Лилия Мәхмүтова: «Тормышта – Хәлил, сәхнәдә Исламия кызы мин»

 

– Артист һаман өмет белән яши инде ул. Яңа постановкалар, рольләр көтә. Киләсе елга театрга 90 ел тула, әлеге күркәм юбилейны шәп әсәрләр, матур яңалыклар белән каршылыйсы килә.

 

 

– Тормышта Хәлил кызы дисәләр дә, сәхнәдә гел Исламия кызы дип йөрттеләр. Бу минем өчен зур җаваплылык иде. Әнине бөтен Татарстан гына түгел, Россиядә дә беләләр. Безне чагыштырулары да гаҗәп түгел инде. Төс-кыяфәттә охшашлыклар да бар бит, нишлисең. Әйтик, әнинең «Мәхәббәт чишмәсе» дигән спектакле бар. Соңрак ул анда үзе дә уйнады, мин дә. Шушы спектакльдән соң әнигә: «Исламия, кызың синнән дә уздыра», – дип әйткәннәре булды. Әни, шулаймы, дип сораган була, үзе сөенеченнән балкый иде. Аның горурлануы минем күңелгә дә сары май булып ята. Димәк, бу профессияне юкка гына сайламаганмын.

 

 

– Әйе шул, мин радиофизик булырга тиеш идем. Шушы юнәлештә 4 ел укыдым да әле.  Дүртенче ел киткәч әти-әнигә, мин театр училищесына имтихан биреп карыйм әле, булдыра алмасам, университетта укуымны дәвам итәрмен, дидем. Әни, билгеле, артист һөнәренең бөтен авыр якларын санап китте. Ул чакта әле Тинчурин күчмә театр иде, әни гастрольләрнең 28–30 көн дәвам итүен, балаларга тәрбия һәм игътибар җитмәячәген искәртте. Ярый әле миңа әтиең туры килде, ә синең булачак ирең артист һөнәрен аңлый торган кеше булмаса, дип тә кисәтте. Шөкер, театр мине артист белән кавыштырды. Әти исә әнинең сүзләренә нокта куеп, барсаң бар, әмма бел: бездән бернинди ярдәм һәм синең өчен ялварып барулар булмаячак, диде. Шулай итеп, мәсәл, шигырь, проза әсәре әзерләп, имтихан бирергә киттем. Теләгемә ирештем, Илдар абый Хәйруллин курсына эләктем. Ул мине икенче курска кабул итте. Илдар абый, иртәгә документларыңны алып кил, дигәч, кулыма асыл кош эләккәндәй булды. Театр училищесына укырга керү теләге 17 яшемнән күңелемдә яшәде ләбаса!

 

 

– Мөгаен, үземә башка өлкәдә дә югалып калмыйм дип расларга теләгәнмендер. Юкса бит, артист баласы артист һөнәрен сайлый инде ул, дияргә яраталар. Раславын расладым, әмма университетта укыганның тормышта кирәге чыкмады. Ник дигәндә, техникага өйдә Ренат (Ренат Шәмсетдинов, Татарстанның атказанган артисты. – Ред.) хуҗа безнең. Бигрәк дә электрикага бәйле эшләрне ул бик яратып башкара.

 

 

– Ел саен спектакль чыгармасам да, мин беркайчан да эшсез йөрмәдем. Баш режиссер Рәшит Заһидуллин алмаса, башка режиссерлар рольле итте, бер дә булмаса, әни үзе спектакль куя иде. Әмма уйналмаган рольләр бик күп калды. Мин актер буларак ачылып бетмәдем. Классик әсәрләрдә уйнарга кызыга идем. Хәер, Рәшит Заһидуллин Пьер Бомаршеның «Фигаро»сын куйгач, мине Разина роленә сайлады. Ул чакта театрда эшләгән Илдус Фәиз, сине Рәшит яңа спектакленә алган дигәч, башта ышанмадым. Нинди рольгә, дим. Разина, ди. Олы яшьтәге хатынны уйнарга кирәк була икән, дип уйлап куйдым. Рәшит алай куймады аны. Кызганыч, бу спектакльдә ике тапкыр гына уйнап калдым. Ник дигәндә, бәби көтә идем. И, кызгандым шушы спектакльне. Артист классик әсәрләрдә уйнаганда гына үсә, камилләшә ала.

