поиск новостей
  • 29.03 "Рөстәм маҗаралары" Кариев театры, 13:00
  • 29.03 "Кияүләр" Тинчурин театры, 18:30
  • 30.03 "Кәҗүл читек" Кариев театры, 11:00
  • 30.03 "Тапшырыл...ган хатлар" Кариев театры, 18:00
  • 30.03 ПРЕМЬЕРА "Флешка, рэп һәм мәхәббәт"Тинчурин театры, 13:00 һәм 17:00
  • 31.03 "Шәй-бу, шай-бу" Кариев театры, 18:00
  • 31.03 "Өч аршын җир" Тинчурин театры, 17:00
  • 02.04 Хан кызы Турандык. Тинчурин театры, 18:30
  • 03.04 Гомер буе сине көтәм. Тинчурин театры, 18:30
  • 04.04 Кияү урлау. Тинчурин театры, 18:30
  • 05.04 Гастрольләр: Тайна замка на холме. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 11:00 һәм 13:00
  • 05.04 Гастрольләр: Ханума. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 18:30
  • 06.04 Гастрольләр: Мастер и Маргарита. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 17:00
  • 07.04 Гастрольләр: Мелодия коралловых бус. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 17:00
  • 09.04 Җилкәнсезләр. Тинчурин театры, 13:00 һәм 18:30
  • 10.04 Синең хакта… Тинчурин театры, 18:30
  • 11.04 Ядәч! Исемдә! Бер гаилә трагикомедиясе. Тинчурин театры, 18:30
  • 12.04 Флешка, рэп һәм мәхәббәт. Тинчурин театры, 18:30
  • 13.04 Яратам! Бетте-китте! Тинчурин театры, 17:00
  • 14.04 Полиционер. Тинчурин театры, 17:00
Бүген кемнәр туган
  • 29 Март
  • Шәкүр - җырчы
  • Рөстәм Абязов - дирижер
  • Илфат Фәйзрахманов - журналист
  • Мөхәммәт Сабиров (1932-2015) - дәүләт эшлеклесе
  • Айгөл Хәйри - җырчы
  • Ринат Хәйретдинов - көрәшче
  • Никах, юбилей,Туган кон,балалар бэйрэмен,торле кичэлэрне алып барабыз.8-4кэ хэтле шалтыратта аласыз.89393453961
  • Чистаидан иорт сатып Алам чистаинын узенэн 89274905164
  • 1 булмэле фатир моселман гаилэсенэ озак вакытка арендага бирелэ ЖК Салават купере. Собственник ( риелтор тугел!!!)89509488227.
  • Сдается 2-х комнатная квартира по ул. Ф.Амирхана порядочной семье на длительный срок. В квартире есть мебель, рядом остановка, магазины, рынок. Только граждане РФ без животных!!! 8-965-584-66-30 собственник.
  • Продаю листы нержавейки 530х630, толщина 3,5мм, запчасти на УАЗ.тел 89178553159.
  • Коттедж төзэргэ кирэк казанда минэм номер 89274905164
  • Баян сатыла. Казан. Тел.:89003238614
  • татар теленең аңлатмалы сүзлеге сатыла, 3 томда, Казан, Татарстан китап нәшрияты, 1981 ел. тел.8 919 647 47 91
  • Казанда оч булмэле фатирнын залына тэртипле кыз эзлим. Бигичев урамы. Риелторсыз 89600347300
  • Исэнмесез! Бенто тортларга hэм капкейкларга заказлар кабул итэм! Казан шэhэре. 89377708700 Динара.
Архив
 
28.09.2016 Җәмгыять

Буа районында кибеттә әбисеннән бурычны кайтартып алу өчен ике яшьлек баланы ябып тотканнар

Мәктәп янәшәсендә кибет булырга тиешме? Инде кибет ачканнар икән, анда аракы сату гамәлгә сыя торган хәлме? Бу сорауларны без моннан ике ел элек үк күтәргән идек. Буа районының Бик-Үти авылы халкы ул вакытта мәктәп янәшәсендә аракы сатуларына гаҗәп­ләнде. Инде шул кибеттә әбиләреннән бурычны кайтартып алу өчен ике яшьлек баланы ябып тотулары турындагы хәбәр килде.

