Филүс Каһиров: "Егылсаң, торып басарлык булсын"

– Татарстан яхшы кабул итте, халык та яратты, республиканың да ярдәмен тоеп-сизеп яшим.

 

 

– Алай дип кистереп әйтеп булмый инде. Кимчелекле якларымны күреп, киңәшләрен бирү­челәрне ихтирам итәм. Андый тәнкыйть­челәр һәрбер җырчыга кирәк ул. Ә инде син чыгыш ясаганда гаеп табарга тырышучылар, колактан-колакка сүз җибәрүчеләр тән­кыйтьче була алмый, гафу ит­сеннәр, андыйларны шакаллар дип атыйм. Зыян салырга тырышучылар бар, аларга ушым китми. Әлеге дә баягы, остазым Зилә Даян кызы Сөнгатуллина киңәшен тотып эшлим. Ул: “Сәхнә артында сүз көрәштергәнче, кем икәнеңне сәхнәдә дәлиллә”, – дигән иде. Бәхәсләшүдән файда юк. Кешеләр төрле, әйткән сүзне кемдер кабул итә, кемдер юк. Бу тәрбия дәрәҗәсеннән дә тора. Иң яхшысы – гамәлең белән үзеңне күрсәтү. Шунысы да бар: эшләгән кешенең кимчелеген табу җиңел, шул ук вакытта күпме көч түгел­гәнен дә онытмаска иде. Ашаган белми, тураган белә.

 

 

– Анысы тәҗрибә белән килә дип уйлыйм. Казан дәүләт кон­серваториясендә укыта башла­вымның да файдасы зур булды. Мине остазы итеп сайларга те­ләүчеләр күп булды, әлегә бер генә кеше белән эшлим. Үземне сынап карау бу. Театр бүлеге студенты Рамил Айметдиновка дәрес бирәм, шул ук вакытта үзем дә сабак алам. Чөнки өйрән­гәндә бер төрле өйрәнәсең, өйрәт­кәндә дә ниндидер ачышлар ясыйсың. Бу – үзеңне формада тоту да. Укыту эшенә керешүемне Зилә Даяновна да, уку йорты ректоры Рубин Абдуллин да хуплады. Үземне укытучы ролендә күрәм дип әйтә алмыйм. Булдыра алганча тырышам, белгәнемне җиткерәчәкмен. Тормышымдагы бер яңалык – “Татар моңы” бәй­ге­сендә жюри әгъзасы булдым. Кеше язмышын хәл итә торган бәя бирә­чәгемне аңлап, уйлап нәтиҗә чыгарырга тырыштым. “Татар җы­ры” фестивалендә беренче “Алтын барс”ны оту да үзенә күрә стимул булды. Тормыш шулай алга бара, көйләнә, шөкер.

 

 

– Минем максат эстрада җырларын тагын да ишәйтү түгел иде. Заманында, классик әсәр­ләрне, ретро җырларны оста башкаруыңа инандырдың, инде үз җырыңны булдырырга кирәк, дип әйтүчеләр булды. Болар – җыр сәнгате өлкәсендә абруйлы ке­шеләр. Кемнең җыры дигәч, Каһиров җыры дип әйтерлек булсын. Менә шушы хакыйкатьне дәлилләргә тырышуым бу. Муса Җәлил исемендәге Опера һәм балет академия театрында берни­кадәр эшләп тә карадым. Сайларга кирәк иде: йә опера җырчысы булып китәсең, йә халык җырлары, эстрада җырларын башкарасың. Бу ике юнәлешне параллель рәвештә башкару мөмкин түгел. Опера жанры бөтен вакытыңны үзенә генә тотуны таләп итә. Ә мин вакытлыча, 5-6 ел халык җыр­ларын, эстраданы онытып тора алмаячагымны аңладым. Минем өчен ул авыр булыр иде. Театр җитәкчеләре хәлемне аңлады, фикерең үзгәрсә, ишекләр һәрва­кыт ачык дигән сүзләр белән озаттылар.

 

Бер карасаң, дөнья эстрадасында да андый мисаллар юк бит. Җырчы йә опера җырчысы булып китә яки эстраданы сайлый. Әйтик, Мөслим Магомаевны да үз вакытында опера җырчысы итеп күр­гәннәр, ул исә эстраданы сайлаган. Бүгенгеләрдән мисал итеп Николай Басковны телгә алырга була. Миңа калса, алар дөрес нәтиҗә ясаганнар. Әйтик, Мөслим Магомаев опера юлыннан китсә, аны бүген шулкадәр халык белер идеме икән әле... Әмма эстрада юлын сайлау ул әле классик әсәрләрне җырлаудан туктау дигән сүз түгел. Мин дә җырлыйм. Чакыру буенча спек­такльләрдә, мюзиклларда катнашам.

 

 

– Миндә соңгы вакытта тамашачы күбрәк ритмлы җырларга тартыла дигән фикер ныгып килә. Халык җырын башкаргач, аларда, аңлашылды, тагын ни белән сөендерә аласың дигән караш сизәм.  Бөтен Россиядә шундый хәл. Чит илләрдә алай дип әйтмәс идем. Анда, киресенчә, миллә­те­безнең алтын фондына кергән җырларга сусау бар. Бездә ки­ресенчә... Бер карасаң, үзебезгә дә кирәкмәгәч, татар җыры тагын кемгә кирәк инде ул? Хәер, көе­нечле хәлләр сөенечлеләре белән үрелеп бара. Тормыш әнә шундый каршылык­лардан тора, күрәсең. Әйтик, Туймазыда концерт вакытында залдан микрофонсыз җыр­лап күрсәтегез әле, чын тавышыгызны ишетәсе килә дигән язу җибәрделәр. Мик­рофонны куеп, музыкасыз-нисез “Сандугач”ны баш­кардым. Халык аягүрә басып кул чапты. Икенче җирдә дә нәкъ шундый язу килде. Күрәсең, ишет­кәннәр дә, кабатлатасылары кил­гән. Хәзер мондый номерны программага да кертер­гә уйлыйбыз. Тамашачының шундый их­тыяҗы бар икән, димәк, бер көнлек җыр­лар аның рухи дөнья­сын бозып бетермәгән әле дигән өмет бар.

