Ник алдыйлар икән ул?

Беркөнне 9 яшьлек оныгым белән Казанның үзәгендә йөреп кайттык әле. Башкалабыз соңгы 5-6 ел эчендә шулкадәр үз­гәрде: матурайды, чис­тарды – күңел сөенеп бетә алмый. Биналар, бигрәк тә банк офислары, кунак­ханәләр, сәүдә үзәкләре искиткеч затлы, матур (сый­фатлы, катырак искән җилдән дә җимерелмәслек булсалар ярый ла!) итеп төзелгәннәр.

Йөри торгач, шул матур биналарның беренче катларында урнашкан кибет, кафе-рестораннарның эчләренә дә кереп карыйсы, тәм-том белән чәй эчеп чыгасы килә башлады. Тә­рәзәсеннән балалар кием­нәре күреп, башта бер кибеткә кердек. Биредәге затлылык, матурлык – һуш­тан язарлык. Тик күл­мәк-итәкләрнең бәяләрен күр­гәч, тиз үк һушка да килдек. Ишектән керүгә йөге­рә-йөгерә каршы алган сатучыларның, берни дә ал­масыбызны аңлагач, без­гә карата битараф кыя­фәте дә кәефне төшерде.

Бик кәттә архитектуралы банкның беренче катында урнашкан кафеда да шул ук хәл. Менюдагы бәяләрне күргәч, каһвә дә (кечкенә генә чынаягы 130 сум тора) эчеп тормыйча чыгып киттек. Әле әбәд вакыты җитмәгән булса да, берничә өстәл янында сөйләшеп-көлешеп утыручы яшьләрнең күп булуы гаҗәпләндерде. Нишләп алар эштә яки укуда түгел икән дип бер аптырасам, өстәлләре тулы нигъмәт­ләрне күреп, икен­че га­җәпләндем. Менюдагы бәяләргә карасаң, ай-һай, күпме акча кирәк бит боларны алу өчен. Алар­ның ишек төбендәге машиналары маркасыннан да күзләр камаша. Егет-кыз­ларның берәү­лә­ре кафедан чыгып шуларга утырып китә тора, икен­челәре шун­дый ук кыйм­мәтле машиналарда килә. Такси белән килү­челәр дә бар. Кыскасы, кыйммәтле кафе ти­рәсе гөж килеп тора.

Юк-юк, алардан көн­ләшмәдем мин, андый хис­тән күптән инде азат. Ә менә гомерләре буе эшләп тә, 7-10 мең сум пенсия алып, шул суммага очын-очка ялгап яшәүче миллионлаган пенсионерларның андый мөмкинлекләре бул­­мавы өчен гарьләндем. Әле борын аслары да кибеп җит­мәгән бу яшьләр шундый кафеларда күңел ачарлык, кыйммәтле машиналарда йөрерлек нәр­сә эшләгән, ни майтарган инде, йә? Әл­бәттә, алар­ның берсе дә бәясе 1-2 миллионлаган сум торган машиналарны үз­ләре эш­ләп алмаган. Кафе-рес­торан, төнге клубларда да алар әти-әниләре акчасына типтерә.

Тик нишли­сең, чынбарлык шундый. Статистиклар да, фәкыйрьләр белән үтә байлар арасындагы аер­ма 2000 еллар белән ча­гыштырганда шактый артты, дип белдерә. Хәер, моның өчен аларга мө­рәҗәгать итәсе дә юк: Рос­сиядән “Форбс” журналына кергән миллиардерлар (ул миллиардлар доллар белән исәпләнә бит әле!) санына гына күз саласы. Алар арасында татарстанлылар да бар. Һәм аларның берсе дә үз көче, үз сәләте, үз тырышлыгы белән халык арасыннан күтәрелгән кешеләр түгел, ә узган гасырның 90 нчы елларында хакимияттә булу сәбәпле, бөтен халык байлыгын үзләш­терү­че­ләр­нең балалары, оныклары, йә туганнары.

Соңгы вакыттагы икътисадый кризис һәм күп кенә чит илләр Россиягә карата игълан иткән санк­цияләр дә нәкъ менә урта хәллеләр һәм ярлылар кесәсенә китереп сукты. Кибетләрдә кирәкле азык-төлеккә көн дә бәя­ләр арту аларны тагын да хәер­челәндерә генә.

Дөрес, бүген исе­рек­ләр һәм эш сөймәүче ялкау­лардан кала берәү дә бер телем ипигә, шикәр-чәйгә тилмереп утырмый анысы. Шул ук вакытта, статистика мәгълү­матла­рыннан күренгәнчә, ха­лык­ның 66 проценты хәер­челек чи­гендә яши. Аз пенсия алучы пенсионерлар ит-май, җиләк-җимеш куллануны чикләп, сәла­мәтлек өчен зарарлы төр­ле ГМО, ингредиентлар белән шыплап тутырылган арзанлы азык-төлек белән тукланырга мәҗбүр булса, яшь­ләр исә кредит түләп җәфалана. Чөнки байларныкы белән чагыштырганда бик күпкә арзан фатирлары, машиналары, өй җиһазлары, көнкүреш техникасы – бар да кредитка алынган. Шул сәбәпле алар ал-ял, гаиләләрен, балаларын күрми көн-төн һәм берничәшәр эштә эш­ләргә мәҗбүрләр. Кая инде ул кайчандыр без­нең кебек ял көннәрендә багалмалары белән музейларга, кино-театрларга йөрү? Аларның бит яллары бөтенләй юк. Шул сә­бәпле 40 яшьләрдә үк инде алар төрле авыруларга урала, кайберләре йө­гереп эшләп йөргән җи­реннән егылып үлеп тә китә.

