Рабит Батулла: Тәнемдә 1 метр да 40 сантиметр пычак ярасы (ФОТО)

Язучы Рабит Батулла (ул вакытта әле Роберт) Мәскәүдә укыганда әти-әнисенә: “Мин марҗага өйләнәм”, – дип телеграмма суга. Авылдан: “Үзеңә кара”, – дигән җавап килеп төшә. Ул вакытта Робертка 20 яшь була.

– Рабит абый, ни өчен марҗага өйләндегез?

– Бер ел эчендә татарчага өйрәтермен, “бисмилла” әйтә башлар дип уйлаган идем, ялгышканмын. “Динемне алыштырырга дип чыкмадым мин сиңа”, – диде. Төп конфликт шул.

– Яратышып өйләнештегезме?

– Әйе. Әмма конфликт ераклата, суынасың. Упкын. “Мин яратам” дигән сүз сузынкы бит ул, аны җыеп бетереп булмый. Мең тапкыр “мин сине яратам” дип әйтә, ә чынлыкта ул аны яратмый. Яратмаганын яшерер өчен генә “яратам” дип әйтә ир кеше.

– Шулаймыни?

– Ә нигә гел әйтеп торырга соң ул сүзне? Яратырга гына кирәк. Заһидә апа Тинчурина (Кәрим Тинчуринның хатыны): “Бервакытта да бер-беребезгә яратам дип әйткәнебез булмады, без бер-беребезне ярата идек”, – дип әйтә иде. Чукына-чукына вәгъдәләр биреп, 150 меңлек туй үткәргән кешеләр 150 көн дә тормый аерылыша. Бу нинди ярату булсын? “Яратам” дигән кеше ул инде мәхәббәтне үтерде дигән сүз. Аннан соң судлар, нәфрәт, бер-береңнең йортын яндыру китә. Шул да булдымы мәхәббәт? Безнең әби-бабайларыбыз “яратам” дип төчеләнеп тормаган, бер-берсен гади генә яратканнар. Ун бала тапканнар. Аларны балалар бәйләгән. Яратмыйча чыккан кешесен дә ярата башлаган, мәхәббәт, нык тормыш барлыкка килгән.

– Марҗа белән тормыш күпме дәвам итте?

– Күп яшәдек. Торыр урыным юк иде, беркая чыгып китеп булмады, тулай торакта тордык. Фатир тапкан булсам, һичшиксез, беренче елда ук аерылыр идем. Фатир алу белән аерылыштык.

– Хәзер исән-саумы ул?

– Исән-сау. Аннан ике балам бар. Марҗаны хурлый алмыйм, балаларны миңа каршы котыртмады. Андый ахмак хатын булмады. Шимбә, якшәмбе һәрвакыт балаларны үземә алдыра идем. Без кешечә аерылыштык. Бер-беребезне каргамадык, гайбәт сөйләмәдек, яман сүз ишеттермәдек. Без ул мәсьәләдә чиста.

Икенче хатыным Рузия белән 32 ел яшибез. Беренче никахтагы балаларым килгәндә чырае ачык, ул аларны беркайчан да кыерсытмады. Ике хатыныма да рәхмәтлемен. Балаларыма каршы котыртып, дошманга әйләндерсә, ул җаныма тынычсызлык бирер иде. Иҗат итә алмас идем. Иң күп эшләгән вакытым татар хатыны белән яшәгәндә булды. Иллегә якын китап чыгардым. Өеңдә иминлек булмаса, аны кайчан язып бетерәсең?

– Хәзер марҗа хатын белән аралашасызмы?

– Балалар мәсьәләсендә бик сирәк кенә шалтыратышабыз. Балаларның берсенә – 51, икенчесенә 48 яшь инде. Икесе дә Казанда яши.

– Улыгыз Байбулат марҗа алып кайтам дисә, каршы килер идегезме?

– Вакыты җиткәч каршы килеп булмый, чынбарлык алдында калдыңмы – беттең! Әкрен генә алдан, бәләкәйдән әйтергә кирәк. Үзеңнең хәлеңне сөйләргә. “Менә мин башка диндәге кешегә өйләндем, барыбер аерылдым”, – дип башларына сеңдерергә кирәк.

– Улыгыз Нурбәк татар кызына өйләнмәде бит, аңа әйтмәдегезме?

– Килен – керәшен.

– Керәшен бит инде ул...

– Ул бит татар кешесе.

– Диннәре башка бит?

– Никахта ул Исламны кабул итте.

– Әти-әниләре риза булдымы?

– Риза булдылар.

– Кода белән сөйләшер сүзегез бармы?

– Сөйләшеп сүз бетми: дин, тел, көмешкә...

– Икенче тапкыр өйләнгәндә шундый әйбәт хатынны ничек таптыгыз?

– Кем әйтте әле сиңа аны әйбәт дип?

– Үзегез мактап утырдыгыз бит?

– Мактамадым. Хатынны мактамыйм да, яманламыйм да. Борынгыдан килә торган гадәт бу. Мин аңа рәхмәтле, дидем. Ул мактау түгел, ул – хакыйкатьне әйтү. Ни өчен хатынны мактамыйм? Кешеләр кызыкмасын дип. Ни өчен мин аны яманламыйм? Дошманнарымны сөендермәс өчен. Дошманнарым арасында хатыннары белән бик әйбәт тормаучылары да бар. “Мин генә түгел, Батулла да юньсез хатын белән тора”, – дип сөенә ул. Ир кеше ирләр мәҗлесендә хатын турында сүз кузгатырга тиеш түгел. Вәсвәсәгә тарта бу.

