Чулпан Әмири: “Студиягә җырлап керәм!”

Бүгенге кунагыбыз — “Яңа­­лыклар”ны сөйләүче һәм “Хәерле көн, Татарстан!” тапшыруын да алып баручы Чулпан Әмири.

 

 

— Мин Арча төбәгеннән. әтием шул яктан, әнием Казан кызы. Икесе дә югары белемлеләр, әтием — авыл хуҗалыгы тармагында, ә әнием тарих, рус теле, әдә­бият укытучысы һәм медицина өлкәсе белгече. Без гаиләдә ике кыз, Айназ исемле сең­лем бар.

 

Мин балачактан бик шук, кызыксынучан идем. Әтием белән әнием әйтүенчә, алар миңа кечке­нәдән үк “Шүрәле”, “Мой­додыр”, “Айболит”­ларны еш укыганнар. Мин шуларны хәтердә калдырып, яттан сөйлә­гәнмен, алар аны кассеталарга яздырып барганнар. Ул язмаларым әле дә саклана.

 

Көчен файдалы якка юнәлтик әле бу баланың дип, әтием белән әнием, мине дүрт яшьтән Арча музыка мәктәбенең хореография бүлегенә укырга биргәннәр. Анда Казаннан кайткан профессиональ хореограф Венер Хисамиев белән төрле биюләр өйрәнеп, дипломант, лауреат исемнәрен алу насыйп булды. Биюгә йөрим дип кенә әле басылмаганмын, шуңа кү­рә, мин тиктормасны баян классына да биргәннәр. Әтием үзе дә баянда бик матур уйный, искиткеч җырлый иде. Без сең­лем белән әтиемнең баян тавышына йоклап китә идек. Өебездә җыр-моң һаман яңгырап торды. әтиемнең әтисе, бер ди­гән балта остасы, тә­рәзә йөзлекләрен карап туймаслык итеп ясаучы бабаем, тальянда матур уйный иде, әбием аш-су остасы иде. Гаилә белән Сабантуйларына баруыбыз һич исемнән чык­мый: бабаем — тальянда, әтием баянда уйный, бөтен урамга бәйрәм рухы, моң тарала...

 

Ә әнием ягыннан дәү әтием белән дәү әнием, сугыш михнәтләрен күргән ветераннар. Шунлыктан, без каникулларга Казанга килгәч, алар безне һәрвакыт Горький паркына, сугышта үлгән солдат хөрмәтенә куелган һәйкәл янына алып киләләр, безне музейларга йөртәләр иде. Алар менә шундый тәрбия бирүләре белән истә калган.

 

Әле әниемнең әтисенең әнисе — Сабира әбием бар иде. Ул 97 яшькә кадәр яшәде. Олы әбием (без аңа шулай эндәшә идек) миңа һәрвакыт мөнәҗәтләр, хәдисләр сөйли иде. Бала вакытымнан ул миңа биш асыл сыйфатны сеңдерде: намус, оят-әдәп, акыл, күңел ч исталыгы һәм сабырлык. Өч яшьтән ас­рамага эләккән олы әбиебез, бер сыйныф укымаса да, бик дини, ачык зиһенле, зирәк кеше иде. Шуңа без аны “профессор” дип йөрдек. Тормыш сабаклары биреп, асыл үрнәкләрдә тәрбияләгәннәре өчен, мин аларның һәрберсенә чиксез рәхмәтле.

 

— Районда кеше бер-берсен яхшы белә бит инде. Миңа 6 яшь тулганда беренче сыйныфка укучыларны данлыклы Клавдия Михайловна туплаган. Шуңа күрә мине мәктәпкә иртә биргәннәр. Әнием беренче укытучым Клавдия Михайловнага: “Кызым сулагай, аны уң кул белән эш итәргә өйрәтеп булырмы икән?” — дип сорады. “Юк, кирәкми, шулай калсын, сулагай хәтта борчаны да дагалаган”, — диде укытучым. Шулай итеп, мин бүгенге көнгәчә сулагай. Дөрес, Коръәндә кушылганча, ризыкны уң кул белән тотып ашарга тырышам.

