Узып баручы ел ниләр белән истә калды?

Сәяси мәйданда иң мөһим вакыйга март аенда узды. Җи­денче тапкыр ил Президентын сайладык. Россия тарихында мондый сайлауның булганы юк иде әле. Владимир Путин кал­ган бөтен көндәшләрен бергә җыйганнан өч ярым тапкыр күбрәк тавыш туплады. Татарс­тан – илнең гамәлдәге җитәкче­се өчен иң күп тавыш бирүчеләр арасында. Респуб­ли­када халыкның 77,45 про­центы сәяси чарада катнашкан, аларның 82 проценттан да күбрәге гамәлдәге Илбашы өчен тавыш биргән. Нурлат районында сайлаучыларның 98,14 проценты Путинны хуп­лаган. Сайлау нәтиҗәләре буен­ча, Владимир Путин – 76,69, Павел Грудинин – 11,77, Владимир Жириновский – 5,65, Ксения Собчак – 1,68, Григорий Явлинский – 1,05, Борис Титов – 0,76, Максим Су­райкин – 0,68, Сергей Бабурин 0,65 процент тавыш җыйды.

 

Ел башында Россия Прези­денты ике көнлек эш сәфәре белән Казанда булып китте. Ил башлыгы мөселман дин әһел­ләре белән очрашты, авиация заводында булды, студентлар белән аралашты, нефтьчеләргә “яшел” ут кабызды һәм Татар­станның беренче Президенты Минтимер Шәймиевнең хәлен белеште. “Мин баштан ук Та­тарстан тәкъдим иткән фи­керне хупладым. Болгар ислам ака­демиясен – мәдрәсә, югары уку йортын һәм академия оештыру белән бездә барлык өч триада оешты”, – диде Пу­тин дин әһелләре белән оч­рашканда. 

 

Узып баручы елда әллә ничә яңа министрлы да булдык. Мә­сәлән, февральдә бер көндә берьюлы өч министр билгеләнде. Татарстан икътисад министры Артем Здунов Дагыстан Премь­ер-министры итеп билгеләнгән­нән соң, бушап калган кәнәфигә республиканың экология һәм табигый ресурслар министры Фә­рит Габделганиев утырды. Аның урынына исә Чүпрәле районы­ның элеккеге башлыгы Александр Шад­риков билгеләнде. Ә Нурлат райо­нының элеккеге җитәкчесе Равил Кузюров Татарстан урман хуҗа­лыгы министры итеп расланды.

 

Татарстан сәламәтлек саклау министры Гадел Вафин отставкага китә дигән имеш-мимешләр дә дөреслеккә туры килде. Яңа министр итеп моңа кадәр башкаладагы 7 нче шәһәр клиник хастаханәсе баш табибы Марат Садыйков билгеләнде. Май башында Архив эшләре буенча дәүләт комитеты җитәкчесе вазифасын башкарган Ирада Әюпова Татарстан мәдәният министры кәнәфиенә утырды. Җәй башында республикада яңа министрлык та пәйда булды. Татарстан Яшьләр эшләре һәм спорт министрлыгы икегә бүленде. Спорт тармагын Владимир Леонов җитәклә­сә, яңа кәнәфигә моңа кадәр Казан башкарма комитеты җитәкчесенең беренче урынбасары булып эш­ләгән Дамир Фәттахов расланды.

 

Спорт дигәннән, Пхенчханда узган Олимпиадада Татарстан вәкилләре моңарчы күрелмәгән нәтиҗәгә иреште: якташларыбыз дүрт медаль яулады. Башта фигуралы шууда Казан кызы Евгения Тарасованың команда ярышларындагы көмеш медаленә сөен­дек. Аннары чаңгычы Анна Нечаевская эстафетада өченче булды. Яшел Үзән егете Андрей Ларьков Пхенчханнан көмеш һәм бронза медальләр алып кайтты. Татарстан Президенты Рөстәм Миңне­ханов милләттәшебез Алинә За­һитованы да “алтын”ы белән котлады.

 

Спорттагы иң зур вакыйга футбол белән бәйле булды. Рос­сиянең 11 шәһәрендә, шул исәп­тән Казанда дөнья чемпионаты узды. ФИФА президенты Джанни Инфантино Татарстан башкаласында узган спорт бәйрәмен югары бәяләде. Чыннан да, Казан тагын да матурланды, бик күп кунаклар кабул итте. Бездә узган алты матчны карарга дөньяның 36 иленнән 300 мең­нән артык турист килде. Кунаклар башкалада 11 миллиард сум­нан күбрәк акча калдырган. Туристларга футбол тубын хәтер­ләткән дөньядагы иң зур чәкчәк тә пешерделәр. Аның авырлыгы 4 мең килограммнан артып китте.