Ике ел элек булган хәлләр
 
Бик-Үти авылы “Бола” ху­җа­лы­гына карый. Ул – Буа районында колхоз системасы сакланып калган берничә авылның берсе. Әлегә монда эшсезлектән интек­миләр, мал-туар, техника таратылмаган. Әмма халык вакытында хезмәт хакы ала алмый, шуңа күрә авылдагы ике кибеттән дә бурычка азык-тө­лек алырга га­дәтләнеп киткән­нәр.
 
Мәктәп янәшәсендәге кибет элек район кулланучылар җәм­гыяте карамагында булган. Аннан шәхси кулларга күчкән. Бүген аның хуҗасы – Газизуллиннар гаиләсе. Бу гаиләгә, андагы тауарга карата халык беркайчан да дәгъва бел­дер­мәгән. Әлеге кибетнең бер почмагын “Арыш мае” учреждениесе алганчы. Шулай итеп, биредә ике ел элек спиртлы эчемлекләр сатыла башлаган.
Кибет янәшәсендәге мәктәпне исә 2005 елда салганнар. Бер түбә астына 9 еллык мәктәп, балалар бакчасы, җирле үзидарә урнашкан. Мәктәптә кырыкка якын бала укый. Мәктәп директоры Сөмбел Ни­замова ул вакытта: “Бу кибет тәр­бия мәсьәләләренә комачаулыймы, дип сорыйсыгыз килә инде сез­нең. Комачаулар иде ул, әгәр һәр иртәне балалар килгәнче якын-тирәдән, мәктәп участогыннан ше­шәләр җыештырсак, сәр­хуш­­ләр аунап ятса. Ләкин бездә андый хәлнең булганы юк. Балала­ры­бызның өл­гереше әйбәт, исәптә торучы, тәртипсез балаларыбыз юк”, – дип каршы алган иде. Бу юлы исә борчылуы йөзенә чыккан, әмма ачылып китеп сөйләшә алмады. Чөнки ерак түгел урнашкан “Динар” кибете аның гаиләсенеке. Әгәр зарлана икән, үчләшү дип кабул итәргә мөмкиннәр. Мәктәп директоры, миңа әти-әниләрнең зарланып кергәне юк, дию белән чикләнде.
 
“Этил спирты, алкоголь һәм сос­тавында спирт булган продукция җитештерүне һәм әйләнешен дәү­ләт контролендә тоту турын­да”­гы Федераль законга үзгә­решләр кер­тү турында”гы Закон (18.07.2011, №218 ФЗ) кабул ител­гәннән соң кергән кайбер үзгәреш­ләргә игътибар итик әле. Әйтик, анда 16 нчы маддәдә, алкоголь продукциясен балалар учреждение­ләре, сәламәтлек саклау учрежде­ние­ләрендә, спорт объектларында һәм алар территориясендә сату тыела, диелгән. Безнең очракта мәктәп бинасы диварыннан кибет дивары арасындагы ераклык ике дистә метрга да тулмый. Закон үтәлмәгән булып чыгамы?
 
Татарстан Министрлар Каби­не­тының 867нче карарына (29 октябрь, 2010 ел (ТР МК № 525 (29.06.2011, № 354, 27.05.2013 карарлары редакциясендә) күз салыйк. Анда, алкоголь продукциясе сатылу тыелган урыннарның чиген схема рәвешендә җирле үзи­дарә органнары билгели, диелгән. Бик-Үти авылы җирле үзидарәсе әлеге схеманы төзегән дә инде. Анда кибет белән мәктәп арасы бер дивардан икенче дивар арасындагы ераклык итеп исәпкә алынмаган. Ә тротуар һәм юл буенча исәп­ләнгән. Шулай итеп “Дуслык” кибете балалар бакчасыннан – 99 метр, мәктәптән 126 метр ераклыкта урнашкан булып чыга. Без алдагы язмаларда менә шушыны ачыклаган идек.

