Өч көн Казанда кайнадык (ФОТО)

9-11 мартта Казанда IV Бөтенроссия татар авыллары эшмәкәрләре җыены булып үтте. Быелгысын Бөтендөнья татар конгрессы Башкарма комитеты Бөтенроссия “Татар авыллары” иҗтимагый оешмасы белән берлектә оештырды. Авылларыбызны, шул исәптә телебезне, гореф-гадәтләребезне, динебезне саклап калу максаты белән гамәлгә куелган бу мөһим чара-да быел Россиянең 41 төбәгеннән 748 делегат катнашты.

Нижгар делегациясе составында мәркәзебез Казанга барып кайтканым өчен шәхсән рәхмәтләремне өлкә татар автономиясе рәисе Надир Мансур улы Хафизовка белдерәм, чөнки безнең төбәктән шушы җыенга делегацияне туплау һәм барлау белән нәкъ РНКАТНО Советы шөгыльләнде. Әйтергә кирәк, 27 кешедән торган нижгарлыларны Казанга автономиянең башкарма директоры, Россиянең атказанган авыл хуҗалыгы хезмәткәре Рамил Әхмәт улы Салихҗанов җитәкләп барды. Безнең делегация составында уңышлы СПК рәисләре, КФХ җитәкчеләре, җирле эшмәкәрләр белән бергә авыл башлыклары һәм район җитәкчеләре дә бар иде. Мәсәлән, К.Октябрь районы төркемен милли районның үзидарә башлыгы Рафаэль Ильясов җитәкләде.

Беренче көнне делегатлар өч дискуссион мәйданчыкка бүленеп эшләделәр. Шөгыльләре һәм теләкләре буенча безнең делегация дә өчкә бүленде. кайберләре игенчелек, үсемлекчелек һәм бакчачылык өлкәсендә теоретик белемнәрен үстерде, бүтәннәре терлекчелек һәм кошчылык белән кызыксынды, бу тармактагы инвестицион казанышлар һәм дәүләт ярдәме турында мавыктыргыч мәгълүматлар белән коралланды. Умартачылык һәм балыкчылык белән кызыксынучылар да табылды. Шул ук мәйданчыкта агросәнәгать комплексы продукциясен экспертлау турында да сүз алып бардылар, белгечләр үз киңәшләрен бирделәр, бу шөгыльнең табышлы булуын конкрет мисаллар белән расладылар. Һәр төштә дә авылда яшәп сыйфатлы һәм халык сәламәтлеге өчен файдалы продукция җитештерү – дискуссияләрнең төп темасы иде.

Юл мәшәкатьләренә карамастан, безнең делегация әгъзалары өч мәйданчыкта да актив булды. Ә кич белән теләүчеләр кәрим Тинчурин театрында “казан хәзинәсе” исемле тарихи-хореографик спектакль карады. Тик берсе кызганыч, җыен делегатларын тарихи бина көч-хәл белән сыйдырды. Шуңа да карамастан, кичке казан утларының сихерлелеге бөтен ару-талуны, зар-борчуны оныттырып, үз хозурлыгына җәлеп итте. казан кремле, Кол Шәриф мәчете һәм Сөембикә манарасы безнең күңелләрдә милләтебез өчен, Татарстан өчен әйтәлмәслек горур хисләр уятты.

“Татарстан” кунакханәсендә дә безне бик җылы каршы алдылар, бөтен уңайлыклары булган бүлмәләргә урнаштырдылар, автомобиль белән килүчеләрнең “тимер атларына” бушлай махсус парковка бүлеп бирделәр.

Икенче көнне иртәнге ашны ашап чыкканда, безне комфортлы зур автобуслар көтеп тора иде инде. Волонтерлар һәрберебезгә тиешле аңлатманы биргәч, Арча һәм Балтач районнарына барырга, андагы авыл эшмәкәрләренең хуҗалыклары, авылларның яшәеше белән танышып кайтырга киңәш иттеләр. Бу очракта да безнең делегация икегә бүленеп сәфәр чыгарга карар кылды. Безнең төркем Рамил Әхмәтович җитәкчелегендә Арчаны сайлады. Шунысын да әйтергә кирәк, нәкъ Арчага баручыларны Бөтендөнья татар конгрессы рәисе Ринат Зиннур улы Закиров үзе озатып йөрде. Арча дигәч, керфек какканчы Габдулла Тукай күз алдына килә, аның кырлае нәкъ шушы районда, бөек шагыйребез исеменә биредә бик күп нәрсә бәйле. россиядә яшәп көн күрүче татар төбәкләрендә яхшы таныш булган педучилище да бит нәкъ биредә урнашкан, чөнки шушы Арча уку йортын тәмамлаган укыту-чылар безнең төбәктә дә аз түгел.