 

Тугызынчы сыйныфтан соң мин Арча педагогия колледжының музыка факультетына кердем. Безне легендар ветеран педагог Илдус Сәгъдиев җитәкчелегендәге коллектив укытты. Шунда мин “Арча егетләре” ансамбленә эләктем. Аны Айдар Фәй­з­рахмановның олы абыйсы Марсель абый Фәйзрахманов җитәкли иде. Ул безне сәнгатькә, җырга, музыка уен коралларында уйнарга өйрәтеп кенә калмады, тормыш сабаклары да бирде: авыр чакта югалып калмаска, нык булырга, үз сү­зең­не һәрвакыт әйтә белергә, куркак булмаска, гадел һәм тырыш булырга өйрәтте. Уку җиңел түгел бит, репетицияләрдә кайвакыт елап та бетә идек. “Менә сез елыйсыз, өйрәнгәндә авыр булса да, тормышта җиңел булыр”, — дия иде. Безне шулай чыныктырды. Аның һәр сүзе афоризм кебек иде. “Бары тик яраткан эшеңдә генә рәхәтләнеп, бирелеп эшлисең, ә яратмаган эш­тән китүең хәерле”, — дип әйтә иде. Кызганыч, Марсель абый бүген ара­бызда юк инде, әмма ул өйрәткән сәнгать һәм тормыш дәресләре һәрвакыт истә.

 

 

— Миңа колледжны тәмамларга бер ел кала, әтиемә Казанда эш тәкъдим иттеләр. Гаиләбез Казанга күченде, ә миңа мөстәкыйль яшәп, Арчада укып бетерергә туры килде. Шул вакытта Нурия апа белән Илдар абый Абдуллиннарның, Банат, Сәгыйдә апаларның киңәше, ярдәме зур булды. Колледжны кызыл дипломга тәмамлап, Казанга килгәч, мин Педагогика институтының музыка факультетына, Мәдәният һәм сәнгать институтының актер-режиссерлык факультетына керү өчен имтиханнар тапшырдым. Икесенә дә кабул ителдем, әмма яңалыкка омтылуым сәбәпле, актер-режиссерлык юнәлешен сайладым. Курс җитәкчесе Наил абый Дунаев, кураторыбыз Азат абый Зарипов, сәхнә теле укыту­чысы Наил Самат улы икәнен белгәч, аеруча сөендем. Студент еллары биредә дә бик күңелле дәвам итте. Шулкадәр аб­руйлы, күренекле Наил абый Дунаев без — студентларга карата һәрвакыт гади булды. Уку бе­лән беррәттән, татар-тө­рек лицеенда ике ел музыка да укыттым. Шунда егетләр ансамбле оештырып, кассетага татар, тө­рек җырларын яздырдык. Ул вакытта лицей директоры Ирхан бәй, моңа рәхмәт йөзеннән, безне юллама белән Төркиягә җибәрде. Шунда мин “Королек птичка певчая” фильмындагы төп героиня Фәридә-Айдан Шенер белән таныштым, аның белән аралашу күңелемә якты хатирә булып кереп калды.