Закон шулай кушкач, бәйләнер­лек урын юк кебек. Әмма җирле хакимият бу очракта русларның “Закон – дышло, куда повернул – туда и вышло” дигән әйтемен искә алган кебек тоелды, күңелдә юшкын калган иде. Борчылуыбыз юкка булмаган икән. Авылга барып, кем белән генә сөйләшә башласаң да, сүз башы “авылда бөтен кеше эчә” булды. Нәтиҗәсе бер дә куанырлык түгел.

Бурычыңны алып килмәсәң...


Авылдагы ике кибеттә дә бурычлылар исемлеге язылган журнал бар. Бөтен авылның бурычка батуын колхозның вакытында хез­мәт хакы түләмәвенә бәйләп аң­латалар. Әсфәндияровлар гаилә­се­нең дә “Дуслык” кибетенә бурычы шактый. Әнә шул бурыч баланы кибеттә тоткарлап торуга сәбәпче булган да инде. Әсфәндияровлар булган хәлләрне болай сурәтли:

– Минем исемем Рәкинә, мин Дамирның (күңелсез вакыйганың герое, яшь тә унбер айлык сабый­ның исеме үзгәртеп бирелде – ред.) апасы булам. Ул – минем апам­ның улы. Апа Казанда заводта эшли, фатирга кереп яши. Яшь гаилә аякка басмаган әле, шуңа кү­рә ике баласы да монда, әбилә­рендә яшәп тора. Йортыбыз чыннан да кечкенә. Без барлыгы – җиде җан. Әти – көтүче, әни – сыер савучы. Ки­беткә бурычыбыз чыннан да бар. Акча керү белән кап­лыйбыз, аннары тагын җыела. Ул көнне без кибеттән әйберләр алдык та Дамир белән кайтып бара идек. Яңгыр ява башлагач, әнигә кесә телефоныннан, каршы чык әле, бала юешләнә, дип шалтыраттым. Кайтып бара идек, мәктәп янындагы кибеттән кибетче Алсу апа чыкты да Дамирны күтәреп алып кереп китте. Ул арада әни дә килеп җитте. Бурычыгызны алып килегез, аңарчы бала миндә торып тора, диде.


Безнең бурычның авырлыгын сабый күтәрде, шунысы аяныч, ди гаилә башлыгы.    

Әңгәмәгә гаилә башлыгы Илдар абый кушылды:

– Алдагы көнне көтү көткән өчен акча бирделәр. Ул акча башка бурычларны түләргә китеп бетте. Нишлим соң? Җитми бит акча. Безнең өчен сабый тилмерергә тиеш түгел бит инде. Аның ни гаебе бар? Куркып калды бит ул. Иң аянычлысы: Алсу – миңа туган тиешле кеше. Ничек шулай эшли ала?

Дамирның әбисе Мәхәббәт апа:

– Алсуга баланы чыгар дип ялынып беттем. Инде үксеп, сулый алмый башлагач кына баланы ала алдым. Ике сәгать кибеттә тотык булып торды. Аннары икәү авыл советына кереп егылдык.

Бу хәлләрнең шаһиты булган авыл советы сәркатибе Руфия Гыйззәтова:


– Мәхәббәт баланы күтәреп килеп керде. Үзе калтырана, бала үксеп беткән. Ниләр кичергәнен сөй­ләп бирде. Баланы кибетче подсобкада ябып тотты ди. По­лициягә шалтыратырга җыенды. Стенадагы мәгълүмат тактасыннан участковыйның номерын җыйды. Бер номеры сүнгән иде ди, икенчесен алмады. Аннары чыгып кит­теләр. Кызы телефоныннан 02не җыйганнар.

