Хәмдүнә Тимергалиева: Тукай районы мине таң калдырды

Әлбәттә инде, намуслы булырга, чын тавыш, моңлы тавыш белән халык мәхәббәтен казанып хезмәт итәргә кирәк. Хәмдүнә апа нәкъ шундыйлардан. Аны таныган, яраткан халкына рәхмәтле ул. Соңгы араларда ул безнең редакциягә дә якынайды. Тукай районында без уздырган бәйрәмнәрнең күркәм бизәге булып алды. Без аның тормышы, тормышка карашы турында да байтак нәрсәләр белдек.

 

Тимергалиева Хәмдүнә Сәетгали кызы сугыштан соң туган бала. Башкортстанның Борай районы Котлыяр исемле кечкенә татар авылында дөньяга килә. Мәктәпне тәмамлагач, Уфа телефон элемтәсе станциясендә монтажчы булып эшли. Соңрак музыка училищесына укырга керә. 1971 елда Казан татар филармониясенә эшкә килә. 1987 елга кадәр шунда эшли. «Гармун моңнары» дигән беренче җырын ул Эмиль Җәләлетдинов төркемендә эшләгәндә башкара. Моңы һәм көчле тавышы белән тиз арада тамашачы күңелен яулап ала. 1987 елда Татарстанның атказанган, 1992 елда халык артисты исемнәренә лаек була. Аның репертуарында 1000ләп җыр бар. Нигездә, татар халык җырлары.

 

 

– Әти-әни бик тырыш кешеләр иде, гомер буе тырышып дөнья көттеләр. Безгә дә кечкенәдән тырай тибеп йөрергә туры килмәде. Бөтен авыл эшен беләм, печәнен дә чаптык, утынын да ярдык. Уфа телефон элемтәсе станциясендә дә Лилия апам кул астында бик тиз эшкә өйрәндем. Аппаратурага дөрес итеп провод ялгарга, схемаларны дөрес итеп укырга кирәк иде. Бик авыр һәм зур җаваплылык сорый торган эш иде ул.

 

 

– Жырлаганмын. Нинди жыр ишетсәм шуны көйләп йөргәнмен. Хәтерлим әле, әни авызыңа ни туры килде шуны җырлап утырма дип бер сугып та алган иде. Ә Лилия апам матур җырлыйсың дип мактый иде. Мине музыка училищесына укырга бирүче дә ул.

 

 

– Мин гел җырлап йөргәнгә алар күнеккән иде инде. Әти үзе дә бик матур җырлый иде. Фәнәви абыем баянда оста уйный иде. Ләкин ул музыкант булмады, гомер буе урман хуҗалыгында җитәкче булып эшләде.

 

 

– Аллага шөкер, туганнарым белән аралашып, дус-тату яшибез. Котлыярда төп нигезебез. Анда җәен сеңелем кайтып тора. Әти нигезне бетермәгез, яңартып саклагыз дип васыять әйтеп калдырды. Мин бу эшне үз өстемә алдым, тулысы белән өйне яңарттым.

 

 

– 19 яшемдә төркем булдырып, тәүге концертларымны бирә башладым. Беренчесе үзебезнең авылда булды. Концертларым тулы залларда үтте, Казанга филармониягә эшкә килгәндә мин инде популяр идем.

 

 

– Тамашачы үзгәрми. Аларны алдап та булмый. Җанына рәхәтлек тапса гына килә ул концертка.

 

 

– Бик күп илләрдә булдым. Кытайдагы татарлар мине 1983 елдан бирле беләләр. Шул елны анда кассетада минем «Картуф» дигән җырым килеп кергән. Кытайда бик булдыклы, итагатьле татарлар яши. Олысы да, кечесе дә диндә. Халык тату анда. Өчпочмак, бәлешен пешереп, гәпләшеп утырырга яраталар. Өйдә туган телдә аралашалар. Иң шаккатырганы шул булды. Австралия, Италия татарлары да шулай. Алар алдында чыгыш ясау бик жаваплы.

 

 

– Яшь җырчылар алар элек тә бар иде, хәзер дә. Ләкин элек җырлый белгәннәр сәхнәгә күтәрелде, хәзер җырлый белмәгәннәре күбрәк. Аларга ничек тә булса танылырга кирәк. Мин үземә карата әйтелгән һәр җитешсезлекне төзәтеп барырга тырышам. Яшь җырчыларның күбесе тәнкыйтьне кабул итми, шуңа төшеп кала. Күтәрелеп китеп, тамашачы күңелен яулар өчен бер пот тоз ашарга кирәк. Мин үзем күбрәк опера, классик җырчыларны яратам. Илһам абый белән Әлфия апага тиңнәр юк, аларга хөрмәтем чиксез. Фольклорның бөтен нечкәлекләрен белгән Флера Сөләйманова кебек кеше юк. Рус эстрадасыннан Людмила Зыкина, чит ил эстрадасыннан Майкл Джексон, Уитни Хьюстон җырларын рәхәтләнеп тыңлыйм. Алар һичшиксез талант.

 

 

– Китеп алдым. Иҗат дөньясы да катлаулы бит, көнләшүчеләр, аяк чалучылар күп булды. Хәзер дә бар. Менә шуннан гайрәтем чигеп бераз китеп алдым, ләкин язмыш, сизми дә калдым, сәхнәгә кире кайтарды.

