Куеннарыннан намазлыкларын тартып чыгаралар да, юеш юлга җәеп, намазга басалар...

Бу юлы журналистларны Кукмара районы белән таныштырырга алып киттеләр. Ләкин сәяхәтебез Кукмарага терәлеп торган Киров өлкәсенең Пенәгәр авылыннан башланды.

 

- Кукмара халкына мин бик рәхмәтлемен, - ди гомеренең 25 елын педагогикага багышлаган, бүгенге көндә район тарихын барлауга зур көч куйган Иске Пенәгәр авылы мәчетенең имамы Зыятдин Нәҗметдинов. 

 

Берничә ел элек аңа “Кук¬мара районы алдын¬дагы ка¬занышлары өчен” ме¬дале тап¬шырылган, ә без барган көн¬не аның Бөтендөнья татар кон¬грессы уздырган “Сез иң гүзәл кеше икәнсез” онлайн-конкурсында Гран-при бүләге алуы билгеле булды. Бу конкурс нәрсәсе белән ошый – анда хәрәмләшү булырга мөм¬кин түгел, чөнки укучылар үзләренең укытучылары турын¬да язып җибәргән хатларны бөтен дөнья укый, үз бәясен һәркем бирә ала. Ә без, татар журналистлары, Зыятдин хәз¬рәт белән якыннан танышкач, шушы җиңү белән котлаган беренче кешеләр булуыбыз белән горурланып куйдык.

 

Зыятдин Мөхәррәм улы Ка¬зан дәүләт университетының та¬рих-филология факульте¬ты¬ның өченче курсында укыганда ук Кукмараның яңа ачылган 4нче мәктәбе китапханәчесе булып эшкә урнаша, китапханәче дә, татар теле һәм тарих укытучы¬сы да булып эшли, “Фотога төшерү”, “Туган якны өйрәнү” түгәрәкләре оеш¬тырып җибәрә. Фотоаппараты кулыннан төшми - мәктәпнең бар тарихын, фо¬тоотчетларын алып бар¬а ул. Ә 2010 елда, укытучылар¬га ноутбуклар кайтарылгач, яңа технологияләр белән мавыгып китә. Шәхси архивында үз гаиләсе, мәктәп, авыл мәчете турында искиткеч күп фото- һәм видеоматериаллар туплана.

 

Тарихчы туган авылы та¬рихы белән генә кызыксынып калмый, 1989 елда Болгарда, Иске Казанда барган археологик эзләнүләрдә катнаша, аннары мәктәп укучыларын да ел саен археологик эзләнүләргә алып бара башлый. Шулай аларга хезмәт тәрбиясе би¬релә, күңелләрендә рухи байлык туплана, дингә кереп китеп, беренче намазлар¬ын да шунда өйрәнәләр. Балаларны кыр тормышы җаваплылыкка өйрәтә, чөнки экспедицияләрдә барлык мәсьәләләрне дә үз¬ләренә хәл итәргә туры килә.

 

2006 елда, Зыятдин Нәҗ¬метдинов балалар белән чи¬раттагы экспедициягә җые¬нып йөргән көннәрнең берсендә көчле җил чыгып, 1826 елда салынган мәчет манарасының ае ишелеп төшә, ә берничә көннән соң имамы Камил хәзрәт вафат була. Авылдашлары ике атна буе Зыятдинның экс¬педициядән кайтканын көтеп алалар һәм аны имам итеп сайлап куялар. Бу вакытта Зыятдин Нәҗметдинов дин белән инде шактый таныш: исем ку¬шу, никах, Коръән уку кебек вазифаларны башкара алган, Кукмара мәдрәсәсе белән тыгыз элемтәдә тор¬ган шәхес булып җитешкән кеше. Дини гыйлем алганы булмаса да, Коръән укый ала, Казанда гарәпләр оештырган курсларда укып, белемен арттырып кайта...

 

- Кукмара тирәсендәге авыл¬лар та¬рихы турында китаплар ба¬сылып чыга башлагач, минем дә күңелемә шундый уй килде. Тик безнең Пенәгәр авылы турында материал туплап бу¬лырмы, дигән шик бар иде. Шулай да 2018 елның көзендә авыл китапханәчесе Нурисә Баһавиева белән ма¬териаллар туплау эшенә ке¬рештек. Иң элек вакытлы матбугатта басы¬лып чыккан мәкаләләрне тупла¬дык, халыктан аудиоязмалар, фото¬материаллар җыйдык. Яшь¬ләр, мәктәп укучылары аларны электрон формага китерергә булышты. Фәрит Вәлиев ар¬хив материаллары белән эш¬ләргә өйрәтте. Авылның иске имля белән язылган метрика кәгазьләрен тәрҗемә итүче булмагач, бу эшкә үзем алын¬дым. Эше күп булды, бәлки, аягымны сындырмаган булсам, әлегә кадәр китап чыкмаган да булыр иде. Ә йөри алмагач, китап өстендә эшләргә вакытым булды.

