Азат Абитов: “Татар телен русча кайгыртуны аңламыйм”

Концертка әзерлек арасында корылган җәһәт әңгәмәдә татар теле тирәсендә барган хәлләргә дә мөнәсәбәтен белдерде.

 

 

– Чуашстанның Шыгырдан авылы – чеп-чи татар авы­лы ул. Анда өйдә дә, урам­да да, мәктәптә дә татарча гына сөйләшәләр. Менә шушы авылга әнием килен булып төшкән. Ул чуаш кызы, татарча начар белгән, монда килен булып төшкәч кенә өйрәнгән. Бәләкәй чакта әнинең әтигә баштарак русча эндәшкәне истә калган, ә инде өйрәнеп җиткәч, татарча гына сөй­ләшә башлады. Балалар бе­лән аралашу фәкатъ татар телендә булды. Ләкин бит тормыш бер авыл белән генә чикләнми. Район үзәгенә ге­нә бар: шунда ук мохит үзгә­рә. Монда инде русча һәм чуашча гына сөй­ләшәләр. Мин исә, үсеп җитеп Казанга укырга кит­сәм, Татарстан башкаласында гел татарча гына сөй­ләшеп йөрермен дип хыялландым. Ләкин монда русча гына сөйләшәләр икән.

 

Курсташларымда татар исемнә­ре юкса, ә туган тел­ләрендә сөйләшә алмыйлар. Татарча белгәннәре барыбер мине аңламый. Мин мишәрчә сөйләшәм икән. Әдәби телне өйрәнүе авыр булды. Әйтәм бит, әйләнә-тирәмдә татарча сөйләшүчеләр юк иде. Аралашу булмагач, телне үзләш­терүе читенрәк. Туган телгә мөнәсәбәт – гаиләдә формалаша дип исәплим. Минем туган телем – татар теле. Бу фикер мәктәптә тагын да ныгыды. Көчле педагоглар күңе­лебезгә миллилекне кечкенә­дән сеңдер­деләр. Укытучылар бу җәһәт­тән бераз “мөс­тә­кыйльлек” тә күрсәт­кән­нәрдер, дип уйлыйм мин. Чуашстанда чыккан русча дә­реслекләр белән генә чик­ләнмичә, безгә татарча математика дәрес­лек­ләре дә алып кайттылар. Шулай итеп төгәл фәннәрне дә татар телендә үзләштердек.

 

 

– Күптән түгел Ваһапов фестивале белән Финлян­дия­гә бардык. Фин татар­ла­рының сөйләменә сокланып кайттык. Ялгыш кына да ник бер рус сүзе, йә булмаса башка телдәгесен кыстырсыннар! Менә ичмасам саф татар теле. Читтә яшәүче татарларда тел җәһәтеннән проблема юк, дип уйламыйм. Төрле җирләр бардыр. Әмма аларда җаваплылык, берләш­кәнлек көчлерәк. Миллилекне саклауның үзләреннән торуын беләләр. Беркем дә бит аларга татарча мохит төзеп бирми, бары тик үзләренә генә таяна алалар. Хикмәт шундадыр, мөгаен.

 

 

– Әлегә кадәр мәктәп­ләрдә татар теле – дәүләт теле буларак укытылып килде, дәрес күләме дә канәгать­ләнерлек иде. Әммә мәсьә­ләнең икенче ягы да бар: татар теле мәктәптә генә кирәк, ә вузларда, урамда, бик күп профессияләрдә татар те­ленең кирәге юк. Хәзер телне бердәнбер сакланып калган урын – мәктәптән дә кысрыклау бара. Миңа калса, телне белмәүчеләр тагын да артачак һәм без дә бик якын киләчәктә үз тамашачыбызны сизелерлек югалтырбыз. Дөрес, моңны сагынып ки­лер­ләр инде алар, тыңлар­лар... Тик менә җырның сүз­ләрен аңларлармы икән?..

 

Тел тирәсендәге ыгы-зыгы бик күп проблемаларны калкытты. Монда инде бердәм булып, аек акыл белән чыгу юлларын эзләргә кирәк. Бу вәзгыятьтә артистлар сәнгать ярдәмендә үзеннән өлеш кертә ала.

 

Әйтик, без, “ваһаповчы­лар”, хәзер һәр көнне төрле төбәкләрдә – Мәскәү, Оренбург, Самара һ.б. милләттәш­ләребез каршында чыгыш ясыйбыз, бергәләп “Туган тел”­не җырлыйбыз, милли моңнарыбызны саклап калырга тырышабыз. Милләт­не, телне саклап калу юлында бу да зур роль уйный, дип уйлыйм.