 

 

— Әйе. Соңгы курста диплом спектакле итеп Генрих Ибсенның “Кукольный дом” әсәрен куйдык. Мин анда төп героиня Нораны уйнадым. Наилә апа Гәрәеваның: “Булдырасың, Чулпан!” — ди­гән сүзе минем өчен бик зур бәя булды. Диплом спектакльләрен республиканың төрле театрларыннан килгән режиссерлар, белгечләр, җитәкчеләр карап, өметле кү­ренгән актерларны сайлап алалар. Миңа да тәкъ­­димнәр булса да, шул вакытта гаи­ләбезгә олы хәсрәт килде — әтием вафат булды. Һич көтелмәгән бу югалтудан мин олыгаеп киттем, әниемә терәк булырга, әле мәктәптә генә укып йөргән сеңлемә ярдәм итәргә кирәк дигән карарга килдем. Тормышта бер нәрсә дә очраклы гына килеп чык­мый, мин моңа яши-яши ныграк инанам. Институтны кызыл дипломга тәмамлаган көннәрдә, телевизордан “Татарстан — Яңа гасыр” каналына кор­респондент-хә­бәр­че­ләр кирәк дигән игъ­лан күреп алдым. Тә­вә­ккәлләп бардым. “Син ниндирәк юнә­лештә эш­ләп карар идең?” — дип сорадылар. Мин танылган бөек шәхесләрнең балалары турында, “Алмагачның алмасы” дигән рубрика эшләргә теләвемне әйттем. Хупладылар. Чакырылган кунаклар ихластан, ачылып китеп сөйләшерлек булсын дип, җылы мохит табарга тырыштым. Таптым. Ялкынланып янган чын камин янында тапшыруны төшерә баш­ладык. Беренче героем итеп күренекле язучыбыз Сибгат ага Хә­ким­нең улы Рафаэль Хә­ки­мовны чакырдым. Ул чакта Рафаэль Сибгатович беренче Президентыбыз Шәймиев Минтимер Шә­рипович­ның дәүләт ки­ңәш­чесе иде. Ничек батырчылык иткәнмендер, хәзер уйлыйм да, аптырап китәм. “Яшьләр, яшьләр — кыю халык”, — дип тик­мәгә җырламыйлар шул. Аннан Аяз Гыйләҗевнең улы Искәндәр Гыйләҗев, Туфан абый Миңнуллин кызы әлфия Миңнуллина белән тапшыру эфирга чыкты. Барлыгы 17 герой белән әңгәмә кордым. Дөньяга карашымны киңәйткәннәре, күп яңалык, файдалы гыйлем биргәннәре өчен, мин ул геройларымның һәрберсенә рәхмәтле. Алар белән очрашу мөмкинлеге биргән язмышыма рәхмәт.

 

 

— “Татарстан — Яңа га­сыр”да мин килешү буенча, кемнеңдер урынында вакытлыча гына эшләдем. Шул чакта һөнәри осталы­гымны үстерү өчен төпле һөнәр, җигелеп, рә­хәт­ләнеп эшләрлек ышанычлы, даими эш урыны кирәк дигән фикергә килдем. һәм “Алмагачның ал­масы” тапшырулары яздырылган дискларымны күтәреп, “ТНВ” янәшәсендәге “Татарстан” дәүләт телерадиокомпаниясенә кереп киттем. Ул чакта коллективны Айрат Сибагатуллин җитәкли иде. “Карарбыз, чылтыратып үз сүзебезне әйтербез”, — диде. Күпмедер вакыттан соң, мине чакыртып, За­һидуллина Лия Михайловна җитәкчелегендәге Милли тапшырулар редакциясенә эшкә алдылар. Бик куандым, чөнки “Татарстан” дәүләт телерадиокомпаниясе, белгәнегезчә, элек-электән легендар шә­хесләребез, дикторларның профессиональлеге белән данлыклы. Эшкә килүгә, кызыксынып, архивларны өйрәнә башладым. Әминә Сафиуллина, Иркә Сакаева, Лия Заһидуллина тапшыруларын карап, үрнәк тәҗрибә алдым. Лия Михайловна миңа “Иҗат” “Замандаш”, “Бәхетем минем” тапшыруларын ышанып йөкләде. Шулай ук күренекле шә­хесләр турында рус телендә “Современник” тапшыруларын да алып бардым, һөнәремнең барлык нечкәлекләрен белергә кирәк дип, корреспондент буларак та эшләдем. Коллективка зур рәхмәт, бик җылы кабул иттеләр. Бүгенгәчә бер гаилә кебек ки­ңәшеп, ярдәмләшеп хезмәт итәбез.