 

Күп гаиләләрнең шә-җәрәләрен булдырдык. Шулай итеп,  “Пенәгәрдә мең дә бер кичә” китабы өч томда басылып чыкты, - дип сөйли имам.

Шунысы игътибарга лаек: мәчеттә шактый зур китапханә тупланган, зур телевизор, озын өстәл бар. Кышкы кичләрдә биредә авылдашлар җыелып, та¬тар кинолары карыйлар, фикер алышалар, китап укый¬лар, киләчәктә бөтен авыл халкы белән башкарылачак эшләрне барлыйлар. 2014 ел¬да төзекләндерелә башла¬ган мәчетне ничек эшләп бетер¬дегез, дип сорасалар, Зыятдин Мөхәррәм улының күзләре кабынып китә сыман. Ул 1826 елда салынган мәчетнең һәр бүрәнәсен, матчаларын, бас¬кыч¬ларын кадерләп саклап,  яңартып-чистартып, ә эчке һәм тышкы ягыннан заманына туры килерлек итеп эшләттергән. Һәр¬бер тарихи бүрәнәне ачып, сөйләп күрсәтте - үзем ша¬һит. Шулай ук анда музей сы¬манрак шкаф та бар. Анда ремонт вакытында килеп чык¬кан борынгы кадаклар, 700 меңләп фотосурәт тө¬шер¬гән фотоаппарат, элек бик¬ләнә торган, ә хәзер тәү¬лек әйлә-нәсендә ачык булган мәчетнең йозагы һәм тагын шундый, авылдашлары күңе¬ленә ятыш¬лы әйберләр саклана. Шул фотоаппарат төшергән фото¬сурәтләр арасыннан бер¬се күңелемә кереп калды. Күз алдыгызга китерегез: Гает бәй¬рәме.

 

Юлларына асфальт та җәелмәгән мәчет урамының ике ягыннан, кара-каршы, тәкъбир әйтә-әйтә, картлар, ирләр һәм малайлар килә. Мәчет янына килеп җиткәч, куеннарыннан намазлыкларын тартып чыгаралар да, юеш юлга җәеп, намазга басалар...

 

- Ник соң сезнең авылда бу хәтле күп халык мәчет ти¬рәсендә йөри, - дигән сорауга имамның җавабы бер: “Чөнки авылның һәр кешесе аны төзекләндерүдә, янкорма салу эшләрендә катнашты. 7-10 яшь¬тәге балалар кирпеч ташып тордылар, яшүсмерләр ком, су, цемент кушып, балчык изде¬ләр, ирләр диварларын күтәрде¬ләр”, - дип сөйләде имам.

 

Ә ахырда, ышанмаучылар өчен, видео да күрсәтте. Бер¬гәләшеп мәчетне торгызу, китап язу, видео төшерү, борынгы фо¬тосурәтләрне саклау, туплау, авылның тарихын барлап яшәү авыл халкын берләштерә икән. Биредә олылар гына түгел, яшь ир-хатыннар да, балалар да үзләрен иркен хис итәләр, киш¬тәләрдәге китапларны йот¬лыгып укыйлар. Бу авылда иң күп китап укучылар яши, һәм моны алар никтер нәкъ мәчеттә эшлиләр. 

 

Чынлап та, ике йөз ел элек ата-бабалары салган, әллә кайлардан килгән үзбәк-таҗиклар түгел, ә авылдашлар үз куллары белән яратып төзекләндергән мәчет бу халыкның туган йорты кебек. Алар үз мәчетләренә, үз авыл¬ларына хуҗа булып яшиләр, чөнки аларның авыл тарихын, шәҗәрәләрен, иманын барлап торучы, бернәрсәгә дә битараф булмаган әйдәп баручы имам¬нары бар.

 

...Зыятдин хәзрәт журна¬листларга видеоны күрсәтеп бетергәч, мәчет ашханәсендә беразга тынлык урнашты. Һәр¬кем үз авылы мәчете турында уйланды бугай. Арабыздан берәү генә, аңына килеп һәм хисләнеп: “Зыятдин хәзрәт, Сез иң гүзәл кеше икәнсез!” - дип әйтеп салды...

Эльмира ШӘВӘЛИЕВА

Казан - Иске Пенәгәр - Самара.