Катмыш, Аюкөйдергән һәм… Пролей-Каша

Республика буйлап йөргәндә кызык атамалы авыллар аша узарга туры килә. Кайберәү­ләренең татарча яңгырашларына аптырап калсак, икенчеләренең тәрҗемәләре гаҗәпләндерә. Мәсәлән,...

Барҗы-Омга, Варк­ләд Авыл, Кыдрылы, Ташлы, Касай, Кондызлы, Кырынды, Түбән Кө­ек, Кәтем, Күк Тәкә, Сәпәй, Чәкән, Чубар Абдул, Түбән Татар Майнасы, Иске Татар Әдәмсуы, Такталы, Шомыртлы, Бурсык, Качкын, Тыңламас, Ташкабак, Олан, Теләнче-Тамак, Катмыш, Сатмыш, Баскан, Чирү, Кер-Хайван – Корайван, Көтек, Печмәнтау, Сикертән, Штерә, Пүскән, Яңгырчы, Үгез Куагы, Кор­качык, Чыпчык, Яңа Кәкәрле, Татар Шатрашаны, Төги, Бакырчы, Борындык, Сазтамак, Керкәле Тукмагы, Гө­лек, Дәвек, Тау асты Байлар, Яту, Колмакчы, Түбә, Кычытканлы, Лә­шәү Тамак, Ис­ке Теләнче, Каргалы, Аюкөйдергән, Татар Баганасы... һәм Прости, Пролей-Ка­ша, Перцовка кебек рус авыллары да бар әле.

Кайбер авылларның исемнәре никадәр генә ятышсыз яңгырамасын, шул төбәктә яшәүчеләр, әлеге исемнәрнең әйтелешенә исе китмәүләрен әйтәләр. Буа районының Черки-Кильдураз авылы җирлеге хезмәткәре Фә­ния Нигъмәтуллина белдергәнчә, күп вакыт "черки" сүзен кызык ясап кына әйтәләр икән. Бу авыл җирлегенә караган Үгез Куагы авылы инде таралган, атамасы гына түгел, авыл үзе дә юкка чыккан. Җимерелеп бет­кән җиде нигез генә калган, авылның искиткеч табигать почмагында урнашуын сагынып сөйләргә генә кала. Тукай районы Теләнче Тамак авыл җирлеге башлыгы Розалин Хәбибуллин, гомумән, исемгә аптырамауларын белдерә. Авылның атамасы Теләнче исемле кешегә бәйләп аңлатыла. Ул елга ярына килеп урнашкан, елга тамагы белән кушылуыннан Теләнче-Тамак дигән атама килеп чыккан.

Бер үк вакытта елга, күл, чишмә сүзе белән бәй­ле авыл исемнәрен дә санап чыгарга була. Кәкре Күл (Аксубай); Яңа Баллы Күл (Әлки); Мөгезле Елга, Үгез-Елга (Әлмәт); Ташчишмә (Әтнә), Якты Елга, Якты Күл (Баулы); Буаз Күл, Кызылкүл, Каракүл (Биектау); Куш Елга, Суык Чишмә (Зәй); Кара Елга, Кызыл Тау, Салкын Чиш­мә, Ташлы Елга, Тәмле Чишмә, Чишмәбаш (Кук­мара); Кече Елга (Лаеш); Ак Чишмә, Кө­меш Күл, Күк Чишмә (Мамадыш); Шикәрле Каен (Минзәлә); Калатау (Саба), Буралы Чишмә (Сарман). Аннан кеше исемнәренә бәйле авыллар да күп безнең: Илтимер, Илчебай, Ир­мәш, Зөбәер, Хәсән. Шулай ук хайван исемнәре дә авыл исемнәре булып килә – Колын, Куян, Арслан.

Авылларның русчага-татарчага, яки татарчадан русчага тәрҗемәсе дә еш кына аптырашта калдыра. Казанга терәлеп диярлек урнашкан авылларның берсе – Лаеш районындагы Хәербине телгә аласым килә. Татарча "Ә" хәрефен русча "А" га әйләндерсәң дә җиткән кебек. Тик монда тәрҗе­мәчеләрнең осталыгына шаккатырга гына кала: "Хәерби" "Хаерби"га түгел, ә Кирбига әйлән­гән. Гадәттә, тәрҗемә барышында аерым хәреф­ләрнең билгеле бер башка хәреф белән алыш­тырылуы мәгълүм бит. ­Соңгы елларда авыл җирлекләрендә атамаларга карата тагы бер революция булды. Компью­терлаштыруга бәйле рәвеш­тә, бөтенесенә русның -ево, -ово сын кушып чыктылар. Моңарчы бө­тен документларда кушымчаларсыз гына тер­кәлгән кайбер авыл исемнәрен хәзер ике вариантта укырга туры килә.

P.S.Сезнең якларда нинди кызыклы авыл исемнәре бар, алар ничек аңлатыла, сезгә ошыймы алар – бу хакта сездән хәбәрләр, язмалар көтеп калабыз.