БЕР РӘХӘТНЕҢ МЕҢ МИХНӘТЕ

Үз тормышында кредит алмаган кеше сирәктер, мөгаен. Газеталарда: “Бурычка бирәм”, “Тиз арада зур сумма табарга булышам” кебек игъланнар тулып ята. Алар телевидение, радиоларны да “басып” алды. Гомумән, кредитлар артуга таба йөз тота. Кредит шаукымы татарстанлыларны да бөтереп алды.

Аеруча “Хоум кредит”, “Русский стандарт” банклары бу эштә өлгерлек күрсәтә. Алар 50000 сумга кадәр кредит алу мөмкинлеге барлыгы хакында хатлар язып, халыкны шул рәвешле үз сазлыгына “батыра”. Мин үзем дә төрле банклардан елына 8-9 тәкъдим хаты алам. Белгечләр фикеренчә, “Хоум кредит” – иң кыйммәтлесе, анда процентлар бик югары. Аның чоңгылына күпләр төшеп батты инде. Минем танышлар арасында да әлеге афәт упкынына чумучылар байтак.

МӘХӘББӘТ ЛАКАН КОЧТЫРА...

Шуларның берсе – Елена Красина, аңа 35 яшь. Эчкече ире белән аерылышканнан соң, ул яңадан бәхетен сынап карарга уйлый. Максим өйләнешергә тәкъдим иткәч, Лена шатланып риза була. Егетнең шәбе эләкте аңа: эчми, тартмый, 10 яшьлек улын да үз итте. Акчасын да тиеннәренә хәтле алып кайтып тапшыра. Өй эшләрендә дә булышырга өлгерә, куллары “алтын” егетнең. Хатынын өрмәгән җиргә утыртмый...

Максим төзелештә эшли, хезмәт хакы 30 мең тирәсе. Ул хатынын кредитка машина, җиһаз, дача алырга күндерә. Ире теләгенә каршы килми Лена. Банктан 450 мең сум бурычка алып, Максим теләгәнчә эшлиләр. Кредитларны Елена исеменә яздыралар. Лена шатланып туя алмый. Хәзер эшкә дә кысан транспортта йөрми, рәхәтләнеп машинада элдерә. Җәен дачада яшәп кинәнделәр...

Тик бәхетнең гомере озакка сузылмый. Ике ел бергә яшәгәннән соң, Максим эчүгә сабыша. Егет дәваланган булган икән, “кодировка”дан ычкынган...

Тиздән аны, салгалап килгәне өчен, эшеннән дә җибәрәләр. Ә бер айдан, авариягә очрап, Максим хастаханәгә эләгә. Аңа күпме акча сарыф иткәнлеген Лена бер үзе генә белә. Ярты ел таптый ул больница юлын...

Бурычларын каплау өчен, Лена икенче банкта тагын бер счет ачтыра. Үзенең эшләп алган хезмәт хакы бармак арасыннан “шуып”, кредитлар капларга китеп бара. Л.Красина өстәмә эш эзләргә мәҗбүр була, каравылчы булып эшкә урнаша. Тик бу суммалар да җитми. Шул рәвешле Лена төрле банклардан 7 кредит ала. Кредитларында буталмас өчен, суыткыч ишегенә түләүләр чираты язылган исемлек элеп куя. Туган-тумача, дуслары да шактый суммада акча биреп тора. Бурычлар “тишеге” барысын да ашый...

Бурычларны вакытында түли алмау сәбәпле, процентлар котырынып үсә. Кайбер банклар аны судка бирү белән куркыта, телефоннан шалтыратып, эзәрлекләп интектерә, өенә килеп йөри башлый...

Аптырагач, Лена, өч бүлмәле фатирын берлегә алыштырырга карар кыла. Менә шул рәвешле барлык кредитларыннан котыла. Хәзер ул бөтен дусларын, якыннарын, танышларын беркайчан да кредит алмаска өнди. Пеште аның авызы, ай, каты пеште...

БУРЫЧЛАР УПКЫНЫНДА

Икенче бер танышым Тамараның ире автоматларда уйнарга бик ярата иде. Беркөнне аңа аеруча мач килә: Гена бер-бер артлы 10ар мең сум ота. Биш минут эчендә аның кесәсе 30 меңгә калыная. Бәхетеннән күзләре тонган Геннадийда тагын да күбрәк акча эшләү теләге туа. Дусларына барып, 65000 сум бурычка ала. Һәм шул кичне барлык акчасын җилгә “очыра”.