Кибетче Алсу Вәлиуллина аңлатмасын ничек бар, шулай би­рәбез:

– Нишләп алай булсын ул? Нишләп мин баланы алып кереп китим? Мин әйттем аларга, бар, минәйтәм, балаңны калдырып тор да акчаңны алып мен. Итәктә утыртып торам, дидем. Ник ике сәгать торсын ул монда? Унбиш минут торды. Ике сәгать баланы кочак­лап утырыйммы? Ул миңа ят бала түгел. Туган тиешле. Алдагы көнне хезмәт хакы алдылар, түләгез, дидем.
– Ирегез нишләп кешеләрне бурычны түләгез дип куркытып йөри?
– Без бит бер гаилә. Минем бурычларны кем җыешсын? Мин бир­гәндә үзем бирдем, канишны. Авыл җирендә ике кибет тә бурычта утыра. Мин аларны жәлләп бирәм. Безнең авылда бик каты көрәш бара, мине кибеттән чыгармакчы булалар. Минем бик күп бурычлы кешеләрем бар. И шушындый тавыш чыкты. Түлиселәре килми. Сельсоветта утыручы Әлфинур кешеләрне бурычны түләмәскә котырта. Минем бер дә заявление язганым юк, сельсоветта һәр көнне исерек, һәр көнне эчеп яталар. Бик-Үтидә эчмәгән бер кеше дә юк. Олы әбиеңнәргә хәтле эчәләр. Эчәләр дә, тарталар да. Мин тәр­типле гаиләдән. Минем әтием – мулла. Бала бернидән курыкмый ул. Икенче көнне үк чабып килде, кочаклады. Мин аларны кочаклап утырган апалары.

Җирле үзидарә башлыгы Рөс­тәм Җәләлетдинов аңлатма­сы:

– Мәхәббәт эчми, гаиләне алып бара. Кызы Лилиянең дә ике улын тәрбияли. Олысы балалар бакчасына йөри. Менә шундый хәл килеп чыкты. Кибеттә 20 меңләп бурычлары булган, ахрысы. Ул көнне Буада идем. Кайтып барганда полиция хезмәткәрләре шалтыратты. Без сезнең авылда, килегез әле, диде­ләр. Мин кайтып җиткәндә кибет ябык, Алсуны эзлиләр иде. Безнең аны өеннән эзләү хокукыбыз юк, полициянең дә андый хокукы юк, шулай итеп өенә кер­мә­дек. Кибет хуҗасы да килеп җитте. Халык Алсуны эчкән иде ди, үз күзләрем белән күрмәгәч, анысын әйтә алмыйм. Эш урынында сәр­хуш килеш күргәнем булмады. Алсу авылда бөтен кеше эчә дигән, шунысын әйтә алам, эш урынында эчкән кешене тотканым булмады. Дөрес, мин әле бу вазыйфаны бер еллап кына башкарам.

Бала кибеткә ябылган көнгә кире кайтсак, ул көнне тикшерү комитетыннан да килделәр, кибет­тәге видеоматериалларны да алдылар. Мин дә показание бирдем. Гаилә җинаять эше кузгату турында гариза язмады кебек. Миңа, Мәхәббәт апаны, гариза язсаң, баланы тору шартлары начар булу сәбәпле, анасыннан аерабыз, дип куркытканнар, дигән хәбәр дә килеп иреште. Монысын да раслый алмыйм. Мә­хәб­бәт апа баштан ук авыл советына кермәгән шул. Ә Дамир белән пси­хологларның эш­ләве кирәк ди­гән фикер белән ки­лешәм. Авыл советы аларга һәрьяктан ярдәм итәр­гә әзер. Әйе, болар – гади гаилә, Мә­хәббәт  апа­ның грамотасы бөтен­ләй юк, ире күрше авылларда көтү кө­тә. Аларны куркыту, өркетү җи­ңел. Ләкин әхлак нормаларын да онытмыйсы иде. Барыбыз шушы җир­дән, шушы туфрактан. Бергә­ләп яшисебез бар бит.

