"Син мине бу җырың белән үтердең!" (Илһам Шакиров турында)

1974 ел. Илһам Шакиров Мәскәүдә концерт бирә. Ул әле залда Мстислав Ростропович утырганын белми. Ә менә концерт тәмамлангач, легендар музыкант сәхнә артына керә дә сәламләү сүзе урынына: “Син мине бу җырың белән үтердең!” – дип әйтә. Баксаң, Илһам башкаруындагы “Кара урман” җыры шулай тәэсирләндергән икән үзен. Җыры белән олпатларны егып салырлык Илһам абыйның хәле-әхвәле ничек? Бу хакта ярдәмчесе Илһам Хаҗиев сөйләде:

 

– Илһам абыйның хәле әйбәт, Аллага шөкер. Мин егерме елдан артык Илһам абыйны карап, тәрбияләп торам. Бу җәһәттән бер мисал китерәсем килә. Заманында Таһир Якуповны ике мәртәбә күрү бәхетенә ирештем. Шул вакытларда ук аңарда яшәү көченең кимүе сизелә иде. Ә бит чит кеше ярдәменә мохтаҗ атаклы шәхесләребез байтак безнең. Моны вакытында күреп, тормыш мәшәкатьләрен үз өстеңә алып, яшәү рәвешен тәртипкә салып, дөрес итеп эш планын төзесәң, гомерләре күпкә озынрак булган булыр иде. Таһир абый да шундый кешеләрнең берсе иде. Илһам абый гаҗәеп акыллы, зирәк кеше буларак, миңа ышанды, гаиләмне, балаларымны яратып кабул итте. Хәзер шуның әҗерен күрә, тыныч, рәхәт картлык кичерә. Үз миссиямне үтәдем дип саныйм.

 

– Рәшит Ваһапов исемендәге бәйгедә гран-прига лаек булгач, машина ачкычын Илһам абый Шакиров кулыннан алу насыйп булды. Бүләкләргә чыккач, сәхнәдә, бу машинада Казан урамнарыннан бер әйләндерерсең әле, дип әйткән иде ул. Вәгъдә, дип кулын кыстым. Шөкер, Илһам абыйның бу теләген үтәдем. Кайсыдыр бер концерттан соң Камал театрыннан өенә алып кайттым. Сәхнәдә биргән вәгъдәмне үтәдем, Илһам абый, дигәч, ул тыйнак кына елмаеп куйды. Чөнки беркайчан да, кеше күңеле булсын өчен генә, буш сүз сөйләмәде. “Яңа Гасыр” каналында барган тапшыруда Илһам абыйдан, дәвамчыгыз итеп кемне күрәсез, дип сораганнар. Илһам абый минем исемне телгә алган икән, әти-әни бу тапшыруны елый-елый караган. Моны белгәч, иҗатыма таләпчәнлек, җаваплылык тагын да арткан иде. Энекәш, юлыңнан тайпылма, син дөрес юлда, дип килеп әйткәне дә булды. Авыр чакларда Илһам абыйның гел шушы сүзләре искә төшә дә, көч арткандай була.

 

 

– Илһам абый беренче концертымда катнашып, халык алдында дәрәҗәмне күтәрде. Чыгыш ясаганнан соң да кайтып китмәде, һәрбер номерны энәсеннән-җебенә кадәр күзәтеп барып, соңыннан үз фикерен әйтте. Мин моны Илһам абыйның иҗатыма фатиха бирүе дип кабул иттем. Гап-гади, кешелекле, кирәклесен генә әйтә, кирәк булганда сүгеп тә ала торган остаз ул. Җырчылардан кемнәр халыкчан башкаруны сайлый, шулар өчен Илһам абый – өлге. Хәтта киңәш бирмәсә дә, аның җырын тыңлап та сабак алырга мөмкин.

