Нишләтергә сине, пенсия?!

Россиянең югары җитәкчелеге һәм шул җитәкчелек тирәсендә тулганган катлаулар әледән-әле пенсия темасына катлаулы бәхәсләр кузгалтып торалар. Халыкны картлык акчасы белән тәэмин итү хәзерге хакимиятләрнең авырткан җиренә әйләнде, чөнки пенсионерлар күп, аларга түләргә акча (йомшак кына итеп әйтик инде) җитеп бетми.

Акча ник җитми ди­гән сорауга югары кәнәфи ия­лә­ре гади генә итеп: “Илдә де­мографик кризис бара, пен­сия яшендәгеләр саны арта, эшләүчеләр исә кими”, – дип җавап бирәләр. Әмма пенсия системасы шулай корылган: без, ягъни эшләү­че гражданнар ай саен Пенсия фондына акча күчереп барабыз, без кү­чер­мәсәк, хез­мәт хакы­быз­ның билгеле бер процентыннан безгә эш бирүчеләр түли взносны. Пенсия акчасы нәкъ ме­нә шул взнослардан җые­лырга һәм инвестицион про­ектларга урнаштырылып ел саен артып торырга ти­еш. Бүген туган маңка һәм елак малай үсеп эшли башлыймы, эшлә­сә күпме эшли, болар мине борчырга тиеш түгел. Ул үз пенсиясе өчен үзе эшли. Һәрхәлдә, аның акчасы ми­ңа түләнергә тиеш түгел, чөн­ки һәр эш­ләү­чегә пенсия үзе­нең хезмәт хакыннан чыгып исәпләнә. Игъ­тибар итик: теге малай­ның хезмәт хакыннан түгел, без алган акча­дан исәп­ли­ләр лаеклы картлык акчасын. Монда тагын бер нәр­сә­гә игътибар итәргә кирәк: 25-40 ел буе бил бөгеп эш­ләгәннәрнең бик азы гына пенсия яшенә барып җитә, барып җиткән­нәрнең дә кү­бесе берничә ел гына эш­лә­гәненең рәхә­тен күреп кала. Алар түләгән пенсия взносларыннан алар­ның ва­рис­ла­рыннан кемгәдер акча бүл­гәннәрен Россия тарихы әлегә кадәр белми.

Бәс, шулай булгач, Пенсия фондында акча җитәргә ге­нә түгел, артып калырга да тиеш әле. Тагын бер нәр­сәне искә алыйк: Россия табигый бай­лык­ларның га­җәп мул рентасыннан файдалана, җир асты байлыклары исә халык­ныкы булып санала, әм­ма рен­тадан халыкка өлеш чыгарылганын без тагын хә­терлә­мибез. Димәк, Пенсия фондында акча саега икән, менә шул табигый байлык­лар­ның рентасыннан аларны рәхәтләндереп тулыландырырга була. Кара алтынга һәм башка табигый байлык­ларга ия булган башка ил­ләрдә бу рента рәхәт­ләнеп гади халык файдасына эшли. Норвегиядә, мәсә­лән, һәр гражданның шәхси хи­са­­­бына күчерелгән нефть та­­бышы бүген йөз мең доллардан артып киткән инде. Башка илләрне санап тормыйк, халкы белән тагын да мулрак бүлешүче дәү­ләт­ләр байтак.

Россиядә исә бүген кытлык, Пенсия фонды итәк­ләрне җыеп, билләрне кысып буарга куша. Әле соңгы көннәрдә генә Хезмәт һәм социаль мөнәсәбәтләр академиясе “түгәрәк өстәл” үт­кәр­де, анда илнең профсоюз лидеры Михаил Шмаков 20 процент россиялене пен­­сияләрдән мәхрүм итәргә кирәк дигән идея белән чыкты. Картлык акчасыннан колак кагарга тиешле кешеләр: иҗат профессиясе вәкил­ләре, флирансерлар, фермерлар... Болар йә пенсия­ләрен башка ысул белән үзләре тәэмин итәргә ризалашалар, яисә картайгач хөкүмәттән акча алмыйча, бармакларын суырып кына яшәргә килешәләр – идея менә шуннан гыйба­рәт. Шма­ков идеясен Пенсия фонды вәкиле дә куәт­ләде. Дөрес, социаль өлкә өчен җаваплы вице-премь­ер Оль­га Голодец моның әлегә “теоретик фикерләү” генә икәнен әйтте, әмма законнар шундый теоретик фи­кер­ләрдән үсеп чыга икәнен онытмыйк. Шмаков үзенең фикерен әлеге профессия вәкилләренең Пенсия фондына акчаны бик аз – 19 мең 356 сум гына түләү­ләре, ә менә пенсияне ялланып эшләгән башка халык кебек үк алулары белән нигез­ләргә тырышты. Профсоюзлар җитәкчесе булып саналган бу адәм, үзенең теоретик фикерләвендә ни­кадәр хаклы, ялгышса, күп­мегә ялгыша, шул хакта без дә бер­никадәр теоретик фикерләп алыйк. Иң беренче хата: фермерлар пенсияне башкалар шикелле үк алмыйлар, гадәттә минималь пен­сиягә риза булырга туры килә аларга. Икенчедән, исәпләүләр шуны күрсәтә: 19 мең 356 сумлык взнос бик аз акча түгел, еллар буена туплана һәм табыш ки­терә торгач ул бик зур суммага җыелырга сәләтле.