Бу район үз эченә 128 авылны ала. Һәрбересендә дә диярлек мәктәп һәм балалар бакчасы эшли. күп халык терлекчелек белән шөгыльләнә. Ә барлык пунктлар 17 муниципаль берәмлеккә бүленгән. Гомумән 52530 кеше яши районда, рус һәм татар телендә “Арча хәбәрләре/Ар¬ский вестник” газетасы чыга. Татарлар күпчелекне тәшкил итә - 92,8%, руслар – 5,9%.

Безне, алты зур автобуска төялеп килгән кунакларны, Арча районы чигендә милли киемнәрдән җырлап-биеп, чәк-чәк белән кыстап каршы алдылар, аннары һәрбер автобуска җирле гидлар кереп утыргач, авыллар буйлап кузгалдык. Шунысы кызык, без булган авылларның һәрбересенә асфальт юл керә һәм алар тар булсалар да, иң мөһиме – чокырсыз. Бу көнне без берничә авылга тукталыш ясап, шәхси хуҗалыкларда да, гаилә фермаларында да, бер зур КФХда да булдык, аларның көнкүрешләре белән таныштык. Арча - авыл хуҗалыгы районы, шуңа ки күбесе терлекчелек һәм игенчелек белән эш итеп көн күрә. Билгеләп үтәсе килә, биредә сыерның кадере әлегә Һиндстандагы кебек булмаса да, соңгы вакытта сөтбикәләргә хөрмәт янәдән үсеп киткән. Хәер, моңа республика ярдәме дә бер нык этәргеч биргән, чөнки гаилә фермаларын оештыру Президент игътибарында тора икән. Шуның өстенә сөтнең һәр литры сизелерди дотацияләнә, терлекчелек корылмаларын төзү һәм яңарту өчен дә регион булышып тора. Кызыксынучылар өчен әйтәбез, хәзер анда сөтнең литрын 24 сумнан да азга сатмыйлар, гомумән, бу продукциягә сорау зур, эшмәкәрләр сөтне авыл буйлап җыеп йөри, гаилә фермаларыннан да килеп ала.

Президент программасы белән төзелгән “Солнышко” бакча-мәктәп бинасын да кереп карадык. Менә, ичмасам, балалар өчен җәннәт. Һәр бүлмә якты, җылы, бөтен җиргә келәмнәр җәелгән, тәрбия һәм уку-укыту саф татар телендә алынып барыла.

Төшке аштан соң, Арча мәдәният йортында шушы җирлектә җитештерелгән продукция күргәзмәсе белән таныштырдылар һәм безнең хөрмәткә бик яхшы концерт бирделәр, шул кысаларда район турында кыска гына кино да карап үттек. Биредә соңгы вакытта туу¬чылар саны үлүчеләргә караганда артып киткән. 2016 елда барлык җитештерелгән продукция күләме 2015 ел белән чагыштырганда 11 процентка үскән. Бу казанышта 1270 эшмәкәрнең дә өлеше шактый. Узган елда район икътисадына һәм социаль көнкүрешкә кергән инвестицияләр 2 млрд 600 млн сум тәшкил иткән. 2016 елда 29900 кв.м. торак, 5 мәктәп, ике күп функцияле үзәк, 5 спорт мәйданчыгы, 2 ветеринар пункты, 500 млн сумлык юл төзелгән, 7 ФАП яңартылган. Гомумән, халыкны эш белән тәэмин итү, аның социаль көнкүрешен яхшырту - бу районда иң приоритетлы юнәлеш.

- Делегатларны быел ике районга алып бару – безнең инициатива иде, чөнки Арча да, Балтач та республикабызның тотрыклы районнарыннан. Бу ике төбәктә борынгы гасырлардан килгән рухи байлыгыбыз саклана, биредән бик күренекле шәхесләр чыккан. Әмма шушы байлыгыбызны югалтмас өчен безгә авылларыбызны сакларга кирәк. Шулай булмаган очракта киләчәгегез икеле, чөнки шәһәр җирендә туган телне дә, милли традицияләрне саклау да бик кыен. делегатларга уңышлар телим, ә хуҗаларга рәхмәтләребезне җиткерәм, - диде Бөтендөнья татар конгрессы рәисе ринат Зиннурович.

АрчАЛыЛАр безне ничек җылы каршы алса, шулай ук озатып та калдылар. Ә Балтач районы турында без анда барган Печә фермеры Җамаловтан сораштык.

- Безне дә район җитәкчеләре җыр һәм ипи-тоз белән дигәндәй, җылы каршы алдылар. Аннары өр-яңа зур мәктәпкә алып керделәр. Аның азбарында күзгә ташланганы – дистәләгән кош оясы тезелеп киткән. Ә бинага бахиллар киеп уздык. Мәктәпнең фойесында дип әйтик, махсус өстәлләрдәге шахмат такталары артында укучылар интеллектуаль сәләтләрен сыныйлар иде, заманча җиһазландырылган остаханәләргә дә кереп чыктык. Аларның берсендә малайлар агач эшкәртү белән шөгыльләнә, ә икенчеләрендә кызлар тегү-чигү белән мәшгуль иделәр. Аш-су әзерләү буенча да махсус класслары бар. Укучыларның шунда әзерләгән татлы ризыкларын хәтта авыз итеп тә карадык.

