Язгөл Сөләйманова: Гарәп телен белүчеләргә ихтыяҗ арта

Бүген Россия Гарәп илләренә йөз белән борылды. Татарстан да инде берничә ел мөселман инвесторлары белән эш итү яклы. Нинди соң ул - көнчыгыш? Андагы телләрне өйрәнү ни дәрәҗәдә отышлы?

Бу хакта кечкенәдән үк телләр белән кызыкысынучы, бүген исә берничә чит телдә иркен аралаша алган Язгөл Сөләймәнова белән сөйләшербез. Ул гарәп илләрендә сәяхәт итеп кайтканнан соң, Казанда тел курслары оештырган. Яшь буынның актив вәкиле бүген сәхифәбезнең кунагы.

-Язгөл, син Европа телләрен дә яхшы беләсең, ник нәкъ менә Көнчыгыш телләренә игътибарын зур булды?

- Әйе, әлбәттә, инглиз һәм испан телләрен дә үз итәм. Аларның киләчәге бар дип уйлыйм. Ләкин гарәп, төрек телләре миңа ничектер якынрак. Коръән дә гарәп телендә иңгән. Мөселман кешесенә аны кайчан да булса барыбер өйрәнергә кирәк. Боларны барысын бергә исәпкә алып, кая укырга керергә дип йөргәндә, әти-әнием югары белемне Казан федераль университетының Көнчыгыш телләре институтында алырга киңәш итте. Мин шунда бардым һәм үкенмим дә. Кайберәүләр гарәп телен үзләштерү авыр дип сөйли, ләкин алар белән бер дә килешмим. Сүзләр ятларга, укырга, гарәпчә аралышрга гына кирәк.

- Килешәсеңдер, гарәп кешесен Казан урамында очратып булмый. Аралашыр кешене кайдан табарга соң?

- Юк, Казанда аралашыр өчен гарәп яшьләрен табуы авыр түгел. Бүген уку, эш буенча чит илдән килүчеләр күп. Гарәпләр күбесенчә безнең медицина университетында укый. Алар белән элемтәгә чыгып, рәхәтләнеп сөйләшергә була. Үзләре дә бик ачык. Безне исә университеттан Мисырга стажировкага җибәрделәр. 1 елга якын вакыт эчендә миңа тел практикасы җитәрлек эләкте.

- Анда тормыш-көнкүреш ничегрәк?

- Әлбәттә, һәр илнең үз гадәтләре бар. Безне дә университетта Мисырга алдан ук әзерләделәр. Төркемебездән 6 кеше барды. Кайбер мөгаллимнәр дә яныбызда булды. Пирамидалар дәүләтендә ябынып йөрү гадәте булганга, кызлар гарәп кешеләренә хөрмәт йөзеннән тулысынча ябынып йөрде. Мисырга килгәч, үземне бөтенләй башка дөньяга килеп эләккәндәй хис иттем.

- Ә гарәпләр үзләре нинди?

- Күзгә бәрелеп торган сыйфатлары - кунакчыллык. Россиядә кеше барыбер ничектер ябыграк, күбрәк үзен кайгырта, мин-минлек көчле дип әйтимме инде... Каһирәдә йөргәндә юл сорасак, барган җиреннән туктап, аңлатучылар, автобуска утыртып җибәреп: «Бу кызны шул-шул тукталышта чыгарырсыз» дип ярдәм итүчеләр дә булды. Әле бер кеше автобуста билет өчен дә түләде. Бик ачык, юмарт алар. Бу аларның йөзе, визит карточкасы.

- Татар теле гарәп теле белән ни дәрәҗәдә охшаш? Узган гасыр башында язылган татарча текстларны алсак, алар тулысынча диярлек гарәп алынмаларыннан тора.

-Татар телен камил белгәннәргә гарәп теле дә җиңелрәк бирелә дип уйлыйм. Чөнки күп кенә сүзләр безнең телгә гарәпчәдән күчкән. Көндәлек кулланышта булган китап, каләм, вакыт - барысы да алынма. Шуңа татарларга өстәмә сүзләрне генә өйрәнәсе кала. Грамматикада да уртаклыклар бар.

- Гарәп сүзләренең синонимнары күп диләр. Бер мәгънәне аңлатыр өчен 20гә кадәр сүз куллану мөмкин дип ишеткәнем бар. Шуңа бу телне кайсы илдә, кайсы диалектын өйрәнү хәерлерәк?

- Казанда укыганда без, иң беренче чиратта, Коръән телен үзләштердек. Бүген анарда сөйләшүчеләр аз, ул сөйләм дә кулланылмый диярлек. Күп илләрдә, нигездә, диалектта сөйләшәләр. 22 гарәп иле бар икән, 22 диалект яши дигән сүз. Мисырга Коръән телен өйрәнеп барган идек, аңа өстәп җирле диалектны да өйрәнергә туры килде. Коръән теле классик санала, аны белсәң, сине бар җирдә дә аңлыйлар. Безнең рус теле кебек инде. Хәзер күп кенә чит илдә туристларга хезмәт күрсәтүчеләр - официантлар, сатучылар рус телен аңлый бит. Коръән теле Мисыр диалектына якын. Ул җиңел санала. Өйрәнү өчен иң авыр диалект - Мәгъриб (Морокко) сөйләме.