Кая тәгәрәдең, авыл?


Алсу Вәлиуллина бик ялгыша. “Ватаным Татарстан” газетасы хә­бәрчесе тырнак астыннан кер эз­ләргә кайтмады. Бу вакыйганы ачык­лаучылар, нокта куючылар без түгел. Сез әйтмешли, мондый эшләрне тикшерүче башка органнар бар, Алсу апа. Безне татар авылының бетүгә йөз тотуы борчый. Авылның бетүе ул кешесе ки­мү, йорт саннары азаю түгел, бетү ул – туган белән туган, авылдаш бе­лән авылдаш арасындагы мөнә­сәбәт. Туганлык хисләре булган кеше, әле мин сезгә социаль яклау хезмәткәрләрен җибәрәм, әле балагызны детдомга алып китә­чәкләр, дип өркетә алмый. Авылдаш белән авылдаш янап түгел, ачыктан-ачык, уртага салып сөй­ләшә. Кибет эшенә ир, балалар катнашып китә алмый. Дөрес, кибет хуҗасы Гөлсинә Газизуллина ки­бет­чегә әйбәт характеристика би­рә. Документаль яктан иң пөх­тәсе ул, ди. Шулай булсын. Шул пөх­тәлеккә хөрмәт, ярату хисләре дә кушылсын иде. Ул бит халыкка гына түгел, сәламәтлеккә дә файдалы.

Вакыйгага Татарстан Дәүләт Советының Мәгариф, мәдә­ният, фән, һәм милли мәсьә­ләләр комитеты рәисе Разил Вәлиев мөнәсәбәте:

– Авыл кибетләрендә дәфтәр язып бару безнең балачакта да бар иде, бүген дә бар. Ул рәхәт тормыштан килгән нәрсә түгел, авыл халкы һәрвакытта акчасыз булды, хәзерге вакытта да я эше юк, эше булса, акчасы юк, моның сәбәпләре тирәндә. Монда мин кешеләрне дә, сатучыларны да гаепләргә телә­мим. Әмма авыл­ларның шушындый хәлгә килүе ул инде бө­тенебезне борчый торган мәсьәлә. Соңгы вакытта авылны шәһәргә якынлаштыру турында, шәһәрдәге шартларны авылга китерү турында сүз алып барабыз. Әйе, яшәү шартлары буенча, чыннан да, бик күп авыллар алга китте: газы да, уты да, суы да керде. Әмма без шәһәрдән яхшылыкны гына түгел, яманлыкны да күчер­дек. Авылга шәһәрдәге әхлаксыз­лык, бозык­лык, тәрбия­сезлек килеп иреште. Моның башында бәл­ки телевидение, интернет торадыр. Төп сәбәбе исә болайрак. Элек авылда әхлак мәсь­әләсе бик югары дәрәҗәдә тора иде. Һәрбер авыл аерым бер дәүләт шикелле яшәде. Авыл­ның рәсми рәвештә сайланмаган авторитетлы шәхес­ләре, дәрәҗәле дин әһел­ләре була иде.
Менә болар һәммәсе дә диярлек юкка чыгып бара, шуңа күрә авыл таркала. Ни өчен татар халкы сакланып калды? Беренче чиратта безгә ислам дине куәт бирде, халык – ислам динен, ислам дине халыкны саклап калды.
 
