Бүгенге әдәбият турында Рафис Корбан, Фәүзия Бәйрәмова, Фоат Садриев, Зифа Кадыйрова, Разил Вәлиев, Мәдинә Маликова фикере

Укучы күңелен яулап, аңа ниндидер бер татлы рухый нигъмәт бирсен, аңарда тормышка уңай караш тудырсын, хаталарын аңларга ярдәм итсен, начарлыклардан гыйбрәт алырга өйрәтсен өчен, каләм иясеннән бик күп нәрсә таләп ителә. Язучы ул шул ук вакытта тәрбияче, халык мәнфәгатьләрен яклаучы, аның киләчәген кайгыртучы да.

 

 

 

 

— Язучылар халык санына карап исәпләнми, бәлки, алар 338 генә түгел, ә меңләп бардыр. Арада урыс язучысы булып киткәннәре дә күп. Безнең милләт маңкортлашты, урыслашты. Шул халык арасында 338 язучы булу бик әйбәт. Әмма аларның барысын да чын мәгънәсендә профессионалларга санамыйм.

 

 

— 4 елда 42 язучыны кабул иткәнбез.

 

— Кыен түгел, әйбәт язарга гына кирәк. Кимендә 2 китабы чыккан булырга тиеш дигән шарт бар.

 

— Республикада язучыларга карата дәүләт җитәкчеләре тарафыннан мөнәсәбәт яхшы. Әдипләр һаман яза, татар милләте яшәп калсын өчен тырыша. Ләкин, гомумән алганда, илебездә язучыларга ихтирам, игътибар, гонорар юк. Рәсәйдә 11 язучылар оешмасы бар, алар уртак тел табып берләшә алмый.

 

 

— Соңгы вакытта безне әдәп-әхлак мәсьәләләрен яктыртуда зинаны пропагандалау, ирсез бала тапканнарны төп герой итеп алу кебек әдәбият басты. Әмма әдәп-әхлакка чакырган әсәрләр дә булмады түгел, булды. Әмирхан Еники, Мөхәммәт Мәһдиев шундый әсәрләр язды дип әйтер идем. Хәзер аеруча хатын-кызлар язган әсәрләр бик чуар. Юлда, автобуста ишеткәннәрне язып алалар да эшкәртмичә әдәби әсәр дип тәкъдим итәләр. Газета битләре дә кемнәрнеңдер юлда ишеткән кыйссалары белән шыплап тулган. Кем ничек алданган, ничек кияүгә чыккан, ничек ишле бала үстергән... Болар әдәби әсәр дип тәкъдим иткән гайбәткә керә. Аларны әхлакка чакырган әсәрләр дип әйтә алмыйм. Мондый темаларга язучылар бераз ислам кануннарын белсен һәм үзләре дә шушы таләпләргә җавап бирсен иде.

 

Бүген һади Атласиның тормыш юлын өйрәнеп, документаль әсәр язып утырам. 1938 елның 15 февралендә бәйсез дәүләт төзибез дип йөргән 9 татарны атып үтерәләр... Тарихта мондый хәлнең булганы юк. Ник алар хакында халык берни белми? Без бит бетеп бара торган милләт. һаман мәхәббәт, гаилә гайбәтләренә кереп китәбез икән, шунда батып калачакбыз. Ә иң куркынычы — хәзер маңкортлар әдәбияты туа башлады. Әйтик, Гүзәл Яхинаның “Зөләйха күзләрен ача” китабы. Андый әсәрләр әле бик күп булачак. Анда татарга каршы идеология ята. Катнаш никахлар бөтен әдәбиятны тутыра башлады. Шул катнаш никахтан туган балалар хәзер әдәбият тудыра. Ә бу безгә каршы әдәбият булачак. Газеталарда тел сугышы ясап түгел, ә боларга каршы торырлык титаник әсәрләр тудырырга кирәк. Татар урыска чыгып кына бәхетле була дип түгел, ә татар бәхете өчен көрәшкән образлар иҗат итү мөһим. Бу татар урыслашкан очракта гына бәхетле була ала дип, халыкны ышандырып, безнең милләткә аяк сөртү булачак. Бу куркыныч. Татарның милли үзаңын күтәрә торган әсәр дип, аны мәктәпләрдә дә укыталар дигән сүзләр йөри. Урыска чыгып бәхетле булуны шулай алга сөрәбез икән, безнең милләт бетте дигән сүз. Менә шуңа да татар язучылары милләтебезнең горурлыгын арттырырга бурычлы. Аларның әсәрләрен укучылар милләтебез белән горурланырга, тормышта булган

хаталардан гыйбрәт алып, аларны кабатламаска һәм балаларын да шул үрнәктә тәрбияләргә бурычлы. Язучының әсәре милли иманны арттырырга, аны ныгытырга тиеш.