Дусларга бурыч тапшырыр көн дә килеп җитә, тик Генаның кесәсендә җилләр уйный. “Хоум кредит” банкыннан бурычка ала Сергеевлар гаиләсе. 100 меңлек кредитны биш ел дәвамында түләргә килешү төзиләр. Ходай Тәгалә бер бирсә, кызганмый: я шатлыкка күмә, яисә кайгыга чумдыра. Күп тә үтми Сергеевларның чыгарылыш сыйныфында укучы кызлары Дарьяның балага узганлыгы ачыклана. Аяз көнне яшен суккандай килеп ирешкән әлеге яңалык гаиләне авыр хәлдә калдыра. Кредит түләргә дә акча юк, туйга кайдан аласы?! Өстәвенә, Геннадий да эшләми, өч ай инде өйдә диван кочаклап ята. Дөрес, аңа пенсия килеп бара, тик ул кредит капларга да җитми.

Тамара “Русский стандарт”тан тагын 50000 сум ала. Бурычлар “диңгезендә” йөзә ул. Фатир өчен дә 20000 сум түләргә җыела. Ханым дүртенче банкка чаба...

Ә беркөнне аның сабыр канатлары сына: бер кап дару эчеп, бик авыр хәлдә хастаханәгә эләгә. Ярый әле вакытында кызы килеп өлгерә. Аңына килгәндә беренче сүзләре:

– Яшисем килми, ник терелттегез... Минем үләсем килә, үтерегез мине, зинһар! – була.

Әлеге фаҗигане ишетеп, Тамараның Краснодарда яшәүче әнисе килеп төшә. Хастаханәдән терелеп чыгуга, ул кызын һәм оныгын туган якларына ияртеп алып китә. Бөтен туганнарын аякка бастырып, акчалар туплап, бурычлардан коткара Тамараны әнисе...

Күптән түгел Тамарадан хат алдым. Ул анда: “Ипи генә ашап булса да яшим, тик башка беркайчан да бурычка алмыйм”, – дип яза.

АФӘТ УПКЫНЫ ТАРТА...

Күршем Иринаның ире Алексей өч ел юньләп беркайда да эшләмәде. Хуҗалар аны ике-өч ай тирәсе тота да тизрәк котылу ягын карый. Әлеге дә баягы шул “яшел елан” аркасында инде. Ирина ирен берничә мәртәбә дәвалап та карады, тик файдасы гына булмады.

Беркөн Алексей шатланып кайтып керде. Ул, ниһаять, эшкә урнашкан. Тиздән хатынына 3 мең сум акча да алып кайтып тоттырды. Моңа аеруча чыгарылыш сыйныфта укучы кызы сөенде: мәктәптә акча сорап интектереп бетерделәр, югыйсә...

Озак та тормый Иринаны ире ишек төбендә кулын йодрыклап каршы алды:

– Минем акчаны кая куйдың? – дип ябырылды Алексей хатынына.

– Нинди акча турында сөйлисең син? Алай да күпме иде соң анда? – дип кызыксына Ирина.

– 10 мең сум дигәч, хатын һушы китеп егыла...

Алексей хатыны һәм кызына төне буе йокы бирми, акчаны таптыра. Ниһаять, иртән акча залдагы келәм астыннан килеп чыга.

– Тагын кредитмы? Әйдә, илтеп тапшырыйк банкка! – ди Ирина.

– Акчаларны бирмәсәң, хәзер суеп үтерәм, – дип пычак алып килә ул, хатыны муенына кадый тәмам котырынган ир.

Ирина көчкә өйдән чыгып качып котыла. Шул көннән башлап, ул иреннән котылырга ниятли. Болай да законлы рәвештә аерылганнарына өч ел бит инде. Ташларга кызганып кына бергә гомер кичерделәр.

Соңрак шул аңлашыла: Алексей өч төрле банктан 150 мең сум кредит алган булган... Ул хәзер башка шәһәрдә әнисендә яши. Ә банк хезмәткәрләре Иринага килеп, Алексейны таптыра, шалтыратып аптырата, ишек төбенә килеп сагалап тора...

Мондый мисалларны тагын бик күп ишетергә мөмкин булыр иде. Тик кредит алырга теләүчеләр шуны онытмасын: акчаны бурычка кешенекен, ә биргәндә үзеңнекен, тир түгеп эшләп алганны кайтарасы була. “Җиде кат үлчә, бер кат кис!” – дип нәкъ менә шушы хакта әйтелгән диярсең...