 

Татарстан Президенты карары нигезендә 2012 елда “Авыл клублары” дигән республика программасы гамәлгә керде. Шул уңайдан “Мәдәни учак” дигән проект булдыру идеясе туды. Шуннан без — телевидениедә инде 40 елдан артык эшләүче оператор Таһир абый Хәсәнов, күренекле режиссер Зәйтүн абый Яркәев һәм мин, яңа Мә­дәният йорты ачылган барлык районнарны, авыл­ларны йө­реп чыктык, халыкның шатлыгын “Мә­дәни учак” тапшыруында яктырттык.

 

 

— Үз һөнәрләренең ос­таларыннан торган абруйлы жюри әгъзалары җентекләп тикшерде: камера алдында үзеңне ничек тотасың, югалып калмыйсыңмы, дөрес сөйлисеңме — барысын да исәпкә алдылар. Әле бит тапшыру туры эфирда бара, ә ул зур җаваплылык дигән сүз. “Яңалыклар” — профессиональ үсешемдә яңа бер этап, алга бер баскыч булды.

 

 

— Рәхмәт! Миңа бу вазыйфаны ышанып тапшырган җитәкчеләрнең өметен акларга, легендар дикторларыбыз эшен лаеклы дәвам итәргә кирәк дип эшлим. Рус мәктәбен тәмамласам да, чиста татар мохитендә үскәч, ана теле бар нечкәлекләре бе­лән канга, йөрәккә сеңгән.

 

Әминә Сафиуллина, Ир­кә Сакаева, Лия Заһидуллина, Рөстәм Нәбиуллин, рус дикторларыннан Анна Шатилова, Игорь Кириллов турындагы барлык мәгълүматны бүгенге көнгә кадәр укып барам. Һәм кызыклы нәтиҗәгә килдем: дикторларның күбесе йә педагоглар, йә артистлар икән. “Время” тапшыруын 40 елдан артык алып барган Кириллов һөнәре буенча актер, Шатилова педагог-физик-математик, Лия Заһидуллина актриса, әминә Сафиуллина актриса... Үземне алар дәрәҗәсенә куюым түгел, фактны гына әйтәм, мин дә башта укытучылыкка белем алдым бит. Безнең эштә бу һөнәрләрнең икесе дә кирәк. “Хәерле көн, Татарстан!” тапшыруын бергә алып баручы хезмәттәшем Раил Садри — Казан дәүләт университетының журналистика факультетын тәмамлаган журналист. Ул миннән яшь булса да, бик эзләнүчән, белемле егет. Ул да кайвакыт: “Безгә дә сәхнә, сөйләм теле, дикция, интонация дәресләре укытылган булса, бик яхшы буласы иде”, — ди. Күп кенә журналистлар белән аралашканда алар да шул фикерне әйтә.

 

 

— Бу — күмәк коллектив эше. Шеф-редактор да, продюсер да, корреспондент та, тәрҗемәче, диктор да үз өлешен кертә. Корреспондент урынга барып, ике телдә дә мәгълүмат алып кайта. Аннан текстларны эшкәртәбез, монтажлыйбыз, тикшерәбез. Үзебезнең тәрҗемәчебез бар — танылган радиожурналист Фәнис Мөхәммәтов. Текстларны шеф-редакторлар карый, ахыр чиктә ул алып баручылар карамагына күчә. Мин текстны һәрвакыт укып чыгам, кирәк икән хәтта төзәтмәләр кертәм. Тамашачыга ни хакында сөйләячәгебезне ике сүздән аң­ларлык итәргә тырышабыз. җитәкчебез — “Татарстан” дәүләт телерадиокомпаниясе директоры Фирдүс Гыймалтдиновның тапшыруларны җентекләп, иләк аша үткәреп караганын беләбез, бу безгә тагын да камилләшергә, ил­һам­ланып эшләргә стимул бирә.

