НЕФОРМАЛЛАР ЗАМАНА ЧИРЕ

Беркөнне тәнәфестә классташ кызлар белән сөйләшеп торабыз. Дуслар турында сүз чыккач, берәү: “Күптән түгел Казандагы дус кызым треш булырга теләве белән уртаклашты. Кирәкле киемнәр дә алган инде. Чәчен кистерергә йөри”, – дип әйтеп куйды. Әлеге хәлгә классташымның үз фикерен сорадым. “Мин аны гаепләмим, димәк, дустымны нәрсә дә булса бу юлга этәргән. Ул сәбәпләрне кайчан да булса миңа сөйләр дип уйлыйм. Аңа карап кына мин дуслыгыбызны өзмәячәкмен. Ләкин үзем андый неформалларга битараф”, – дигән җавап ишеттем.

Трешлар неформалларның бер төре икәнен генә белә идем. Мәктәптән кайтуга интернетка “ябыштым”. Трешларның башка неформаллардан нәрсә белән аерылуын беләсе килә бит.

Неформал сүзе җәмгыятебезгә әле күптән түгел генә үтеп керде. Кемнәр соң алар? Неформаллар – гади, бар кеше тарафыннан кабул ителгән кагыйдәләргә, социаль нормаларга буйсынмаучы, каршы чыгучы, үзләренең стандарт булмаган фикер йөртүләре, яшәү рәвешләре, киенү стильләре белән башка яшьтәшләреннән аерылып торучы яшүсмерләр. “Кычкырып торучы” киемнәр кигән, күп очракта төркем-төркем булып йөрүче яшүсмерләр кешеләрдә еш кына аңлашылмаучанлык, хәтта нәфрәт тә уята. Аларга эшсезлектән шулай йөриләр дип тәнкыйть күзлегеннән чыгып карыйбыз бит. Ә ул яшүсмерләрнең шулай йөрүенең һәм киенүенең дә үз сәбәпләре барлыгын күп очракта уйлап та карамыйбыз.

Интернетта хәзер неформаллар турында мәгълүматлар да, алар өчен ясалган махсус сайтлар да тулып ята. Трешлар турында сорап язганыма җавап итеп бик озын исемлек килеп чыкты. Монда язылганнарны укып, башкалардан аерылып торучы яшүсмерләрнең үз-үзләрен тотышын, эчке дөньяларын, тормышка булган карашларын да белеп була икән.

“Треш” сүзе Америкада барлыкка килгән. Үзләрен треш дип санаучы кешеләр кабул ителгән җәмгыятьтән һәм Америка культурасыннан баш тарткан. Гади кеше өчен сәер, кыргый булып саналган әйберләр аларның яшәү рәвешен тәшкил итә. Төп девизлары да сәер, хәтта бераз куркыныч булып яңгырый: “Бернинди кагыйдәләрсез!” Трешларга өсләренә теләсә нәрсә кияргә ярый. Ләкин кием, әлбәттә, кагыйдәләргә буйсынмаска тиеш. Аерым тотамнары төрле төскә буялган кара яки коңгырт чәч, кычкырып торучы футболка, ертык колготка һәм чалбар, пирсинг... Музыкадан рок һәм металга өстенлек бирәләр.

Хәзер иң популяр неформаллар булып эмо һәм готлар санала икән. Аерым тотамнары кызыл яки алсу төскә буялган, бер күзне тулысынча каплап торучы кыска кара чәчле, ап-ак йөзле, кап-кара итеп сызылган күзле эмолар игътибарны шундук үзләренә җәлеп итә. Эмолар артык эмоциональ (исемнәре дә шуннан килеп чыккан), эмоцияләрен теләсә кайчан һәм теләсә кайда күрсәтә алалар. Алар субкультурасы күбрәк кызларны җәлеп итә. Киемнән тар джинс чалбарлар, кысып тора торган, кечкенә үлчәмдәге кофта-футболкалар, төрле төстәге каеш, беләзек, чалбарга асылган төрле тимер-томырга, калын аслы кроссовкаларга өстенлек бирәләр. Эмолар өчен төп төсләр булып кара һәм кызыл-алсу төс санала.

Гот – XX гасырның 70нче еллар ахырында барлыкка килгән субкультура. Готларның стиле үз эченә караңгылыкка, кара төскә, канга, мистикага булган мәхәббәтне ала. Готларның традицион киемнәре кара төстә. Киемгә асылынган тимер-томыр күп очракта көмеш була (готлар алтын кулланмый). Мәңгелек тормыш символы буларак готлар “анкх” дигән мисыр тәресен куллана икән. Киң таралган символикалардан шулай ук табут, баш сөяге, ярканат сурәтләрен атарга була. Һәр гот өчен караңгы төндә зиратта каберләр арасында курыкмыйча йөрү мәҗбүри. Аларның багышлау кичәләре дә зиратта уза.

Тагын неформаллардан металлист, панк, фрик, ролевик, фолкер, хиппи кебекләрне атарга була. Барлык неформаллар да диярлек музыкадан рок, дарквейв, металлга өстенлек бирә.

Неформаллар турындагы кайбер мәгълүматларны укыганнан соң чәчләр үрә тора. Аларны аңлау сәләте бөтен кешегә дә бирелмәгәндер шул. Махсус сайтларда үзләренең тормышлары турында язганнар, бер-берсенә киңәш биргәннәр. Күпме утырсам да, неформалларны яманлаган язмаларга юлыкмадым.

Моңарчы аерым субкультурага ия яшүсмерләр белән артык кызыксынганым юк иде. Тик бүген бер генә вакыйгага да битараф калырга ярамый. Шәһәрдә башкалардан аерылып торучы яшүсмерләрне күрүгә күнегеп барабыз бугай. Инде авыл яшьләре дә әлеге замана чиренә иярә. Безнең мәктәптә дә бер кыз эмо булырга теләп, карадан киенеп йөри башлаган иде, укытучылар тиз туктатты. Һәр вакыйганың үз аңлатмасы була, диләр. Башкалардан аерылып торучы, тормышка бүтән күзлектән караучы яшүсмерләрнең үз-үзләрен тотышына да аңлатма бар, әлбәттә. Ләкин татар рухы сакланган авылларыбызда әлеге күренеш бигрәк тә кыргый булып күренә. Яшүсмерләрнең әлеге субкультураларга иярә баруына телевидениедән күрсәтелүче кинолар да тәэсир итми калмыйдыр. Неформалларга нәфрәт белән караганчы яки битараф булып калганчы, аларга ярдәм итү юлларын табу, фикерләренең хаталы икәнен күрсәтү кирәктер, минемчә. Карадан киенеп, аерым бер кысаларга кергән кагыйдәләргә каршы чыгып кына җәмгыятьне үзгәртеп булмаячак бит. Үзеңне башкалардан аерып күрсәтүнең башка юлларын, башка ысулларын табарга кирәк. Җәмгыятебезне эмо-готлар басып алса, милләт, кешелеклелек, кануннар дигән төшенчәләр бөтенләй юкка чыкмасмы соң?

 Арча районы, Мөндеш авылы.