Мәчет кебек һәр бүлмәдә келәм, ә коридорларда кызыл паласлар җәелгән. Актлар залында кечкенә генә концерт та карап алдык.
Шуннан соң агачтан вагонка ясаучы эшмәкәрнең эшчәнлеген кереп карадык. Товарының кибетләрдәгеләрдән аермасы юк, шулай ук целлофан пакетларына төреп, үз билгесе һәм адресы белән сатуга озата. Шунысы кызык, такта ярмасын да (опилки) киптереп сата, заяга җибәрми.

Аннан казылык белән шөгыльләнүче эшмәкәрдә кунакта булдык. дөрес, итне эшкәртү һәм казылык ясау цехларын тәрәзә аша гына күзәттек, ә менә уннан артык җитештерелгән продукциясенең тәмен татып карадык. Ошаган казылыкны бер данә үзең белән алып китәргә дә рөхсәт иттеләр.

Өченче бер эшмәкәр кафе һәм зур автопарк тота. Иң мөһиме – бу эшмәкәрләр авылдашларына эш урыннары булдыралар, гаиләләрен туендырырга гына түгел, ә тормышларын заманча җайларлык хезмәт хакы да түлиләр.

Төшке ашны ашап алгач, без дә бик матур концерт карадык, - дип сөйләде безнең Печә фермеры Рәшит Сәмиуллович.

Өченче көнне “Корстон” сәүдә-күңел ачу комплексында пленар утырыш булды. Ә аңа кадәр төбәкләрендә татар эшмәкәрләре җитештергән продукция һәм халык кәсебе товарлары күргәзмә-ярминкәсен карап йөрдек. Татарстан президенты Рөстәм Миңнеханов та бу күргәзмәне әйләнеп чыкты, Сафаҗайдан казы белән сату иткән рифат нуриманов өстәле алдында да тукталыш яса¬ды. Безнең милли ризыкны Президентка Сафаҗай башлыгы Фәрит каюмов һәм киров СПк рәисе Шамил нуриманов тәкъдим иттеләр.

Пленар утырышта кереш сүз белән БТк рәисе ринат Закиров чыгыш ясады, аннары Башкортостаннан, Чувашстаннан, Ульяннан, Оренбург¬тан, Мордовиядән иң алдынгы КФХ рәисләре һәм Омск өлкәсеннән 10 татар авылын үз эченә алган Большеречье районы хакимия¬те вәкиле Ләйлә Мәүлетдин кызы Мөхәммәтшина урыннарда булган татар проблемаларын күтәреп чыктылар, үзләренең тәҗрибәләре белән уртаклаштылар.

Татарстан президенты Рөстәм Нургалиевич тагын бер тапкыр татар эшмәкәрләрен җылы сәламләде, бу җыенның географиясе киңәя ба¬руын билгеләде, кытайдан, казахстаннан милләттәшләребез барлыгын ассызыклады.

- Авыл җирлеге бетсә, телебезне, динебезне саклау бик авыр булачак. Әлбәттә, без моны аңлыйбыз, шуңа күрә республика күләмендә шушы максатка төрле программалар эшли, елдан-ел без аларны арттыра барабыз. Авылларга газы, юлы гына түгел, хәзер аңа эш кирәк, кешеләргә яшәү һәм шөгыль шартлары тудыру өстендә җитди эшлибез. күреп торам, россиянең башка төбәкләрендә яшәүче милләттәшләребез дә кече ватаннарын саклап калу өстендә зур эшләр алып баралар. Шуңа бу җыен нәкъ үзара тәҗрибә уртаклашу мәйданчыгы булып тора да инде.

Киләчәктә дә безгә бергә булырга кирәк. Бергә булсак, авырлыкларны җиңеп чыгачакбыз. Без Россия күләмендә сан буенча икенче ха¬лык, тырыш халык, үзебезнең “татар” дигән исемебезне сакларга бөтен мөмкинлекләребез бар. Шуңа күрә бергә булып, бергә тырышыр¬га кирәк, - дип сөйләде Татарстан президенты һәм берничә делегатны истәлекле медаль һәм рәхмәт хаты белән бүләкләде.

Аннары делегатлар тәкъдим ителгән резолюцияне, пленар утырышта калкып чыккан мәсьәләләрнең чишелеш юлларын хәл итү максаты белән өстәмә үзгәрешләр кертеп, бертавыштан кабул иттеләр. Ә безнең Шамил Әнәсович әле Бөтенроссия «Татар авыллары» Советы утырышында да катнашты.