Әйдәгез, депозит калькуляторы алып бераз гына арифметик исәп­ләүләр бе­лән шөгыльләнеп алыйк. Утыз яшьлек ир фермер булырга ният кылды ди. Беренче елында ук ул Пенсия фондына әлеге взносны тү­ләде, фонд исә бөтен җа­ваплылыкны үз өстенә алып, ул акчаны инвестицион проектарга тыкты дип саныйк. Дөрес, бездә Пенсия фонды алай эшләми, ул акчаны тота гына, шуңа күрә: “Бир, давай, бир, давай”, – дип кушучлы кулларын сузып кына тора. Әмма фермер акчаны түләде дә онытты, аның бер тиене дә аңа әйләнеп кайтмады. Тагын бер тапкыр ассызыклыйк, акчаны ул үз пенсиясе өчен дип түләде, бүгенге пенсионерларны ашату өчен дип түгел. Бүгенге өл­кән­нәр үзләре өчен үзләре эшлә­деләр инде вакытында. Иң начар инвестицион проект бүген 10 процент табыш китерә дип саныйк, бу банк депозитына караганда азрак. Акчаны белеп кулланганда, алар күпкә югарырак табыш та китерә алалар, монысы да сер түгел.
 
Ун процент белән генә акчаны депозит калькуляторында әйләндерәбез. Беренче ел түләгән взнос 60 яшькә кадәр 337750 сум 60 тиенгә кадәр үсәчәк. Икенче ел тү­ләгән акча 29 ел гына әйләнә, шуңа күрә сумма да кечерәк – 307 мең дә 46 сум гына. Фермер шул рәвешле 10 ел гына взнос түләп барса да 60 яшенә аның 2 миллион 282 мең 863 сумнан артык акчасы тупланыр иде, бу акча аны 72 яшькә кадәр 15 мең 853 сумнан аз гына артыграк айлык пенсия белән тәэмин итәргә җитә­чәк. Истә тотыйк: фермер әле утыз яшькә кадәр дә кайдадыр эшләде һәм пенсия взносы түләде, кырык яшьтән соң да бот күтәреп ятарга җыен­мый. Һәм без калькуляторны кулдан тө­шер­мәсәк, пенсия акчасы­ның күләмен кү­реп күзләр шар булыр иде. Фермер үз взносын 25 яшь­тән соң түли башлап 10 ел гына түләсә һәм шуннан соң кыл да кыймылдатмый ятса да, картлык пенсиясе тагын да түгәрәгрәк саннарда чыгачак. Фермер 65 яшьтә вафат булса, яисә бөтенләй пенсия яшенә барып җитә алмаса?...

Акча чиксезлектә әйләнәчәк һәм Пенсия фонды бу акчадан хәйрия ак­ция­ләре үткәрә алачак. Ә бит реаль тормышта шулай була да: бик күпләр пенсия акчасының тиенен дә файдалана алмыйлар. Шулай булгач, Шмаков һәм аның тарафдарларының, яңа пенсия реформасы кирәк, дип балавыз сыгулары ул крокодил күз яшьләре генә: фермер үзен пенсия белән тәэмин итеп кенә калмый, байтак әрәмтамакларны да туйдыра әле. Әгәр Пенсия фондындагы миллиардлар урланмаса һәм картлык акчасы икътисадка эшлисе урынга Пенсия фондлары­ның һәркайсы берничә миллиард сумлык офисларын төзүгә тотылмаса, фермерлар да, башка хезмәт ияләре дә бөтенләй башка пенсия акчасына өмет тотарлар иде. Хәтта район үзәкләренә генә барып карасак та иң затлы, иң купшы биналар – Пенсия фонды бүлек­чәләре биналары. Бер генә хаста­ханә дә, мәктәп тә, башка җәмәгать оешмаларының биналары да көязлек ягыннан болар белән ярыша алмый.

Шуңа күрә пенсионерлар – кемнәр хисабынадыр ашаучы халык дигән стереотип ялгыш ул, безнең картлык акчасы бик күпләрнең тамагын туйдыра һәм затлы тормыш белән тәэмин итә. Пенсия реформасын менә шуннан башларга кирәк тә: гражданнар өчен түләнгән пенсия взнослары – алар­ның үзләренеке дип санарга һәм фонд тагарагыннан ашаган чинов­ник­ларга сау булыгыз дип әйтергә.