 

 

 

— Мин шәһәрдә яши алмыйм, авылны, аның кешеләрен яратам. Бу — төп сыйфатым. Барлык вакыйга, характерлар үз яныңда. Язучы өчен күңеленә хуш килгән иҗат мохите булырга тиеш. Язган әсәрләрем арасында кала тормышына кагылышлылары нибары икәү генә. Бер каләм иясе: “Иҗат итәсең килсә, авылга өйлән”, — дигән. Табигатьтә яшәп, аның белән гармониядә булуның өстенлекләре күп. Табигать тормыш матурлыгын күрергә өйрәтә. Әмма икенче ягы бар: авылда эш күп, иҗатка вакыт аз кала.

 

— Каладагылар һәрчак үзара аралаша, фикер алыша. Без, мондагылар, Әлмәт язучылар бүлегенә барыштырабыз. Каладагы каләмдәш дусларым белән бик сагынышып күрешәм. Мин барсам яки үзләре килсә, зур бәйрәм була.

 

 

 

 

— Кешеләр тормышларын сөйли, аларга таянасың, ә геройларның хис-тойгыларын, эчке кичерешләрен белмисең, ул кадәресе — язучы-рәссам эше. Очрашуларда язылганнарны үзләренеке буларак кабул итеп: “Боларны каян белдең, әллә безнең якларда йөргән идеңме?” — дип тә сорыйлар.

 

 

— Беренче язган “Сагынырсың, мин булмам” китабын үзем өчен генә язып, туганнарга, балаларга истәлек булсын дип, Чаллыда 100 данә бастырган идем. Кызыксынучылар сорагач, тагын 100 не бастырдым. Беренче, икенче, өченче китапларым 20 шәр мең белән чыкты, аларны 8 тапкыр бастырдым. 2009 елда Казанга барып, “Идел-пресс”ны табып, китапларымны шунда нәшер итә башладым.

 

— Чаллыдан Факил Сафин, Мөслимнән Фоат Садриев шундый тәкъдим белән чыктылар. Айдар Хәлим, Фәүзия Бәйрәмова да үз сүзен әйтте.

 

 

 

— Бернинди кысага сыя торган әйбер түгел бит бу: безнең илдә язучылар бар, әмма исемлектә язучы дигән һөнәр юк. Алар пенсиягә чыга башласа да, гонорар мәсьәләсендә дә һәрвакыт проблема килеп туа. Рәссам, композитор дигән һөнәр дә булырга тиеш. Нурихан Фәттах, Габдрахман Әпсәләмов профессиональ язучы иде, Аяз Гыйләҗев та соңгы 20-30 елда язу белән генә шөгыльләнде. Советлар Союзы вакытында партия карарлары белән гонорар мәсьәләсе яхшы хәл ителә, пенсиягә дә чыгып була иде, хәзер бу мәсьәләгә игътибар бөтенләй бетте.

 

 

2015 елда Русиядә иң күбе Борис Акунинның “Планета вода” китабы сатылган.

Урта гасырларда, урламасыннар өчен, китапханәдә китапны чылбырга бәйләп куя торган булганнар.

Галимнәр баланы 4-6 яшь аралыгында укырга өйрәтергә киңәш итә.

Джоан Руолингның “Гарри Поттер” китабын бастырудан 12 нәшрият баш тарткан. Бер шәхси нәшрият авторны, китабыгыз барыбер сатылмаячак, дип алдан кисәтеп, ялгыш кына бастырган. Китапның 2005 елгы басмасы тәүлек эчендә 6,9 миллион данә сатыла.

Агата Кристи үзе кулдан яза белмәгән, романнарын кешегә әйтеп яздырган.

“Татар теле грамматикасы” дигән беренче татар китабы 1612 елда Германиянең Лейпциг шәһәрендә дөнья күрә.

Классик әсәр саналган “Сугыш һәм солых” романын Лев Толстой үзе көн-дәлегендә “күп сүзле чүп-чар” дип атаган.

Корней Чуковскийның чын исеме — Николай Корнейчуков.

Оноре де Бальзак дөм караңгыда шәм яндырып (көндез тәрәзәне томалаган) тәүлегенә 18әр сәгать иҗат иткән.

Халык әйтсә, хак әйтә

Илһамың бетсә язарга, бара алмыйсың базарга.

Һәр шигырь язган шагыйрь булмый.

Шигырь язу кыен түгел, шагыйрь булу кыен.

Шигырьнең аз сүзендә дә күп мәгънә бар.

Сәләтлегә дә язу җиңел түгел, ә язмый тору аннан да авыррак.

Әсәр язу базарда сатыла торган чабата түгел, заказ буенча тугып булмый.

Такмак өйрәнеп шигырь язганчы, барабан кагып ипи тапканың артык.

 

 

— Еш кына үзен бәхетсез санаган автор хатын-кыз үз геройларына да бәхетне биреп бетерми кебек. Ә сезнең әсәрләрдә моның киресе. Сез — тормышта бәхетле кеше, ә геройлар бик еш сынала.

 

— Геройларым минем тормыштан түгел. Алар миңа охшамаган да. Адым саен очраган сыналулар укучыны кызыксындыра, китапка якынайта. Көн саен баллап чәй эчсәң, бал да тәмсез тоелыр иде. Бәхетле геройлар белән дә шул ук хәл.