Адым саен куркыныч чирләр сагалый - хикмәт нәрсәдә?

Ни хикмәттер, соңгы вакытларда кем белән генә аралаша башласам да, әле бер, әле икенче танышымны нинди дә булса чир бәреп егуын әйтәләр. Салкын тиеп яки башка төрле җиңелчә авыру булса, бер хәл. Күбесе йөрәк өянәге, кан тамырлары кысылу һәм башка төрле җитди чирдән интегә. Өлкәнәя барган саен андый куркыныч арта бара. Хикмәт нәрсәдә?

Ни өчен имән баганасыдай ир­ләр, әле лаеклы ялга чыгарга да өл­гер­мәгән хатын-кыз­ларны адым саен куркыныч чирләр сагалый?

Ни булды сиңа, йөрәк?

Мондый аяныч хәлләр­нең сәбәпләрен санап кына да бетерерлек түгел, ди бел­гечләр. Иң беренче – табыннарыбызда көндәлек кулланылучы азык-төлектә химик матдәләрнең күләме арта баруы сәбәпче дип әйтәләр.
Бүген  химик матдәләр кул­ланылмый җитештерел­гән ит һәм сөт продуктлары гына түгел, яшелчә, җиләк-җимешне дә табу кыен. Булса да, шул үз бакчаңда үс­те­рел­гән бәрәңге, кыяр, помидор яисә кәбестә кебек яшел­чә­ләр генә калып бара. Хәер, аларын да төрле препаратлар, химик матдәләр­сез үс­терүчеләр сирәктер.

Кеше дигәнең үз күзләре белән күргәнгә генә ышанырга тырыша бит. Күр­мә­гәч,  холестерин дип аталучы явызның безнең  кан тамырларына ябышып калуы турында уйламый да. Холес­теринның барлыгын да кан тамырларында төер­ләр хасил булып, кан йөреше бозыла башлагач кына белә­без. Нә­тиҗәдә кан тамырлары буйлап организмга ки­рәкле матдәләр килүе тоткарлана. Бу исә йөрәк, баш мие өянәк­ләре кебек кеше гомеренә аеруча куркыныч янаучы чирләр китереп чыгара.

Химикат чүптән дә күп

Узган гасырның 50-60 ­нчы елларында кырга органик ашлама чыгару кол­хоз-сов­хозларда кыш буе дәвам итә иде. Хәзер исә андый ху­җа­лыкларны бармак белән генә санарлык. Терлек тиресе кулланып, мул уңыш алучылар исә бө­тенләй юк диярлек.

Аның каравы бер гектардан алынган уңыш кү­ләме кайбер хуҗалыкларда дис­тә­ләрчә тапкыр артты. Мо­ның нигезендә беренче чиратта заманча техника һәм техно­логияләр булса да,  ашламаларны азрак кулланучы ху­җа­лыклар бүген мул уңыш­ка өметләнә алмый.

Ашламаларга килгәндә, “Россельхозцентр”ның Татарстан идарәсе белгечләре әйтүенчә, аеруча күп кулланыла торган пестицид­лар­ның 5 меңнән артык төре бар. Рәсми мәгълүматлардан күренгәнчә, авыл хуҗа­лы­гында югары уңыш алу максатында ел саен 1 миллион тоннадан артык химик ашлама кулланыла.

Химик ашламаларны, аерым алганда, пестицидларны кайберәүләр тикмәгә генә “акрынлап шартлаучы бомба” дип йөртмидер. Дис­тә­ләрчә ел дәвамында хи­микат­лар сөрү җирлә­ре­нең өске катламында сакланырга сә­ләтле икән. Төрле үсемлекләр һәм терлек организмы аша агулы мат­дәләр кеше организмына да эләгә. Нәтиҗәдә, кеше үзе дә белмичә, төрле авыруларга дучар ителә.

Ашламасыз да булмый

Кызганыч, химик ашламаларны күпләп куллана башлагач, терлек яки кош тизәге, черемә, көл һәм башка төрле ашламалардан  фай­далану күләме киме­гән­нән-кими. Ми­нераль ашламалар куллану да хуҗалык­лар өчен күпкә арзангарак төшә. Аның тәэ­сир итү көче дә югарырак.   

Татарстан Авыл хуҗа­лыгы һәм азык-төлек министрлыгы белгечләре әйтүен­чә, ашламаны күпләп кулланучы хуҗалыкларда уңыш күләме бермә-бер югары. Тулаем алганда, игенчелектә үсеш күләме 9 процентка арткан.

Ашлама кулланмый гына җирдән ел саен мул уңыш алуга өмет итеп булмый. Бердәнбер юл – кулланыла торган ашламаларның кеше организмына тискәре тәэ­сирен киметү. Биопрепаратлар, зыянсыз ашламалар кулланучы хуҗалыкларга дәүләт ярдәмен арттыру да тиешле нәтиҗәләр бирә.

Мул уңыш алуның башка юлы юк. Ашлаган җир генә аш бирә.  Татарстан Президенты тарафыннан игенче­ләр алдына куелган бурыч­ларның берсе – республика буенча 1 гектарга кертелә торган ашлама күләмен 65 килограммга җиткерү.

Киләсе елның нинди булачагын бер Ходай гына белә. Шуңа да хуҗалыклар ашлама туплауны алданрак кайгырта башласалар, яхшырак булыр иде дә бит. Тик әлегә хуҗалыклар арасында дәүләт тарафыннан бире­лә­чәк ашламага гына ышанып яшәүчеләре күбрәк. Нәти­җәсе күз алдында – республика буенча гектарына нибары 18,6 килограмм ашлама тупланган. Әле бит бу күр­сәткечтән дә түбәнрәк ашлама запасы белән Яңа елны каршы алучылар да юк түгел. Корылык-мазар була калса, мондый күләмдә ашлама кертеп, ашлыксыз калырга да мөмкин. Һәрхәлдә, җирне ашламый гына мул уңыш алу турында хыялланып булмый.

Аннан килеп, галим­нә­ребез тарафыннан аш­ламаларның кеше организмына тискәре тәэсирен ки­метү чаралары да күрелә. Әйтик, хуҗалыкларда иң күп тупланыла торган аммиак селитрасын белеп кулланганда, кеше организмына зыяны да әллә ни түгел, ди­ләр. Тик Ходайның, сакланганны саклармын, дигәнен дә онытып җибәр­мик. Кыс­касы, хуҗа­лык­лар җирне нинди ашлама туры килсә, шуның белән түгел, күбрәк кеше организмына зыяны булмаганнарын файдалансын иде.