 

“Хәерле көн, Татарстан!” тапшыруына исә сценарийны Раил Садри белән икәү язабыз, соңыннан аны Милли тап­шырулар редакциясе җи­тәкчесе Илнур Фәйзрахманов үзе карап, эфирга чыгара. Шунысы куанычлы, ул безгә иҗади ирек бирә. Тапшыруга шундый кызыклы шәхесне чакырсак ничек булыр дигәндә, һәрвакыт тыңлый, хуплый. Мин “Яңалыклар”, “Хәерле көн, Татарстан!” тапшыруларын караган тамашачылар: “Их, дәвамы булса иде”, — дип әйтерлек итеп эшләргә тырышам.

 

 

— Бу җәһәттән минем үземнең ысул — эфирга кергәндә җырлап керәм. Тын юллары киңәя, дикция көйләнә.

 

 

— Стилистым — сеңлем. Айназ икътисадчы, бик иҗади шәхес, чын эстет. “Кием тыйнак та булсын, шул ук вакытта күзгә рә­хәт­лек тә бирсен”, — ди. Ул да музыка мәк­тәбен тәмамлады, бәйрәмнәрдә, гаилә белән җыелганда фортепианода уйнап, күңелгә рәхәт ял бирә.

 

Безнең өйдә элек зур картиналар аз иде. Әниебез рамкаларга алып, төрле бөек шәхесләрнең афоризмнарын стенага элеп куя иде. Антон Чеховның “В человеке все должно быть прекрасно: и лицо, и одежда, и душа, и мысли” дигән канатлы сүзе аеруча истә калган. Дикторның чәченнән алып, үкчәсенә кадәр матур, пөхтә, күзне иркәләрлек булырга тиеш. Әйтик, әлеге дә баягы Анна Шатилова, эфирга һәр­вакыт крахмалланган ак күлмәктән, кызыл костюм яки шарфтан чыга иде. Ул Япониягә барып кайткач үзенә шул стильне булдырган.

 

Минем һәрьяктан иң беренче тәнкыйтьчем — әнием, сердәшем һәм киңәшчем — сеңлем. Бервакыт “Хәерле көн, Татарстан!” тапшыруына чәчемне бөдрәләтеп чыккан идем. Өйгә кайтканда урамда бер ханым: “Сез “Яңалыклар” алып баручы Чулпанның туганы түгелме?” дип, мөрәҗәгать итте. Үзем булуымны белгәч: “Фирменный” прическагыз бик килешле, үзгәртмәгез”, — диде. Миңа тамашачы фикере шулай ук кадерле.

 

Мин студиягә шатланып, елмаеп, мәшәкатьләрне онытып керәм, чөнки бу ыгы-зыгылы тормышта тамашачыга алып баручының моңсуланып утыруы кирәк түгел. Укытучы дәресне һәр баланың аңына барып җитәрлек итеп аңлат­кан кебек, диктор да һәр яңалыкны кешегә җиткерә белергә тиеш. Хәбәрләрне укыганда тавыш йә көчәя, йә әкре­нәя, чөнки һәр мәгълүмат йөрәк аша үтә. Тамашачыны якының, туганың кебек күрергә кирәк. Кемдер каналларны күчереп утырганда гына сиңа тап булырга мөмкин, кемдер бәлки көтеп аладыр, кемнеңдер күтәренке кәеф белән өйдә ял итеп утырган вакытыдыр, кемдер, бәлки, ялгызлыктан аптырап яңалык карарга уйлагандыр һәм мин үземә бирелгән вакыт эчендә, тамашачының мәшәкатен оныттырып, борчулы уйларыннан арындырып тора ал­ганмын икән, димәк, бүгенге көнем бушка узмаган дип саныйм.