 

 

– Артист сәхнәдә дә, тормышта да үрнәк. Әгәр тама­шачыңны чыгышың белән “эләктергәнсең” һәм ул сиңа битараф түгел икән, ул иҗа­тыңны да, көнкүрешеңне дә күзәтеп барачак. Кайбер шө­гыль-гадәтләреңне кабатларга тырышачак. Бу бит бик зур җаваплылык. Үзебез дә шулай үстек, җырчыларга, кино актерларына охшарга тырыша идек. Шуңа күрә репертуарга талымлы булып, чын милли үрнәкләрне сәх­нәгә чыгарсак иде. Аннан татар җырчысының сәхнәдә генә түгел, тормышта да чын татар булып калуын теләр идем. Сәхнәдә татарча җыр­лап, сәхнә артында русчага күчү, социаль челтәрләрдә блокларыңны русча алып баруны аңламыйм. Рус телендә татар телен кайгырту ничектер бик үк ихлас түгел кебек тоела.

 

– Ул вакытта әле мәдәният һәм сәнгать институтына да укырга кермәгән идем. Бу фестивальгә дусларымнан сорашып, берничә ел гариза җибәрергә кичегеп, ниһаять, фестивальгә эләктем. Әле дә хәтердә, Ранис Габбазов миннән алдарак чыгыш ясады, аңа афәрин дип бик каты алкышладылар. Ә мин сәхнә артында җырымны кабатлап йөрим. Моңардан да кимрәк алкышлармаслар, дип уйлап куйган идем инде, шулай булды... һәм шушы чыгышым язмышымны хәл итте дә куйды: мин Ваһапов фонды бе­лән продюсерлык килешүе төзедем.

 

Миңа иң беренче әнием җырлагандыр. Аннан абый­ның җырлаганын яратып тыңлый идем. Авыл сәх­нәсендә абый белән бергә җырлаган чаклар да булды. Сабан туенда җырлаганым истә. Ләкин шуннан соң бик озак сәхнәгә чыга алмыйча йөрдем. Бөек Ватан сугышына багышланган коцертта “Темная ночь” җырын башкарырга кушканнар иде. Күрәсең, бик үк кабул итеп бетерә алмаганмындыр бу әсәрне, өйрәнүне сузып йөрдем. Сәхнәдә ихлас килеп чыкмады, буталдым һәм кызарып-пешеп, үземә башка беркайчан да җырламаска сүз бирдем. Бу хәл башлагыч сыйныфларда булды һәм мин сигезенче сыйныфка җиткәнче сәхнәгә аяк басмадым. Күңелгә бик салып буламыни инде! Әтинең үзенә әйтмичә генә Әлбир хәзрәт Крганов белән оештырган “Рамазан” бәйгесендә катнашырга әзерләндем. Ул елны тамашачы мәхәббәте но­минациясендә билгеләп үт­теләр. Шуннан соң әти миңа ныклап алынды, сәхнәдә үзеңне тоту, дөрес тын алу, җырлау серләренә өйрәтте. Икенче елны гран-при отарга насыйп булды. Башка бәйгеләрдә дә катнаша башладым. “Татар моңы”, “Ва­һапов” фестивальләрендә кө­чемне сынап карадым.

 

– Миңа калса, монда “ярдәм итү” дип әйтү бик ук дөрес тә түгел. Мин – Ваһа­пов фондының продюсерлык проекты. Шуның белән бар нәрсә дә аңлашыла. Бөтен эшләремне – иҗади яктан да, оештыру – финанс, юридик яктан да фонд алып бара. Миңа бер генә таләп – иҗат итү.

 

Аннары, хәзер татар эс­традасында җырчылар аз түгел һәм күбесенең үз йөзе, стиле, алымы юк, кабатлаулар күп. Ваһапов фондында миңа бу җәһәттән дә ярдәм бик зур. Минем үз стилем, үз репертуарым, үз алымым бар. Фонд белән зур концертларда катнашырга насыйп булды. Аннан Гөлсирин, Рә­нис, мин концертлар куеп йөрдек. Хәзер менә үземнең сольный концертларым була. Концертлар Балтачта баш­ланып китә, 14 ноябрьдә Казанда булачак. Про­грам­ма­ның асылын ачып бетермим, тамашачы аны үз күз­ләре белән күрсен иде. Шунысын гына әйтә алам, ул мо­ңарчы оештырылган концерт­лардан аерылып торачак.