Ярар инде, дия-дия, гомер үтеп бара...

Чордаш-классташлары Тәлгат абый Галиуллин, Фаик абый Вәлиев, Суфия апа Зарипованың Суфиянең бик яхшы укыганын, математиканы яратканын, зиһенле, иң алдынгы укучы булганын сокланып сөйләгәне бар. Алга таба да укыйсы килә аның, классташы, туганы Хәлимә белән икесен Су­фиянең әти­се Габдрахман абый Казанга үзе озата бара. Туганнары Фаика апаларга үзе урнаштырып кайта. Эш тә бар, укырга да була, ди­гәндә генә бер кичтә Риза җизнәсе салып кайта. Юк! Юк! Ул кызларга һич бәй­ләнми, авыр сүзләр дә әйт­ми. Шулай да Суфиянең бер гадәте фаш була. Ул исе­ректән бик курка. Чөнки гомерендә исерек күргән кеше түгел. Әтисе – эчми-тартмый торган гаҗәп тәр­типле кеше. Бик кыен булса да, ул авылына әйлә­неп кайта. Хәлимәнең дә каласы килми. Шунда йөрәкне әрнетерлек бер сүз әйтеп куя: “Минем әтием юк, синең әтиең бар, мин ничек тә түзәрмен”, – ди. Түзә, укый, зур заводта эшли, профсоюз оешмаларын җитәкли, авылын сагынып гомер итә, рәхмәт, югалмый.

 

Суфияне авылда югалган әйбер табылгандай сөенеп каршы алалар. Бе­ренчедән, үги әни Факия апа сөенә. Апасы Фатыйма бә­бидән вафат булгач, җиз­нәсенә кияүгә чыккан, үзе дә өч бала янына өчне алып кайткан була. Суфиянең Казанга китүе аны ике кулсыз итә, кыз чөнки балаларны караша, бер көн колхоз эшен­нән калмый торган була. Габдрахман абый да, ник кайт­тың, кире илтәм дә дими, ярар, ярар гына, ди. Ул чакта әле менә шушы янәшә йөри торган ике сүзнең бу нәсел­нең пароле, тормыш девизы икәнен Суфия аңлап та җит­керми.

 

18 яшендә Суфия армия­дән яңа кайткан Әсхәткә ки­яүгә чыга. Каенанасы Суфияне үз баласыдай кабул итә. Әллә ул аның 7 яшьтән ятим калганын, апаның әни булмаганын белмиме? Белеп, Аллаһыдан сорап ала. Һәм үзенә нинди кирәк, шундый килен ясый. Суфия дә гомер буена нәрсә пешерергә икә­нен аңардан сорады. Кайвакыт кибеткә барса, үз акчасына, үзенә әйбер алырга каенанадан кайтып сорады, киңәшләште. 40 ел (соңгы 12 елында Сафия апа күрмәде) беркайчан да алар йортында үпкәләшү, авыр сүзләр әй­тешү булмады. Берсенең – кызы, берсенең әнисе юк иде. Аналы-кызлы, хәер, дөнья булгач, алар арасында да үпкәләүләр була. Әнә шул “ярар, ярар”, дигән сүз һәр­вакыт бер-береңә юл бирү, матур яшәүгә этәрде. Бер-бер артлы Суфия белән Әсхәтнең Әлфиясе, Фәниясе, Гөлсинәсе, Гөлчәчәге, Азаты дөньяга килде. Ире сугышта үлеп, туйганчы бала тудыра алмаган, сабый бала сөеп туя алмаган Сафия апа балаларны үзенеке итеп кабул итә. Кыз балалар сөю бәхете елмая, бәхетле еллары башлана. Өйгә бәрәкәт, тынычлык, татулык иңә.

 