 

 

– Конкрет бер генә кешене атап булмый. Хәтта әни дә мезансценалар куймады. Ул характерны ачып бирә, артист исә үзе «ит кундыра». Мин кемдә генә эшләсәм дә, образларыма үзем «ит кундырдым». Режиссер скелетын ясый, калганы чынлыкта актер эше инде аның. Гәрчә гәүдә борылышларына кадәр куеп биргән рольләр дә була. Миңа андый рольләрдә уйнарга туры килмәде.

 

– Сагыш белән озаттык, сагынып искә алабыз. Миңа калса, ул чор Тинчуринның күтәрелеш чоры иде. «Итил суы ака торур» (Нурихан Фәттах), «Кураж ана һәм аның балалары» (Бертольд Брехт), «Сүнгән йолдызлар» (Кәрим Тинчурин) кебек тирән әсәрләр вакыты иде ул. Хәзер ул дәрәҗәдәге пьесалар да язылмый, куелыш та тирәнлектән шоу ягына авыша сыман.

 

 

– Өметле дип ышанасы килә. Өметсез – шайтан, диләр бит.

 

 

– Әгәр нигезле булса, әлбәттә, кирәк. Әйтик, менә бездә «Башмагым» спектакле классик стильдә дә, джаз стилендә дә куелды. Мин аның ике вариантын да кабул иттем. «Назлы кияү» дә төрлечә куелды. Икесен дә тамашачы яратты. Ә инде нигезе булмаган өтек-төтек тәҗрибә икән, анысы театрны алга җибәрә дип уйламыйм. Нинди генә тәҗрибә булса да, аның умырткасы булырга тиеш. Умырткасы булган тәҗрибә тора-бара тулы канлы спектакльгә әйләнә ала. Мәсәлән, лабораториядә «Кияү урлау» белән катнаштык, ахыр чиктә ул кызыклы спектакльгә әйләнде. Резедә Гарипованың «Карурман»ы ахыр чиктә спектакльгә әйләнде. Чөнки фикере бар, тамашачы аннан нәрсәдер алып китә.

 

Яшәү катлауланган саен тамашачы классик әсәрләргә күбрәк тартыла. Мөгаен, анда мәңгелек сорауларга җавап булгангадыр. Ә заманча спектакльләр күбрәк ярсытуга корылган. Нәрсә булды соң әле бу, башым авыртып чыкты, ди икән, ул андый нәрсәгә башка бармый инде. Кеше барыбер театрга энергия алырга килә.

 

Театрга тәҗрибәләр репертуарда тотып торырдай спектакльләр булганда килешә.  Ул чакта, мәсәлән, фестивальдә йөрерлек тәҗрибә-спектакль куярга мөмкин. Ә инде репертуарың элекке спектакльләрдән торса, аларны алмаштырырдай яңалары тумаса, тәҗрибәләргә иртәрәк әле. Аның өчен аякка ныклап басарга кирәк.

 

 

– Юк шул, күпләр шулай ялгыша. Минем беренче ролем Илдар Юзеевның «Минем әти мировой» дигән спектакльдә иде. Аны укытучым Илдар Хәйруллин куйды. Без анда курсташым Илсөяр Сафиуллина белән апа-сеңелне уйнадык. Мин – Рево, ул Люция булды. Рево – шук, кызу канлы, кыскасы сеңлем Ләйсән характерындагы кыз. Тормышта өлгесе булгач, аны уйнау читен булмады. Гәрчә үземдә андый холык булмаса да.