Икенчедән, әлеге дә баягы һәрбер авыл үзенә бер дәүләт булып, үз кысалары буенча яшәп телебезне, динебезне, гореф-гадәтләребезне дә саклап калды. Менә хәзер бу кысалар, бу чикләр юкка чыкты һәм халык ниндидер бер аморф хәлгә килде. Авылда күбрәк шәһәргә китә алмаган, үзенә эш таба алмаган кешеләр калды. Кайсы гына авылга кайтсаң да, кибет төбендә 7-8 ир-ат нәр­сә­дер көтеп утыра. Аларның нәрсә көт­кәне билгеле инде. Шушы ке­шеләр авылга ямьсезлек өсти, әх­лакны бозуга китерә. Моңа гаи­ләләр таркалу да өстәлде. Элек гаиләләр кимендә өч буыннан тора иде. Мин шундый сигез балалы гаиләдә үстем: әби-бабай, әти-әни, балалар. Әби-бабайның тормыш тәҗрибәсе искиткеч бай, алар безне эшкә дә, тәртипкә дә, әхлак нормаларын сак­ларга да өйрәттеләр. Бүген мондый традицион гаилә юкка чыкты. Һәрбер милләтнең тоткасы – гаилә, ә гаилә институтлары бүген бик нык таркалды.
 
Шуңа күрә авылның да йөзе начар якка үзгәрде. Иң курыкканым шул: моңа хәтле татарны татар авылы саклап калды дип әйтеп килә идек, киләчәктә саклый алырмы икән? Мәкаләдә авылдагы һәр кеше эчә дип әйтелә. Әйе, авылда күп кеше эчә. Туган авылым Түбән Кама районындагы Ташлыкта да эчәләр иде. Соңгы елларда эчүче­лек күзгә күренеп кимеде. Халык җыелды да безнең авылда аракы сатылмаска тиеш дигән карар кабул итте. Һәрбер авылда шулай эшләнсә, әкренләп сафланыр, начар гадәт­ләрдән арыныр идек.

Юрист Роберт Туктаров ки­ңәше:


– Беренчедән, авылда ваклап сату ысулы бик кызыклы. Дөрес, әле­ге алымны бөтенләй үк законсыз дип әйтеп булмый. Хәйләсез дөнья файдасыз, ди халык мәкале дә. Әмма сатучының бурычлылар “жур­налы”н алып баруы закон таләпләренә туры килми. Журналдагы язулар берьяклы гына. Ә бәлки сатучы хакыйкатьтә булмаган саннарны язгандыр – артыгын язган яки язып бетермәгәндер. Шу­ңа күрә бурычлы мондый исбатлаудан баш тартырга мөмкин...

Бала белән булган вакыйгага килгәндә, журналист язмасыннан вакыйгаларның ике вариантын күзаллап була. Беренчесе – баланы сатучы янында караучысы яңгырда чыланмасын өчен үз ихтыяры белән калдырган. Икенче вариант исә җитди. Әгәр сатучы баланы мәҗбүри рәвештә алып калган икән, ул Җинаять кодексының 127 нче маддәсенең икенче өлешендә каралганча, закон бозган – балигъ булмаган затны ирегеннән мәхрүм иткән булып чыга. Хокукый яктан аның күпме вакытка ябып торуы, баланың яше әһәмияткә ия түгел. Мондый хокук бозу авыр җинаять эше саналмый, шуңа күрә аны зарар күргән якның гаризасыннан башка да ачарга мөмкиннәр.
Баланың ата-анасы белән уртак тел табарга, зыянны капларга киңәш итәм. Мондый очракта җинаять эше ике якның килешүе белән ябылырга мөмкин.


Гөлинә ГЫЙМАДОВА
Ватаным Татарстан
№ --- | 28.09.2016
Ватаным Татарстан печать

▲ Өскә
Матбугат-инфо
Матбугат.ру
Ватаным Татарстан
Шәһри Казан
Бердәмлек
Рәшит Ваһапов фестивале
Камал театры
Тинчурин театры
Татар дәүләт филармониясе
Ирек мәйданы
Татарстан яшьләре
Кариев театры
Идел
Өмет
Татарстан китап нәшрияты
Милли Музей
Шаян
Татаркино
Ханский дом
Татар телен һәм ТР яшәүче халыклар вәкилләренең<br />туган телләрен саклау, үстерү мәсьәләләре комиссиясе
«Элита»