 

Халык мәш килеп футбол ярышларын караган арада, Россия Дәүләт Думасы өстәмә кыйм­мәт салымын 18дән 20 процентка кадәр арттырды, үзен үзе эш белән тәэмин итүчеләргә салым кертү турында канун кабул итте. Киләсе елның 1 гыйнварыннан керемгә салым Татарстанда да гамәлгә керәчәк.

 

Быел пенсия яшен арттырырга җыенулары турында ишеткәч тә, бик күпләрнең кәефе китте. Шулай булмыйни, түрәләр хатын-кыз­лар­га – 63, ир-атларга 65 яшькә кадәр армый-талмый эшләргә тәкъдим итте. Мәсьәләгә август аенда Илбашы нокта куйды. Пенсиягә чыгу яшен хатын-кызларга – 60, ир-ат­ларга 65 яшькә кадәр күтәрергә тәкъдим итте Путин. Канунны исә октябрь­дә имзалады. Әле узган атнада гына Мәскәүдә узган зур матбугат очрашуында Пенсия реформасы турында сүз чыккач: “2000 нче еллар башында мин пенсия яшен арттыруга кискен каршы идем. Әмма хәзер вәз­гыять үзгәрде. Эшчеләр саны кими, лаеклы ялдагы пенсионерлар саны арта. Бүген булмаса, тагын биш-җиде елдан әлеге мәсьәләне барыбер хәл итәргә туры килер иде. Шулай тиеш икәненә иманым камил булмаса, мин бу эшкә рөхсәт бирмәс идем”, – диде Россия Президенты.

 

Яшел Үзән районының Осиново бистәсендә чүп заводы төзергә җыенулары турындагы яңалык та колакны торгызды. Бигрәк тә бистә халкы һәм Казанның “Салават күпере” торак комплексында яшәү­челәр моның белән риза булмыйча, митинглар оештырды. Татарстан Президенты Рөстәм Миңнеханов завод төзүдә киң җәмәгатьчелек фикеренә колак салырга кушты. Бәхәс әле дә тынмый. Заводны ки­ләсе елда ук сала башларга ниятли­ләр. 2024 елга кадәр илдә 200 чүп заводы төзеләчәк дип фаразлана.

 

Республикада быел алимент түләмәүчеләргә каршы көрәш башланды. Җавапсыз әти-әни­ләрнең 3 миллиард 145 миллион сум әҗәте җыелган! Бурычлылар исемлегендә республикада яшәү­че 20 меңгә якын кеше бар. Рөстәм Миңнеханов әлеге вәз­гыятьне кискен тәнкыйть­ләгән­нән соң, алимент түләмәүче­ләргә каршы көрәшкә дин әһел­ләрен дә җәлеп иттеләр.

 

 

Ел гел җиңүләрдән генә тормый шул. Тел тирәсендә алдагы елны ук купкан шау-шу быел да дәвам итте. Татарстанда телләр турындагы канун үз көченә керде. Федераль стандартлар ниге­зендә, хәзер татар теле – атнага ике, татар әдәбияты атнага бер сәгать укытыла. Урыс теле дә туган тел буларак укытыла башлады. Ә аны сайлау хокукын әти-әниләргә бирделәр. “Без Россия Дәүләт Думасы кабул иткән канунны хуплыйбыз. Туган тел­ләрне өйрәнү – мәҗбүри, ә кайсы телне сайларга икәнен һәркем үзе хәл итә, моңа беркем дә мәҗбүр итә алмый”, – диде Казан Кремленең рәсми вәкиле Лилия Галимова Хө­күмәт йортында узган брифинг­ларның берсендә. Түрәләр: “Татар телен гаиләдә укы­тырга кирәк”, – дигән сүзләр дә ычкындырды. Туган телләрне яклау һәм саклау федераль фонды оештыру турында карар кабул ителде. Аның ничек эшләя­чәге турында әлегә тәгаен әйтүче юк.

