге, кыенсынып кына җырлавы исемдә калган. Таһир Якуповның матур итеп халык җырларын җырлавы да бүгенгедәй күз алдымда. Без – авылдан килеп укучы студентлар алар белән бер залда утыруыбызга шулкадәр горурлана идек. Мөхәммәт Мәһдиевне дә беренче мәртәбә шунда күрдем. Озын буйлы, чибәр бу язучыны без бик тиз истә калдырдык. Ул бер вакытта да берүзе булмас, әйләнә-тирәсендә гел кеше иде аның. Ә нинди матур әсәрләр иҗат итте ул! Шул вакыттан ук мин сатуда аның китапларын күрсәм, әҗәткә кереп булса да ала идем. Һәр әсәре кабат-кабат укылган, оныкларыма укып күрсәтермен дип карандаш белән сызып куйган урыннар да шактый анда.

Китап сатучы абзый белән сөйләшеп киттек. Наҗия ханым аның хатыны икән. Ул аңа Казанда университетта укыганда гашыйк булган. Әмма Наҗия янында һаман авылдашы Саммат бөтерелгән, шуңа аның янына якын барырлык булмаган. “Өстәвенә мин урыс милләтеннән, яратмас дип, шуңа да шактый гына вакыт хәтта сүз катарга да кыенсынып йөрдем, – дип сөйләп китте абзый. – Ләкин тора-бара барыбер үземә караттым. Өйләнештек, озак матур гомер иттек, балалар үстердек. Бу китап китап киштәсенең түрендә торды. Наҗия китапны Саммат бүләге булганы өчен түгел, ә үзе хөрмәт иткән язучыныкы булганга яратты. Укып утырганын да еш күрдем. Улларыбыз Николай белән Евгений машиналар ремонтлау, аларны сату белән шөгыльләнәләр, бу китапларны укырга аларның теләкләре дә, вакытлары да юк. Әниләре балаларга татар телен өйрәтергә бик тырышты анысы, тик тегеләренең теләге генә булмады. Урыс мәктәбендә, урыс классында белем алдылар. Наҗиям былтыр вафат булды”.

Мин китапка акча түләдем дә, юлымны дәвам иттем. Яраткан авторымның бу китабын табуыма шатлансам, урыс егетенә кияүгә чыккан Наҗия ханымның балаларына үз теленә хөрмәт уята алмавына борчылдым. Бу гаиләдә милләтемнең юкка чыгуына көендем.

Түбән Кама.