Шунда инде дүрт каенанага дүрт килен тәрбияләнә. Каенана да, килен дә – үз урыннарында. Яшәү, үзара мөнәсәбәтләре белән тәр­бия бирәләр. Болай бул, те­геләй бул, алай эшләмә, болай эшлә, дип өйрәтеп булмый. Кызлар күбрәк әни­ләренә караганда әбилә­ре­нең иркә кочагында үсте. Ул аларга карата усал да, та­ләпчән дә, кирәк чакта йомшак та, назлы да булды. Әби­ләре аларны кул эшенә: тегү-чигүгә дә, эрләү-бәй­ләү­гә дә, аш-суга да, кайчан ничек булырга, тормыш итәргә дә өйрәтте. Район­ның дүрт авылында дүрт бәхетле каенанага уң­ган, булган, акыллы килен­нәр өлгереп җитте. Әлфия 5 чакрымдагы Әлмәт авылына Рәискә чыкты. Пед­институтны читтән торып тәмамлады. Гомере буе балалар укытты. Каенана-кае­на­таны алар карады. Фә­ния дә укытучылыкка укыды. Олы Тигәнә­легә практикага баргач, чи­бәр, күбәләк­тәй укытучы кызны төксе генә колхозчы Равил эләк­терде. Тормышлары мәхәб­бәтле булды. Өйләре ике ишекле булса да, бер тү­шәмле, бер тормышлы, бер гаилә булып яшә­деләр. Каенана улы Рифкат белән яшәсә дә, стена аша улы белән килене булды, ризык та уртак иде. Инде ул каенана да вафат. Әнисен яратып караган Рифкатне Равил белән Фәния карамыйча кем карасын соң? Йөрәк җы­лы­лары барысына да җитәрлек. Гөлчәчәк бераз соңарып, 12 чакрымдагы Әмзәгә Әмиргә 27 яшьтә генә чыкты, аның да бәхете төп йортта булды. Ул да апалары язмышын кабатлады. Тагын каената, тагын каенана.

 

Бер кызлары – Гөлсинә авылга, әнинең сеңлесенә килен булды. Ир белән хатын икесе дә булдыклы, авылга сыймыйлар, читкә китәсе­лә­ре килә. Иң күп киңәш кирәк­кәне Суфия апаның бу кызы булгандыр. Каенана белән килен мө­нәсәбәтләренә кагылышлы киңәшләрне аңа да әни­се күп бирде, вакытында туктатты. Әгәр башкалар кебек алар да читкә китеп барса, авылда тагын бер ятим йорт арткан булыр иде.

 

Әниләре дә, әбиләре дә күп нәрсәгә өйрәтте. Алар чит-ят йортка үз гадәтләре белән килен булып төшкән­нәр. Һәр өйдә дә алардагы кебек түгел икән. Әниләре: “Кешене начар, димәгез, начарлыкны күрмәгез, һәр­кем­дә матур, яхшы сыйфатлар бар, шуны күрегез, шуны үстерегез”, – дияр иде. Ашарга гел бергә, бер вакытта утырырга, бер-бе­реңне көтәргә, көттермәс өчен, ашау вакытын төгәл билгеләргә өйрәтте. Утырып беткәч, беренче ризыкны каенатага, каенанага, иреңә бирергә. Алар вафат булгач, әллә нинди кунак­лар булса да, беренче савытны иреңә куярга. Бер уйласаң, берни дә түгел кебек. Ә күпме акыл, фикер, тәрбия һәм тагын әллә ниләр. Гап-гади милли го­реф-гадәтләр, та­тар­ның матур гадәтләре. Шулай инде, Суфия апа белән Әсхәт абый­ның кияүләре – Рәис, Равил, Нәгыйм, Әмир – аерым-аерым берсе дә әллә кем түгел. Үз вакытында кирәк­ле, тиң парларын табып, хөрмәт итешеп яшәү­ләре аларны матур гаилә, акыллы балалар үстерергә насыйп иткән.

 

Суфия апаның каенана булганына да егерме елдан артык. Азатның Гөлүсәсе дә – авыл кызы, каенана туфрагыннан булып чыкты. Шунда тәрбияләнде, шунда үсте. Бүген инде төп йортта ул хуҗа, ул идарә итә. Кызлар инде – кунак кына. Әни­лә­ренә сүзләре булса, Гөлүсә аша җиткерәләр. “Ул сине күбрәк тыңлый”, – диләр.

 

 

Суфия апа күптән инде намазлы, үзе генә түгел, кызлары да намазлы, һәр­берсе Коръән укый, өй­рә­нергә йөри. Суфия апа бик йөрер­гә ярата, җиңел сө­якле. “Әйдә”, – дисәләр, кыш дими, җәй дими, иртә дими, соң дими, күчтә­нәч­ләрен җыештыра да машинага чыгып утыра. Шунсыз булмый да. Оныклар авылга, районга гына сыймадылар, дөнья буйлап таралдылар. Әле берсенең туе, әле икенче­сенең никахы, өй туйлары, туган көннәр, дини бәйрәм­нәр. Яхшылык, изгелек, матур, тәртипле кеше­ләр ки­леннәр, кияү­ләр, кода-кода­гыйлар, ко­дача-кодалар дөнья буйлап таралганнар.

 

Ярар, ярар инде, дия-дия, гомер матур үтеп бара...