 

Татарстан Диния нәзарәте фев­ральдә татар теле дәрес­ләрен башлап җибәрде. Мәчет­ләрдә 900ләп кеше белем алды. КФУда оештырылган бушлай курсларга 400дән артык кеше язылды. Татар телен яклап төрле чаралар оештырдылар.  Шул ук митингларда, мәсәлән, катнашучылар саны берничә йөз­дән артмады. Татар телен белү дөнья күләмендә танытырга да мөмкин. Быел Фәрхәд Фәткуллинга Россиядә беренчеләрдән булып, “Ел Викимедиачысы – 2018” исеме бирелде.

 

Һәйкәлләргә дә тынычлык юк. Быел Татарстан башкаласында татар халкын дөньяга таныткан биюче Рудольф Нуриевны мәң­геләш­терделәр. Яңа ачылган һәйкәлдә Нуриев бер аягына тезләнгән хәлдә очарга талпына. Ул таянган багана берничә җирдән өзелгән. Бу композиция җәмәгатьчелектә төрле фикер уятты. Аның урыны бик үк дөрес сайланмаган, халыкка арты белән басып тора, дип әйтүчеләр дә булды. Галим, мәгърифәтче Шиһа­бетдин Мәрҗани һәйкәле тирәсен­дә дә тавыш чыкты. Әлеге композиция Бакый Урманче тарафыннан иҗат ителүе, ак мәрмәр таштан ясалган беренче һәйкәл булуы белән дә үзен­чәлекле. Тик бер мичкә балны бер кашык дегет боза шул. Мәр­җани фамилиясенең бары тик урысча гына язылуы, ни исеме, ни яшәгән еллары күрсәтелмәве ризасызлык уятты. Соң булса да, хатаны төзәтергә сүз бирделәр.

 

Ул арада Казанның Бауман урамында үзенчәлекле иҗат әсәре – биеклеге дүрт метрга җит­кән “Ил-ат” скульптурасы урнаштырылды. Милли бизәкләр төшерелгән бакыр атның сыртында – алма (бу Фин­ляндиядә яшәүче танылган татар скульпторы Рафаэль Сәйфул­лин­ның үзен­чәлекле билгесе) һәм биек ни­гезгә куелган татар авылы күре­неше бар. Анда мәчет тә сурәт­ләнгән. Менә шундый татар аты!

 

 

Уңышлар арасында быел татар телендә тәүлек буе эшләүче “Шаян ТВ” телеканалы ачылуын атарга мөмкин. Татарстан Президенты “Хозур ТВ” телеканалының аудиториясен арттыру юлларын да эзләргә кушты. Рөстәм Миң­неханов Татарстан башкаласында Җәмигъ мәчете төзелү турындагы хәбәрне дә раслады. Хәзер төзелеш өчен урын сайлыйлар. Ун мең кеше сыйдырышлы Җәмигъ мәчете Казан үзә­гендә урнашачак дип көтелә.

Габдулла Кариев исемендәге Татар дәүләт яшь тамашачы театры яңа бинага күчте. Бер “ни­гез”дә ике яңалык: театрның директоры итеп “Яңа Гасыр” каналында “Мәдәният дөньясында” тапшыруын алып барган, “Калеб” иҗат берләшмәсенә нигез салу­чы­ларның берсе Гүзәл Сәгыйтова билгеләнде. Кәрим Тинчурин исемендәге драма һәм комедия театры да үзгәрә. Биредә музыкаль театр оештырмакчылар. Тик халык арасында әлеге яңа­лыкны хуплаучыларга караганда, бу – татар театрын юкка чыгаруга китер­мәсме, дип борчылучылар күбрәк.

 

“Казан” милли мәдәният үзәге урнашкан бинага Милли китап­ханәне күчерәчәкләр. Бөтен­дөнья татар конгрессына исә “Чулпан” мәдәният үзәген тапшырырга ният­лиләр. Ул татар җәмәгатьчелеге белән эшләү үзәге дә булачак, дип фаразлана. Быел Казанда яңартыл­ган зоопарк ачу тантанасын исә киләсе елның өченче чире­генә күчер­деләр. 2015 елда башланган эш­кә республика бюджетыннан 1 миллиард сум акча бүлеп бирелде. Тик “Замбезия елгасы” зоопаркы “койрыклы” төзелешкә әйләнде.