 

 

– Көнчелек, алдашу, ялагайлыкны. Андый кешеләрне тиз күреп алам һәм андыйлардан ерак йөрергә тырышам.

 

 

– Шулай яшәр идем, болай итәр идем дип әйтеп булмый. Һәр заманның үз таләбе, үз шартлары була.

 

 

 

– Аларның икесен дә аерып әйтә алам. Мөнир белән эшләве бик җиңел, бик рәхәт. Ул миңа Хәмдүнә апа дип кенә тора. Аңардагы энергия! Илһам белән эшләве дә бик рәхәт. Ул минем уң кулым. Мин үзем бер дә сабыр түгел, күңелем гел каядыр ашкына, җилкенә минем. Илһам ул бик сабыр кеше. Аллага шөкер, гаиләсе белән бергәләшеп аралашып яшибез. Моны мин олыгайган көнемдә миңа килгән зур бәхет дип бәялим.

 

– Гомер буе күнегә алмадым. Телевизордан күрсәм дә, радиодан тыңласам да, гомер буе үземә критика белән карадым.

 

 

– Иң яратмаганым – фотога төшү. Гадәттә концерттан соң артистлар бүлмәсе янында көтеп торалар.

 

 

– Олыгаеп барган көнемдә, Аллага шөкер, мич ашлары пешерә башладым. Элек гастрольләрдә күп йөргәч, аңа вакыт булмаган. Кайнар ашлар пешерә идем анысы, ләкин мич ашларына кулым җитмәде.

 

– Бәрәңге яратам. Сөт, катык, кайнар пешкән аш яратам. Авыл баласы булгач, күңел күбрәк үзебез ашап үскән ризыкларга тарта.

 

 

– Гомер буе гастрольләрдә йөрдем, бармаган җир калмады. Хәзер беркая да барасым килми. Барган җиремдә өч көннән дә артык тора алмыйм, тизрәк кайтасы килә. Ә җәен үземнең дачада үткәрәм вакытны. Бөтен җиләк-җимешем, яшелчәм бар, туйганчы мунчасын керәм.

 

 

– Быел менә Ришат Төхвәтуллинга, Илсөя Бәдертдиновага, Радик Юльякшинга бардым. Тагын опера җырчыларының концертларына йөрим.

 

– Яхшы җырлар фольклорга нигезләнеп иҗат ителә. Татар сәнгатен белмичә, халык җырчысы булып булмый. Бүген бар, иртәгә юк җыр сайлап сәхнәгә чыккан «йолдызлар» алар тиз сүнә, төшеп кала.

 

– Инде 70 яшемә җиткәндә бер китап чыгарыйм дидем. Аны журналист Гөлназ Шәйхи яза. Анда минем кечкенәдән алып хәзерге көнгә кадәрге бөтен тормышым тасвирлана. Дуслар фикерләре дә булачак.

 

 

– 70тә булуыма үзем дә ышанмыйм! Күңел бер дә картаймый икән ул. Акыл туплыйсың, яшәгән саен тормыш кыйммәтләрен ныграк аңлый башлыйсың. Табигатьнең матурлыгы, болытларның зәңгәрлеге, дөньяның рәхәтлеге, туганнар-дуслар хакы турында ныграк уйлыйсың.

 

 

– Юк, кечкенәдән мин очучы булырга хыяллана идем. Очучы кызлар турында фильмнар карыйм да, эх дип куям. Менә дигән очучы булыр идем дим.

 

 

 

– Чаллы тамашачысы мине гел яратып каршы алды. Алар минем өчен ачык китап шикелле. Мин алар янына чыккач ни әйтергә икәнен дә беләм, үземне ничек тотарга икәнен дә яхшы аңлыйм. Юбилей концертыма да мин аларны чакырып калам. Үзем генә килмим, иҗатташ дусларымны алып киләм. Илһам Шәриф, Мөнир Рахмаев, Лилия Биктимерова, Фәдис Ганиев, Вадим Захаров, Алсу Әбелханова белән бер сәхнәдә яраткан тамашачым өчен менә дигән концерт бирербез Алла бирса. Тагын бер тапкыр мине таныткан, җырчы иткән халкым белән очрашасым килә.

 

 

– Минем мондый бәйрәмнәрне беренче тапкыр күрүем. Нәкъ менә халыкның күңелен күрү өчен, аларның рухи дөньясын ачу өчен оештырылган күркәм бәйрәмнәр бит болар. Яшерен-батырын түгел, өстән кушу буенча, «ради галочки» оештырылган бәйрәмнәр дә бар. Халык аларда читтә кала. Күреп торам, бәйрәмнәрдә тукайлылар үзләрен бик иркен хис итә. Район башлыгыгыз Фаил Камаевка аерым рәхмәт бедерәсем килә. Мәшһүр жырчыбыз Илһам Шакировка багышланган фестивальне оештыруны ул башлады бит. Җырчыбызның туган авылында башланган хәйран тамаша турында Казанга да кайтып сөйләделәр. Менә булдырдыгыз ичмасам! Рәхмәт! Мәдәниятне аңлый, аны күкләргә чөя торган җитәкче беркайчан да начар була алмый ул. Андыйларга халык та ныграк ышана. Һәм һәртөрле башлангычларда аңа ярдәм итә. Мин тукайлыларга бары тик изгелекләр генә телим.

 

Әңгәмәдәш – Лилия МӘХМҮТОВА. "Якты юл" газетасыннан