 

 

— Җанны, күңелне биреп эшлим. Кечкенәдән хәтерлим, әтием һәркөнне “Время” карый иде, ә мин башыма табурет киеп (телевизор, янәсе), алар өйрәткән әкиятләрне сөйли идем. әтием: “Кызым, әле­гә мин сине сүндереп торам, “Время” беткәч, син кабат эфирга чыгарсың”, — дип әйтә иде. әтиемнең мине шулай дикторга тиңләп сөйләшкән чагыннан башлап, әкрен-әкрен адымнар белән телевидениегә якынайганмын, ди­мәк. “җомга көн кич бе­лән” альманахын яратып карый, радиодан “Тел күрке — сүз”не йотлыгып тың­лый, радиоспектакльләрне көтеп ала идек. Казанга каникулга килгәч, дәү әти сеңлем бе­лән мине утыртып куя иде дә, хәзер театрга барабыз дип, радионы кабыза һәм без бер сәгать барган спектакльне тын да алмыйча тыңлап утыра идек. Аннан мин Арчага кайткач, хәзер театрга барабыз дип, әтием белән әниемне дә утыртып, радиодан спектакль тыңлата идем. Болар да һөнәр сайлавыма йогынты ясаган инде, әлбәттә.

 

 

— Билгеле. Кешеләрне яратмасаң, эфирда эшләү мөмкин түгел. Мин оптимист. Эчемә тискәре уйлар керт­мәскә тырышам. Моны көчле шәхесләр генә булдыра ала, ә мин, мактану булмасын, ул яктан үземне көчле дип саныйм. Эшкә шатланып киләм, гаиләмә ка­нәгатьлек хисе тоеп, куанып кайтам. Иртән торуга якты көнне күрүемә, сәламәт булуыма рәхмәт әйтәм, кич йокларга ятканда көн дәвамында очраган кешеләргә күңелемнән рәх­мәт җиткерәм, чөнки һәр кеше сиңа ниндидер гыйлем бирә, эчке дөньяңны баета. Кешеләрне гаңәпләндерә белгән һәм үзе гаҗәпләнә торган кешеләрне яратам. Табигатькә чыгарга, машинада җил­де­рергә, атка атланып йөрергә яратам. Сабантуйларында да гаиләбез белән тизрәк ат чабышларын карарга ашыгабыз.

 

Бала чактан тальян-баян моң­нарын тыңлап үскәнгәдер, җырдан-көйдән аерылганым юк. Инде дүрт еллап Казандагы Химиклар Мәдәният йортында Роберт Гарипов җитәкчелегендә эшләүче һәвәскәр гармунчылар клубы белән тыгыз иҗади элемтәдә торабыз. Төрле һөнәр ияләреннән тупланган клуб бердәм, зур иҗади коллектив булып, бүгенге көндә дә бик матур эшли. Аларны “Хә­ерле көн, Татарстан!” тапшыруында да күрсәттек.

 

Әле эшли генә башлаган чорымда күп кенә танылган җырлар авторы Гөлсәрвәр апа турында тапшыру эшләгәннән соң, ул миңа “Иң бәхетле кеше” дигән шигырен бүләк иткән иде. Аңа көй яздырдым. әтием истәлегенә шулай ук Гөлсәрвәр апа “әткәй” җырын, “җиргә бәхет өстәүче” (“Табиб”) җырларын да иҗат итте. Аллага шөкер, җырдагыча, мин үземне һәр яктан иң бәхетле кеше дип саныйм. Шулай ук хөрмәтле “Татарстан яшьләре” газетасын яратып укыган күпсанлы тамашачыларга, гомумән, “Яналыклар”, “Хә­ерле көн, Татарстан!” тапшыруларын көтеп алган һәркемгә, тормышның тәмен белеп, бик-бик бәхетле яшәүләрен телим!

 

Әңгәмәдәш — Назилә САФИУЛЛИНА.