 

Кызганыч, 2018 елда Татарстанда, илдә яшәүчеләрне фаҗи­галәр дә читләтеп узмады. 25 мартта Кемеровоның “Зимняя вишня” сәүдә үзәгендә чыккан янгында 60 кеше, шул исәптән 41 баланың гомере өзелде. Тагын 79ы тән җәрә­хәте алды. Тикшерү әле дә дәвам итә. Фаҗигадән соң ил күләмендә, шул исәптән Татарстанда да сәүдә үзәкләрендәге иминлекне тикшер­деләр. Утка бәйле бәла-каза респуб­ликада да чыкты. Җәй башында Казанда “Порт” сәүдә үзәге янды. Шөкер, үлем-китем булмады. Әмма моңа кадәр “Тура” һәм “Адмирал”­дагы фаҗигаләрдә дә зыян күргән күпме эшмәкәрнең товары янып көлгә әйләнде. Сәүдә үзәгенең зыян күргән өлешен берничә ай эчендә яңадан төзеп, кулланышка тапшырдылар.

 

Татарстан Сәламәтлек саклау министрлыгында җәнҗал чыкты. Быелның кышында министр урынбасары Елена Шишмарева, акча үзләштерүдә шикләнелеп, тоткарланды, соңрак өй сагына алынды. Тикшерүчеләр фаразы буенча, түрә бюджет акчасын үзләштереп яткан. Зыян күләме 8 миллион сум дип фаразланды. Бер­ничә көннән соң Шишма­реваның үле гәүдәсен үзе яшәгән йорт мунчасында таптылар. Әй­түләренә караганда, ул үз-үзенә кул салган.

 

Мәктәптә исә балалар агуланды. Ел башында Арча районының Казанбаш авылында 36 укучы хас­таханәгә эләкте. Тикшерү комитеты икенче көнне үк җинять эше кузгатты. Балаларда нововирус инфекциясе булуы ачыкланды.  Сентябрь­дә гадәттән тыш хәл Актанышта килеп чыкты. Ашха­нәдәге ризык белән агуланган 20 укучыны район үзәк хастаханә­сенә озаттылар. Быелның көзен­дә Арча педагогика көллия­тендә кибеттән сатып алган арзанлы хушбуйдан 18 бала агуланды. Белгечләр әйтүенчә, хушбуй исе аллергия китереп чыгарган. Әнә шул балаларның хәле начараюга сәбәп булган да инде.

 

2019 ел Татарстанда Эшче һөнәрләр елы дип игълан ителде. Очраклы гына да түгел, киләсе елда республика башкаласы WorldSkillS эшче һөнәрләр буенча дөнья беренчелеген үзендә кабул итәчәк. 2019 елда җиң сызганып башкарасы эшләр байтак. Без эштән курыкмыйбыз, елы гына тыныч килсен! Быел бу сүзнең мәгънәсе тагын да артты.

 

 

Владимир ПУТИН, Россия Президенты:

 

”Без, агрессия корбаннары, газапланучылар буларак, оҗмахка эләгәчәкбез, ә алар дөмегәчәк”.

 

Наталья СОКОЛОВА, Саратов өлкәсенең хезмәт министры: 

”Токмач бәясе кайда да бер инде ул”.

 

Ольга ГЛАЦКИХ, Свердловск өлкәсенең яшьләр сәясәте департаменты директоры: 

“Дәүләт сезгә бала табарга кушмады бит”.

 

Николай ВАЛУЕВ, Россия Дәүләт Думасы депутаты: 

“Фәкыйрь булуның ояты юк”.

 

 

Артур ПАРФЕНЧИКОВ, Карелия губернаторы: 

“Балагыз турында әтисе кайгыртсын”.

 

Андрей ПИРОЖКОВ, Екатеринбург шәһәр Думасы депутаты: 

“ГУЛАГ – яхшы нәрсә”.

 

Игорь АРТАМОНОВ, Липецк өлкәсе губернаторы вазифаларын вакытлыча башкаручы: 

“Бәяләр канәгатьләндерми икән, димәк, акчаны аз эшлисез”.

 

Виктор ТОМЕНКО, Алтай крае башлыгы: 

“Гомумән алганда, бар да әйбәт, тик алга таба болай яшәргә ярамый”.

 

Илья ГАФФНЕР, Свердловск өлкәсе депутаты: 

“Акча юк икән – азрак ашагыз”.

 

Валентина МАТВИЕНКО, Федерация Советы спикеры:

 

“Студентларга тулай торакта яшәргә түгел, ә фатир сатып алырга кирәк”.

 

Андрей МАКАРОВ, Россия Дәүләт Думасы депутаты: 

“Салым түләргә теләмиләр икән, үзмәш­гуль­ләрнең бөтен керемен тартып алырга кирәк”.

Фото: pixabay