 

 

– Сәхнә артында җыелышып гәпләшеп торганда Илһам абый килеп чыкты да, Балтач малае да монда икән, дип эндәште. Бу минем өчен зур сүз булды инде. Бу әле – татар дәүләт филармониясендә эшли генә башлаган елларым. Шуннан соң арада киеренкелек туганны җәһәт сизеп алды ул һәм берни булмагандай үзе белән булган хәлләрне сөйләп, яңадан үз халәтебезгә кайтарды. Гаҗәеп дәрәҗәдә психолог икән дип сокланган идем шул чакны. Аралашырга ярата, ләкин бөтен кеше белән дә сөйләшми. Халтураны, ясалмалылыкны җене сөйми. Бервакыт Илшат Вәлиев белән кайтып барганда бакчада очраттык. Үзе янына дәшеп алды, сөйләшеп киттек. Берзаман тагын бер җырчы безне шәйләп алды да, Илһам абыйга мактау сүзләрен яудыра-яудыра якынлаша башлады. Илһам абый тегене ярты сүзендә туктатып, бар, юлыңда бул, дип, кире борып җибәрде.

 

Мин Илһам абый җырларын тыңлап үстем. Репертуарымда аның җырлары шактый. Хәзер дә Илһам абый концертларыннан сабак алам. Дустым Илһам Вәлиев аның 1975 елгы концертының язмасын тапкан. Шуны карыйм, өйрәнәм. Рәхмәтем зур Илһам абыйга. Ярдәмчесе Илһам аркылы олпат җырчыбызның хәлен белеп торам. Әле бергә эшләгән егетләр белән хәлен белергә барырга да исәп бар. Әнә бит Әлфия апа янына да бара алмыйча калдык...

 

 

– Беренче тапкыр күргән еллар искә төште. “Комсомол җыры-1975” бәйгесе иде ул. Моңа кадәр тавышын тыңлап үскән малайга бу бик дулкынландыргыч мизгел булды. Аннары филармониядә аның белән бергә эшләргә туры килде. Алтмыш яшьлек юбилееннан соң бөтен туган көннәрендә диярлек катнаштым. Шуннан чыгып Илһам абыйлы тамашаларның ихлас, югары дәрәҗәдә булуын, анда бөтен нәрсәнең үз тәртибе белән баруын күрдем. Мондый чараларда катнашу җан рәхәте булды. Гаҗәеп кызыклы юлдаш, юмор остасы да ул. Хәтере шаккатмалы: берзаман туган авылымда ике тапкыр концерт куеп һәм аның бөтен нечкәлекләрен истә калдыруы белән телсез итте.

 

Илһам абый татар җырының дәрәҗәсе өчен борчылды, хәзер дә борчыла. Бер бик начар башкаручыны сәхнәдән куып төшергәне бар. Әгәр инде берәр чыгыш ошаса, ул җырчыга җылы сүзен кызганмый иде. Миңа да аннан җылы сүзләрне күп ишетергә туры килде. “Безнең ил” җырын акапеллага башкаргач, бу бит – искиткеч җыр, дип аркамнан каккан иде. Мөгаен, иң беренче мактавы шушы булгандыр. Җыр дигәннән, репертуарымда аның җырлары шактый. Аның җырын үзеңә алмау ул – җырсыз калу белән бер. Чөнки Илһам абыйның репертуары искиткеч зур. Анда татарның мәгънәле бөтен җырлары сыйгандыр, мөгаен. Аның башкалардан төп аермасы шунда: тамашачысын чиксез хөрмәт итте һәм авыл клубында да, Кремльдә дә үзен бердәй тотты. Җыр аның өчен зур бер дәрәҗә кебек, ул аны беркайчан да акча эшләү чарасына төшереп түбәнсетмәде.

 

– Ул миңа 1995 елда “Татар җыры” бәйгесендә үк игътибар иткән икән. Шунда, бу кызны Казанга чакырырга кирәк, дип әйткән булган. Мин бу хакта шактый еллар узгач кына белдем. Әмма  филармониягә эшкә урнашырга килгәч, Илһам абый бернинди дә ташлама ясамады. Үзенә бер бәйгене узу иде ул чакта филармониягә эшкә урнашу. Төрле жанрдагы бик күп әсәрләр башкардым. Шул вакыт Илһам абый, сеңлем, син бөтен таләпләргә туры китереп җырлыйсың. Алай гына да түгел, бәгыреңнән чыгарып, эчке моң-кичерешләреңне кушып башкарасың, дигән иде. Беркайчан да шушыны югалтма, дип киңәшен бирде. Илһам абый концертлары һәрберсе сабак булды. Артык сүз булмас, җырның тарихын, ничек итеп аңа килеп ирешүен сөйләр һәм җырлар. Шул гадәте бигрәк ошады.