"БЕЗГАЙБӘ!"

“Фәлән җырчының концертында грандиоз тамаша булачак!” Бу рекламаны радиодан ишетергә дә, газетадан укырга да туры килде. Нинди сүз ул “грандиоз”? Аны кайлардан казып чыгарганнар? Югыйсә, татарда мондый сүзнең гомердә булганы юк! Аңлашыла инде, бу – русларның “грандиозный” дигән сүзен кыскартып “татарчалаштыру” галәмәте. Теге мәзәктәге кебек: дуңгызны өч тапкыр мәчет тирәли әйләндергәннәр дә, “хәзер син сарык инде” дигәннәр. Ә монда “грандиозный”ның өч хәрефен алып атканнар да, “хәзер син татар сүзе инде” дип язып куйганнар.

Реклама текстын язу – җиңел эш түгел. Бигрәк тә татар концертлары рекламасын. Һәр концертның сценарие бер үк: тамашачы җыела, җырчы җырлый, биюче бии, араларында мәзәк сөйләүче булырга мөмкин. Шуның белән шул. Мондый концертлар Казанда атна саен түгел, ә көн саен булып тора. Ә билетлар сатылсын өчен шәп реклама кирәк. Һәр реклама үзенчәлекле текст, моңарчы кулланылмаган матур сүзләр сорый. Шуннан чыга инде “синонимнар дефициты”. Татарда концертлар күп, ә синонимнар әз. Шул вакытта күңел түрендәге татар теле сүзлеген актара башлыйсың. Кирәкле сүз табылмагач, хәтер русча-татарча сүзлеккә үрелә. Концертка реклама язып үземә дә шактый азапланырга туры килә иде. Шуңа да “грандиоз” сүзе авторларының фикер мантыйгын бик яхшы аңлыйм. Тик һәр нәрсәдә чама булырга тиештер бит. Дөрес, һәр телдә читтән кергән сүзләр була. Тел белгечләре аларны алынма сүзләр дип атый. Әмма бу очракта “грандиоз” сүзе алынма түгел, ә ертык калька! Кем белә, киләчәктә, бәлки, ул халык теленә ныклап кереп урнашыр һәм сүзлек төзүчеләр аны алынма сүз буларак кабул итәргә мәҗбүр булыр. Һәрхәлдә, рекламаның чыгу ешлыгы нәкъ шуңа хезмәт итә.

Булгач булсын дип, тел конструкторларына тагын берничә “алынма” сүз тәкъдим итәм: “великолеплы”, “восхитить итә торган”, “феерик”, “замечательле”, “обворожить итәрлек”... Кулланыгыз, реклама язганда, бәлки, ярап куяр. Үпкәләштән булмасын, үзегезчә әйтсәк, “безгайбә”!