 

 

– Иҗат төркемебез белән концертлар узган елны гына башланды. Аңа кадәр азрак сәхнәдән китеп торырга туры килде. Бер ел элек сезнең редакциядә шушы ук бүлмәдә, кире кайту өчен күп көч куячакмын, дип вәгъдә биргән идем, сүземдә тордым дип уйлыйм. Хәзер инде иҗатым радио-теле­видениедә дә чагыла. Концертлар белән төрле районнарга йөрибез. Казанда исә тамашачы фикерен искә алып, кабатлап, 17нче мартка концерт планлаштырдык. Аны Гөлназ һәм Илсур Шәрипҗановлар алып бара. Театральләштерелгән тамаша халык белән аралашуга корылган. Рөстәм Рәхмәтуллин җи­тәкче­легендәге “Мирас” ан­самб­ле – алыштыргысыз дусларыбыз, яңа исемнәрдән “Татар моңы” лауреаты Эльмира Гыйльфанова булыр.

 

 

– Эстраданы ничек чистартырга дигән сорауны еш ишетергә туры килә. Миңа калса, җырчыларга фәкать үз тавышы белән җырлау шарты куелса, 700-800 җырчының яртысы шунда ук төшеп калыр иде. Бу бик зур чистарту булыр иде. Бәлки дәүләт тарафыннан да шундый кызыксыну кирәктер. Фонограммага җырларга ярамый дигән катгый таләп чыкса, бу мәсьәләдә боз кузгалыр иде. Әлегә фонограмма турындагы канунда тамашачыны кисәтү таләбе генә куелган. Дөрес, күп очракта монысы да үтәлми әле аның.

 

 

– Бу хакта бер җырчы белән сөйләшеп торган идек. “Минем, булса, бер биш ел вакытым бардыр. Шуңа күрә күпме булдыра алам, шулхәтле эшлим. Миннән соң килүчеләр дә шушындый уй белән яначак, миңа, чыннан да, урын калмаячак”, – ди ул. Исем­ен әйтеп тормыйм инде, ки­лешмәс. “Син акча эшлисең дә, тамаша­чының зиһенен чуалтып, зәвыгын бозып китәсең. Без исә тамашачыны яңадан тәрбияләргә, рухи дөньясын баетырга тиеш булабыз. Син безгә өстәмә эш чы­гарасың”, – дип җавап бирдем. Шунысы аяныч: мондый хәл элек-электән булган. Тикмәгә генә, за­вод­лар эшләми, эте-бете артист хә­зер дигән сүзләр йөрми бит инде.

 

 

– Бер генә эш тә җиңел бирелми торгандыр. Монда да төрле чаклар була. Кайчак кергән акча иҗат төркемен бәхилләтергә җитсә дә сөенәсең. Иҗат концерт кына түгел, әле бит яңа җырларны сыйфатлы итеп яздырасы, аларны радио-телевидениегә тәкъдим итә­се бар. Болар барысы да – тү­ләүле эшләр. Менә шундый ки­рәк-яракка төрле юллар белән акча табарга туры килә. Шөкер, иҗа­тымны бәяли белүчеләр, яр­дәм итүчеләр дә бар. Иҗатыңны яратабыз, безгә матди ярдәм күрсәтү авыр түгел, тик син без­нең өметләребезне акла, диләр. Мондый кешеләр миңа гына түгел, бөтен татар сәнгатенә ярдәм итә дип саныйм мин. Бәяне артык сикертмичә, урталыкны табып бил­геләргә тырышам. Үзеңне бәялә­мисең диючеләре дә, туганнарыбыз кыйммәтсенде, килә алмады, диючеләре дә табыла. Ләкин шулар ук, карасалар, акча кызганмаслар иде, дип тә өстиләр. Бер караган кеше икенче тапкыр да синең концертыңа килерлек булса, ди­мәк, максатка ирешел­гән.

 

 

– Егылса, яңадан торып басарлык, ялгышса, хатасын төзәтерлек булсын. Мин баламда әнә шул сыйфатларны күрергә телим. Алай булмаса, тормыш кызык та булмас иде әле. Әгәр ул киләчәген нинди дә булса һөнәрдә күрә икән, әти-әни комачауламаска тиеш. Җырчы булам ди икән, мин улыма киртә булмаячакмын. Әлегә шулай уйлыйм, Айдарга нибары бер яшь тә 7 ай гына.

 

 

– Тавышы көчле аның. Уенчыгы белән уйнаганда бормаларны шундый итеп алып китә, күрәсең, табигать сәләтне буыннан-буынга күче­рүне кайгырткан.

 

P.S. Әлеге әңгәмәне әзерлә­гәндә Казанда яшәүче Галимә апа Хәбировадан редакциягә хат килеп төште.

 

 

“Ватаным Татарстан” редакциясе хат авторы фикерен куәтли һәм Филүс Каһировка иҗади уңышлар, лаеклы бәя, гаилә бәхете тели.