Шимбә өмәсе – атна саен

Борын-борыннан килгән гадәт буенча яз башында халык өй эчләрен, йорт тирәләрен җыештырып, себереп куя. Иптәш Ленин керткән яхшы традиция буенча зур түрәләр дә, шимбә өмәләренә чыгып, халыкка чисталык үрнәкләре күрсәтәләр. Әмма апрель ахырында җыелган чүпләр бик тиз шәһәр буйлап яңадан тарала һәм искән җил уңаеннан очып йөри башлый. Аңа өстәп әле яшьләр төне буе сыра эчкән шешәләрен, кириешки кимергән кәгазьләрен теләсә кая ташлап калдыралар...

“Җыйган җирдә чиста булмый, чүпләмәгән җирдә тәртип була”, - ди бик зирәк халык мәкале. Бу уңайдан Латвияга сәяхәтем искә килеп төшә. Анда беренче тапкыр барган кешенең исе-акылы китә: 25 километр озынлыгындагы Рига - Юрмала юлы белән урман арасындагы үләннәрне җәй буе кыркып торалар! Ә инде шәһәр эчләре, йорт тирәләре турында сөйләргә дә юк – бар дөнья чәчәккә күмелеп утыра. Шәхси йортлар тирәсендә киртәләр, сарайлар, ниндидер вакытлыча корылмалар булмавын күреп тә хәйран каласың. Ә юллар тигезлеген, елгаларның чисталыгын, урманнарның байлыгын сөйләп бетерерлек түгел, чөнки андагы елгаларда моторлы көймәләрдә йөрү дә, учак ягар өчен агач кисү дә, хәтта урманга кереп песәй итү дә катгый тыелган. Берәрсе күрсә – бер түгел, әллә ничә айлык хезмәт хакыңны чыгарып бирергә тиеш буласың. Кыскасы – Европа.

Самолет Курумоч аэропортына килеп кунгач та, үзеңне икенче дөньяга күчкәндәй хис итә башлыйсың. Автобуска утырып, кайту юлына чыгуың була – арт саның белән тоемлыйсың – туган ягың Самара бу! Их, сикертә дә бит инде! Ә тигезләп чабылган үләннәрне Курумоч белән Самара арасындагы юл читендә түгел, шәһәрдә дә сирәк күреп була. Башлыча озын-озын алабуталар юлыбызны бизи.

Ә менә Уфа юлы белән йөргән якташларым: “Бу нәрсә сөйли, нинди Балтика буен исенә төшереп утыра? Бер генә Камышлыга кайтып кара син - Бөек Ватан сугышының алгы фронты шушы юл аша узганын күрерсең. Воронка өстенә воронка, чокыр өстенә чокыр. Ике сәгатьлек юлны дүртәр сәгать кайтабыз”, - дияр иде.

Әйе, Уфа юлын машина йөртүчеләр урап узарга тырыша хәзер. Юл төзәтүчеләр елның-елында М-5 трассасын төзәтеп торсалар дә, кыш узуга никтер тагын шул ук хәлгә кайта ул. Ә йөкле машиналарны йөртүче шоферлар су эчкән шешәләрен тәрәзәдән генә аталар, һәм алар юл буенда матур булып ялтырашып яталар. Урыны-урыны белән өемнәргә өелгәннәре дә күренә. Ник шунда берсенең эче пошып, үзенең шешәсен чүп җыя торган урынга илтеп ташласа! Ансат бит ул тәрәзәдән генә бәреп бару. Ә шул шешәләр аркасында күпме урманнар янып, нинди зыян күргәнебезне уйлап та бирүче юк.

Хәер, шәһәрдән ерак барасы түгел, күпкатлы йортлар яныннан бер узу да җитә. Һава сафлыгын сакларга дип утырткан агачлар өстендә югары катлардан ташланган целлофан пакетлар, ниндидер баулар, электр үткәргечләре эленеп тора. Кайбер тәрәзә төпләрендә кыш буе ташлаган чүп-чар өемнәрен күреп, бу өйдә аяксыз кешеләр яши микән әллә, аягы булса, чүп үткәргеч янына гына барып җитәр иде, дип уйлап куясың. Аягы түгел, ояты юк ул кешеләрнең!

Исем китә шундыйларга. Ничек инде үзеңнең артыңнан шундый пычрак калдырып йөреп була? Әллә бу дөньяга син үзең генә яратылгансыңмы? Синнән соң галактиканың иң матур җисеме булган Җирдә улларың, оныкларың яшәп калачагын уйламыйсыңмыни? Әллә аларны да шулай дөнья пычратып йөрергә өйрәтеп калдырасыңмы?

Һәрберебез үз пычрагын үзе җыеп, тыйнак-җыйнак мөселман тормышы алып барса, үз өен генә түгел, подъездын, өй тирәсен тәртипкә китереп торса, шәһәребез аз булса да кеше төсенә керер иде, бәлки. Ә башкалар белән ни эшләргә? Биредә инде “Чыбыркы һәм прәннек” законын кулланырга кирәктер. “Иң чиста йорт” конкурсларын үткәреп кенә шәһәребезне чистартып бетереп булмаслыгын шәһәр хакимияте аңлагандыр инде. Ә ник Балтика буе законнарын кулланышка алмаска? Тәмәке төпчеген ташладың икән – бер иң кечкенә хезмәт хакы күләмендә штраф салсыннар. Тәрәзәң төбендә чүп өеме хасил булдымы – ун иң кечкенә хезмәт хакыңны чыгарып түлә. Шулай шәһәр казнасы да бераз баер, шәһәребез дә чистарыр иде. Ә инде иң чиста йорт табылган икән – ник аларга иң яхшы балалар мәйданчыгын ясап бирмәскә һәм массакүләм мәгълүмат чараларында мактап язмаска?

Шимбә өмәләрен елына бер түгел, ә атна саен уздырып тору да Рәсәй халкына аз әле. Ә иң беренче чиратта, М.Булгаковның "Собачье сердце" әсәре герое профессор Преображенский әйтмешли, шимбә өмәсен башларыбызда уздырып, андагы чүп-чардан арынырга кирәктер дип уйлыйм.