 

 

– Илдар Хәйруллин да шулай әйтә иде. Әмма тора-бара үзе дә шундыйрак рольләр биреп карады. Ул гына түгел, «Хуҗа Насретдин»да – Гөлбану, «Мәхәббәт чишмәсе»ндә Зәмзәмиям бер дә төшеп калган хатыннардан түгел, чаялар, шуклар. Артист һөнәре үзеңне төрле яктан сынап карау белән кызыклы бит инде ул.

 

 

– Баламның артист булуын мин үзем теләмәдем. Гәрчә Ришатның теләге дә, таланты да булса да. Ул музыка мәктәбен бик яхшы билгеләренә тәмамлады, төрле конкурсларда җиңде. Алга таба театр училищесында укырга теләде. Шунда артистның нинди бәйле һөнәр булуын аңлатырга туры килде. Режиссер күзенә күркәм булып күренмәсәң, ролең булмаячак бит. Ир кешегә эшсезлек икеләтә авыр ул. Аңа андый язмыш теләмәдем. Ул төп эшеннән кала мультфильмнар тавышландыра. Күңел эше дип йөри анысын. Белгечлеге буенча программист.

 

 

– Белмим…

 

– Әни бүлмәсендә матур почмак булдырасы килгән иде. Анда Хәлил  Мәхмүтов, Наил Шәйхетдиновларның  һәм вакытсыз киткән башка актерларның ядкәрләрен дә урнаштырып булыр иде. Аларның һәрберсенең  шәхси әйберләре җитәрлек, бай булыр иде. Әмма барып чыкмады.

 

 

– Режиссер ярдәмчеләре. Әни соңгы көннәрендә, Ләлә Миңнуллина белән Зөләйха Хәкимҗанова керсен минем бүлмәгә, дип әйтеп калдырган иде. Ләкин… Хәер, без булдыра алганча, әти белән әнинең мирасын саклап, аларның эшләрен булдыра алганча халыкка җиткерергә тырышып яшибез. Әти белән әнигә соңгы бүләгебез – икесенә бергә куелган кабер ташы булды. Аны сеңлем белән бергәләп үз акчабызга ясаттык. Аларның хезмәте онытылмасын иде инде. Исламия Мәхмүтова стационар театрда 30 елдан артык эшләде, режиссер буларак 10 спектакль чыгарды, күпме әсәрне тәрҗемә итте. Театрда нинди өлкәдә кытлык, шуңа җиң сызганып тотына иде ул. Ләкин дәүләт тарафыннан бу эшләре игътибарсыз калды… Гомуми эш стажы гына да –56 ел. Әти исә сәхнәдә 46 ел эшләде, театр дип янды дисәң дә була. Безнең нәсел-нәсәпнең театрда гомуми эш стажы 172 елны тәшкил итә.

 

 

– Бу болгавыр вакытта планнар төзеп яшәп буламы икән? Элек мин дә ярты елга, бер елга план төзи идем. Әти спектакль вакытында инсульт алгач, тормышка карашым үзгәрде. Мин хәзер бүгенге көн белән яшим. Иртән исән-сау уянып, үз аякларымда эшкә чыгып китә алам икән, шуннан да зуррак нәрсә юк. Әти безгә әнә шундый сабак бирде. Әни, исән чакта, иртәгә нишлибез, дип сорарга ярата иде. Иртән торыйк әле, дип җавап бирә идем. Хәзер шул ук сорауны Ренат бирә, аңа да шул ук җавап. Ә иртән, исән-сау булсак, без икебез дә бик тиз җыенучан. Башыбызга берәр уй килсә, аны ялт итеп эшләп тә куябыз. Театрны, аның тамашачысын яратабыз. Еш кына, без бит сезнең спектакльләрне карап үстек, диләр, хәзер үзләренең балаларын алып киләләр. Димәк, киләчәккә өмет бар.

 

Әңгәмәдәш – Гөлинә Гыймадова