Мисырда сыйфат фигыльнең исемләшкән формасы кулланыла. «Мин баручы», «мин утырып торучы» дип сөйләшәләр. Синонимнарга килсәк, алар һәр телдә дә бихисап. Шул ук инглиз теле сүзләргә бай. Ләкин аңа карап, аны өйрәнми тормыйлар. Гарәпчәдә сүзнең тамырын белергә кирәк. Анда тартык хәрефләр генә языла, сузыклар хәрәкә рәвешендә бирелә. Әйтик, «кәф», «ти», «би» хәрефләреннән җаның теләгәнчә сүзләр ясарга мөмкин. Кәтәбә - «язарга» дигәнне аңлата, шул тамырдан хәрәкәләр ярдәмендә «китап, «мәктәп» сүзләрен китереп чыгарасың.

- Гарәпләр үзләре нинди тел өйрәнә?

- Әлбәттә, инглиз теле. Без Мисырда гарәпләр белән гарәпчә сөйләшергә тырышабыз, ә аларның инглиз теле белемен гамәлдә куллынасы, шомартасы килә - безнең чит илдән килгәнне белгәч, инглизчә сөйләшергә тырыштылар.  Бу бөтен гарәп иленә дә хас дип әйтмәс идем. Мәсәлән, Иранда фарсы телен өйрәнгән чакта шуңа игътибар иттем: андагы яшьләр үз телен генә белә, башкасы белән кызыксынмый. Тормышта да аларны берни кызыксындырмый. Яшь кеше, гадәттә, актив була бит. Шул ук Мисыр гарәпләре диңгезгә йөри, спорт белән шөгыльләнә, табигатькә чыга. Иранда исә мин моны сизмәдем.

- Гарәп илләрендә татарлар турында беләләрме?

- Кызганыч, әлегә алар өчен Татарстан сүзе ят. «-стан» кушымчасы булганга, республикабызны Таҗикстан, Үзбәкстан белән бер тирәдә дип уйлыйлар. Ул Россия составында, анда да мөселманнар яши, мәчетләр бар, дини бәйрәмнәрне үткәрәләр дигәч, бик куанып Татарстан турында сораша башлыйлар. Алар өчен дин дуслыгы бик мөһим. Мөселманнарга хөрмәтләре бик зур. Җәй көннәрендә аларга бездәге Сабан туйлары турында да сөйләдек. Татарстанның төрле университетларыннан Мисырга килгән яшьләр хәтта ки анда үзенчә бер Сабан туе да оештырды. Көрәш, капчык киеп сикерү, колгага менү - берсе дә калмады. Бәйрәмгә бер укучының әтисе акча бирде. Гарәпләрдә исә безнең бәйрәм кызыксыну хисләре калдырды. Бер бәйрәмнән генә татарларны яраттылар, кабул иттеләр дип әйтеп булмый. Беренче адымнар гына ясалды. Алга таба Көнчыгыш илләрендә безнең республика турында белә башларлар дип уйлыйм.

- Гарәп телен белгән кызлар-егетләр Россиядә нинди эштә эшли ала?

- Мәскәүдә, Петербургта Көнчыгышны өйрәнү көчле. Хәзер бу Татарстанга да килеп җитте. Гарәп телен белгәннәрнең күбесе матбугатта - зур федераль мәгълүмат агентлыкларында, телевидениедә көч куя. Тәрҗемәче булып китүчеләр дә шактый. Бер танышым Сомалида хәрби тылмач булып эшләде. Дөньякүләм икътисади, сәяси, мәдәни чараларның Казанда узуы көнчыгыш телен өйрәнү ихтыяҗын арттыра. Мәркәзебездә гарәп хәбәрләрен бирә торган телевидение эшләр, журналлар чыга башлар дигән өмет бар. Элек кешеләр доганы да мәгънәсен аңламый гына укый иде, хәзер исә тел өйрәнүгә офыклар ныграк ачылды, яшьләр ни укыганын аңларга тели. Бездә гарәп теленә кызыксыну тагын да артачак.

- Казанда тел курслары оештырып җибәрүең дә шуңа бәйледер, күрәсең?

 - Дусларым, якыннарым арасында тел өйрәт әле дип мөрәҗәгать итүчеләр бар иде. Тәвәкәлләп, бу эшкә алынып карарга булдым. Беренче төркемне чыгаргач, үзем дә бик аптырыдым: шәкертләрем ике ай эчендә дә мин еллар буе үзләштергәнне эләктереп ала алган. Бәлки, әниемнең педагог сәләте дә күчкәндер. Укучыларым, хата белән булса да, сөйләшеп китте. Аларның сөйләмен гарәп кешеләре аңлап, җавап бирерлек иде. Бу мине шулкадәр канатландырып җибәрде ки, тагын берничә төркем җыеп, аларга да дәресләр бирдем. Курсларны исә инглиз телендә дә уздырам. Үзем генә җитешмәгәнгә, мөгаллимлек эшенә чит илләрдә укып кайткан яшьләрне җәлеп итәм.

Курсларны оештырганда дусларым нык ярдәм итте. Документ теркәүдә, бухгалтерия эшләрендә булышканнары, миңа ышанып, рухи яктан хуплап торганнары өчен дә рәхмәт аларга! Кеше гомер буе нәрсәгәдер өйрәнә. Әгәр мин бу процесста үз өлешемне кертә алам икән, мин шуның белән бик бәхетле!