Әйтерсең, безнең тү­рә­ләр моны белми. Юкса инде ел буе диярлек, гәрчә яңа пенсия реформасы агымдагы елның 1 гыйнварыннан гына га­мәлгә керсә дә, пен­сиягә чыгу яшен ир-атларга да, хатын-кызларга да 65 яшькә кадәр озайту турында сүз алып бармаслар иде. Хәер, каян белсен, ди.

Алар үзләре дә, балалалары, оныклары да балда-майда йөзә ләбаса. Алай гынамы, әнә Россия Дәүләт Думасы депутатларының хез­мәт хакын киләсе елда тагын арттырмакчылар. Янә­­се, алар­ның айлык хез­мәт хакы (уртача 113 мең сум) РФ хөкүмәтендә эш­ләүчеләр­некеннән (195 мең сум) кимрәк икән. Ул суммага ел саен чит илләрнең курорт-шифаха­нәләренә бөтен гаилә белән бушлай юлламалар, шәһәр транспортында, самолетта-поезд­да бушлай йөрү, 13 нче хезмәт хакы, төрле премияләр керми әле. Шулай ук Федерация Советында “бил бөгү­челәр”­некен дә арттырачаклар. Нишли­сең, алар­ның да эшләре бик авыр һәм зарарлы шул: Дәүләт Думасында кабул ителгән законнарны йә кире борып, йә ризалык биреп утырасы бар.

Пенсия яшен арттыру турындагысын да, бу фи­кергә халыкны ияләш­тер­гәннән соң, тегеләре дә, болары да бертавыштан кабул итәрләр, моңа шикләнәсе юк. Чөнки Федерация Со­ветының 75 процентын диярлек пенсионерлар тәш­кил итә. Дәү­ләт Думасында да алар шактый. Тик аларның берсе дә авыр эштә – авыл хуҗалыгында механизатор, терлекче, шах­тада күмер кисүче, руда чыгаручы, төзелештә ташчы яки штукатур-маляр булып эшләмәгән шул, бар да эреле-ваклы түрәләр. Хәер, инде хәзер бары да диярлек олигархлар. Юкса ичмасам берсе булса да, безнең илдә хәзер халык болай да пенсия яшенә җиткәнче үк кырыла, калганнары авыруга әйләнә, арттырмыйк, башка юлларын эзлик, дияр иде.

Ә ныклап уйласалар, юлларын табарга булыр иде. Мәсәлән, күптән түгел социаль тикшеренүләр белән шө­гыльләнүче “Левада” үзәге хезмәт яшен­дәге ха­лыкның 35 проценттан артыгының беркайда да теркәлми, ягъни салымнар, Пенсия фондына кертемнәр тү­ләми генә эшләвен игълан итте. Ә бит алар бар да түләүсез медицинадан да, башка социаль ташламалардан да, ягъни уртак казнадан файдалана. Ә әлеге казна янчыгына аларның бер тиен дә акчасы керми.

Үземнең яшь танышларым арасында да бик күп андыйлар. Рәсми рәвештә тер­кәлмичә эшләүләренең сәбә­бе дә шәхси пред­приятие-оешмалары булган әнә шул байларда. Кайбер­ләренең хуҗалары аларны рәсмиләш­терергә теләми. Шул рә­вешле салым түләү­дән кача. Кайсыларыныкы ризала­шыр­га да әзер, тик салым, Пенсия фонды, Социаль иминият фондына тиешле кертем­нәрен үзләреннән түләт­мәкче. Бу исә – аларның хезмәт хакы күпкә ким булачак дигән сүз. Ә бит аларның, инде әйткәнемчә, кредит түлиселәре, балалар үстерә­селәре бар.

Күптән түгел бу хакта түрәләр дә сүз куертып алдылар. Андыйларны күп­медер вакытка ирегеннән мәхрүм итәргә, зур күләмдә штраф салырга кирәк ди­гәнрәк тәкъ­димнәр яңгы­рады. Бу очракта да түрәләр авырлыкны хезмәт халкына салмакчы, ә үзләре баю бәрабәренә дәүләткә әнә шул салым, кертемнәр тү­ләүдән төрлечә качучы, дәүләт кадәр дәү­ләтне алдаучы исәпсез-хисапсыз ИП, ООО, ЗАО җитәкче­лә­ренә түгел. Хәер, ник аларга бәйләнсен ди әле түрәләр вә депутатлар, ул ИП, ОООлар үзләренеке ләбаса. Бары тик туганнары, уллары-кызлары, оныклары исе­менә генә теркәлгән.

Бүгенге рәсми статистика гомумән ялганга корылган. Гади генә мисал. Күптән түгел массакүләм мәгъ­лүмат чараларында, Казанда август аенда уртача хезмәт хакы 33283 сум тәшкил итте, дигән мәгъ­лүмат пәйда булды. Күрә­ләтә торып, юк, оятсызларча алдашу лабаса бу. Гади халыкның кайсы ай саен шулкадәр суммада хезмәт хакы ала икән? Заводларда, төзелештә, социаль өл­кәдә эшләүче­ләрме? Укытучылармы? Та­библар, шәф­кать туташларымы? Мәдәният, элем­тә хезмәт­кәр­ләреме? Тран­спорт­чы­лармы? Журналистлармы? Авыл хез­мәтчән­нәреме? Гади нефть­челәр­ме? Йә, кем­нәр? Кемне алдыйбыз? Нигә?..