Төрле милләтләрне берләштерүче шагыйрь ул

Самараның Халыклар дуслыгы йортында Чувашстан шагыйре Валерий ТУРГАЙның шигърият кичәсе булып узды. Биредә аның күптәнге дуслары, талантын яратучылар, Самара өлкәсенең төрле милли-мәдәни оешмалары вәкилләре җыелган иде.

Иң башта кичәдә шагыйрьнең тормыш юлы, иҗаты турында сөйләнелде. Чувашстанның Комсомол районында урнашкан Починок-Инели авылында туып-үскән Тургайның беренче иҗат җимешләре ул сигезенче сыйныфта укыганда район газетасында басылып чыга. Ә 1989 елда аның беренче китабы да дөнья күрә. Аның өчен шагыйрьгә Чувашстанның Михаил Сеспель исемендәге Яшьләр берлеге премиясе бирелә. Аннан соң инде Тургайның башка бихисап китаплары да бастырыла.

Шагыйрь, шигырьләр язудан тыш, үз иҗатында рус, татар, башкорт, украин, эстон һәм башка милләт шагыйрьләренең әсәрләрен тәрҗемә итүгә зур игътибар бирә. Аның үзенең шигырьләре дә башка халыклар телләренә тәрҗемә ителә. Самарага ул Кавказ шагыйрьләренең чуваш теленә үзе тәрҗемә иткән әсәрләре җыентыгын алып килгән иде. “Биек таулар иле, сәлам сиңа!” дип аталган бу китап әле күптән түгел генә дөнья күргән. Анда Төньяк Кавказның төрле милләт шагыйрьләренең шигырьләре тупланган. Араларында Рәсүл Гамзатов, Кайсын Кулиев, Рәйсә Әхмәтова, Давид Кугультинов та бар.

Үз вакытында Тургай татар язучысы Зариф Башириның “Чуваш кызы Әнисә” дигән әсәре буенча диплом эше язган һәм аны чуваш теленә тәрҗемә дә иткән. Китапта татар язучысы йөз ел элек Тургай туып-үскән җирләрдә чувашларның һәм татарларның бергәләшеп, дустанә мөнәсәбәтләрдә яшәүләрен тасвирлаган. Күптән түгел бу китапны Михаил Сеспель фонды яңадан чуваш һәм татар телләрендә бастырып чыгарган.

Тургай шулай ук бөек татар шагыйре Габдулла Тукайның шигырьләрен дә тәрҗемә итеп, аерым бер җыентык чыгарган. Татар укучылары белән очрашуда алар бергәләп чуваш телендә “Туган тел” җырын да башкарганнар.

Бүгенге кичәдә сәхнәгә чыккан Валерий Тургай дулкынланып, әмма үз-үзен һәм тамашачылар игътибарын туплап, сүзен дөньядагы иң кадерле кеше – әнидән башлады. Тормышта иң кыйммәтле нәрсәләрне әни, гаилә, кече ватан бирә бит. Аның шигырьләрендә дә ата-анасы янындагы авыл хезмәте шатлыгы чагыла. Балачак елларында болында печән чабуларда галәм чиксезлеге, дөнья, шигърият киңлеге сизелә. Тургайның шигърият иле үзенчәлеген нәкъ шушы формула белән билгеләргә буладыр.

Кичәдә Валерий Тургай чыгышының эчкерсезлеге һәм эчтәлек байлыгы әйтерсең лә башкаларны да рухландырды. Аңардан соң сәхнәгә чыккан кешеләр гади генә сүзләр әйтмәделәр, ә үзләре өчен мөһим һәм кадерле булган нәрсәләр турында сөйләделәр. Самара өлкәсе хөкүмәте аппаратының мәгълүмат сәясәте һәм җәмәгатьчелек белән элемтәдә тору департаменты баш консультанты Надежда Осипова шагыйрьнең Самарада 1994 елда узган беренче иҗат кичәсен искә алды. Ул вакытта Литвинов исемендәге Мәдәният сарае залы шыгрым тулы булып, халык Тургайның чыгышын тын да алмыйча тыңлаган. Бу кичәнең язмасы әле аннан соң күп тапкырлар күпмилләтле “Радио-7”дә кабатланган. Һәм менә хәзер ул Идел буе һәм Кавказ халыкларын тоташтыручы шигъри салават күперен хәтерләткән үзенең яңа җыентыгын алып килгән.

“Биек таулар иле, сәлам сиңа!” китабын бастыруга матди ярдәм күрсәткән, Самарада һәм аның тирә-ягында танылган Бакча үзәген булдырган эшкуар Вера Глухова Тургай артыннан чыгыш ясап, үзенең балачагын исенә төшерде. Ул әлегә кадәр чуваш китапларын укырга, җырларын җырларга ярата икән. “Вайнах” Самара региональ чечен милли-мәдәни оешмасы аксакаллары советы башлыгы Чапай Хациев акыллы итеп һәм шул ук вакытта юмор белән халыклар дуслыгы турында уйлары белән уртаклашты. Ә Самараның  “Пехиль” чуваш мәдәни җәмгыяте рәисе урынбасары Петр Абрамов әле милли үзаңы туып килгәндә аңа Тургайның шигырьләре ничек итеп ярдәм итүе, шагыйрь сүзенең авыр минутларында үзен хуплавы турында исенә төшерде. Самараның “Азан” мөселман газетасы мөхәррире, тарихчы, крайны өйрәнүче Шамил Галимов та кичә героен сәламләде. Аларның икесен дә үз халыкларының культурасына аеруча мәхәббәт берләштерә.

Әле тантаналы өлеш тәмамланганнан соң да Тургайны озак кына җибәрми тордылар. Ул үзе турында бик күп сөйләде. Ә кешеләр аңа сорауларны һаман яудырып кына тордылар. Шагыйрьдән яшьләр турында нәрсә уйлавы турында да кызыксындылар. Ул егетләр-кызларның, иң беренче чиратта, үзләрен аңлауда мохтаҗ булганнарын әйтте.

Тургай Чехов әсәрләрен бик ярата икән. Ул яшь чагында озак вакыт Достоевский дөньясына чумып яшәгән. Бу аның шигъриятен ниндидер бер яңа нурга күмгән. Күренекле татар шагыйре Ринат Харис та Тургай иҗаты турында: “Аңарда авангард һәм консерватизм яхшы баланста булып, бу аның шигырьләрен тирән эчтәлекле, шаян һәм җитди итә, үзенә тартып тора, бер сүз белән әйткәндә, алар безнең заманча трагик һәм комик вакытка бик тә туры киләләр”, - дип әйткән булган.

Кичә тәмамланды, тик Тургай шигърияте аның иҗатын яратучылар белән калды. Ә Самарада аның үзен аңлаган һәм хөрмәт иткән кешеләргә бүләк иткән китаплары сакланачак.

Рәсемдә: Валерий ТУРГАЙ (сулда) "Азан" редакторы Шамил ГАЛИМОВка китап бүләк иткәндә.

(Самараның Халыклар дуслыгы йорты сайтыннан)