– Заманында Камал театрында сезнең “Кичер мине, әнкәй” әсәре бик популяр иде. Ник соңыннан Туфан Миңнуллин кебек драма әсәрләре язуыгызны дәвам итмәдегез?

– Үземне зур драматург дип санамыйм. 22ләп пьеса язып куйдырдым, 7-8ләбе куелмаган. Драманы бик читен язам. Туфан, Ризван, Шәрифләр җиңел яза, саллы әсәрләре бар. Драматургиядә җитди дип әйтерлек әсәр яза алмадым, гәрчә пьесаларым уңыш казанса да. Үземне ирексезләп язам. Проза, әкият, документаль әсәрләр язу җиңелрәк.

– Сезне “әкиятче” дип тә әйтәләр.

– Әкиятче булганга күрә әйтәләр. Мин романчы, драматург, әкиятче дә. Шигырь генә яза алмыйм. Кемдер мине “әкиятче” дип хурлый икән, ул аның эше. Димәк, ул мине, сәләтемне күрергә теләми. Мине бөтенесе белә. Бәләкәй чакта тәмәке тартканны, кыяр урларга кергәнемне дә беләләр. Колхозчы балаларының атлары тугарылмаган, ә минеке тугарыла иде, алар миннән көләләр иде. Кара эшкә бик хирыс түгел мин. Алар армый-талмый физик эш белән шөгыльләнә, аның каравы, мин китаплар яза беләм. Алар мин эшләгәнне бөтенләй эшли алмый. “Әкиятче” дигән сүз “булдыксыз ул, аннан бернәрсә дә чыкмый” дигән фикердән килеп чыга.

– Реанимациядә булгансыз икән?

– Реанимациядә күп мәртәбәләр булдым. Йөрәк. 11 операция кичердем. Ашыгыч ярдәм килеп өлгерде, Ходайның рәхмәте, котылып өл¬гердем. Тәнемдә 1 метр да 40 сантиметр пычак ярасы.

– Күпләр картлыктан зарлана...

– Картлыктан зарланган кешене аңламыйм. Аллаһы Тәгалә сиңа картаерга мөмкинлек биргән икән, рәхмәтле булырга кирәк. 77 яшь миңа, шаккатам! Күпме операцияләр кичереп тә һаман яшәвемә сөенәм. Ничек итеп риза булмаска кирәк! Әни исән, аңа 101 яшь, әти генә иртәрәк үлде. Сугышта әсирлектә булган, кайткач төрмәдә утырган.

– Яшьлегегезне сагынасызмы?

– Сагындың ни, сагынмадың ни, үткән бит инде ул! Яшьлекне искә алырга, хаталары булса елмаерга, уфтанырга, үкенергә мөмкин. Кайтсам, кайбер ялгышларны кабатламас идем.

– Корбан чалганыгыз бармы?

– Һәр елны кемгәдер атап чалабыз. Гел бер кешедән чалдырабыз. Әти мал суючы иде, аның кулы тәмле була, дип әбиләр тавыкларын култык астына кыстырып әтидән чалдырырга киләләр иде.

– Хаҗда булганыгыз бармы?

– 1996 елда булдым. “Сөембикә”, “Тукай” романнары өчен Тукай бүләге алдым, ул акчаны шунда кулландым. 24 көн булдым. Һира тавына мендем, Пәйгамбәребезнең (г.с.) Җәбраил (г.с.) белән күрешкән җирендә булдым. Өч чакрымлы тауга җәяү мендем. Мәдинәдә дә булдык. Гаиләм белән дә барасым килә.

– Кабан күлендәге ханнар хәзинәсе табылыр микән?

– Миңа калса, бу – риваять. Риваять булмаса да, ул алтын күптән “очкан” инде. Ул хәзинә мәкерле эзләнүчеләрнең кулында эретелгәндер дип уйлыйм. Табиев вакытында күл сасыды, японнар әйтте: “Чистартып бирәбез, ләкин чыккан әйберләр безгә була”, – диделәр. Безнекеләр риза булмады. Сөембикә үзенең байлыгын һәм китапханәсен икегә бүлеп җибәргән: берсен Кырым ягына, икенчесен Кабан күленә ташлаган, дип әйтәләр. Кырымга таба киткән китапханә Грозный кулына төшә, аны әле дә таба алмыйлар... Ул кадәр зур алтыннар булды микән?! Ничә еллар сугыш бара, кайда нинди алтын хәзинә калсын?! 11 сугышның 7се Казан капкасы төбендә була бит...

– Безнең бабайлар төрки халыкларны берләштереп, Туран иле корырга уйлаганнар. Ул эш ник тормышка ашмаган?

– Дәүләт җитәкчеләре тәдбир (алдагын уйлап эш итү) кора белмәгән. Казанның 4 тубы була, Иван исә 150 туп, 150 мең гаскәр белән килә. Безнекеләрнең 4 тубы да атмый, дарысы чыланган, аңа Шаһгали су сипкән була. Борынгы бабаларны гаепләү бүгенге көндә җиңел эш. Үзләре белгәннәрдер. Татар бугазыннан алып Ла-Маншка кадәр ат тоягы бастырган безнең бабаларыбыз. Бөтен Европа кан калтырап торган. Татар халкының күп дәүләтләре булган. Соңгы ханлыклар: Касыйм, Кырым, Әстерхан, Казан, Себер – барысы да татар дәүләтләре. Әмма бердәм булмаганга җиңелгәннәр.

– Дәүләт төзи алыр микән татар халкы?

– Иң элек балаларыңны татарча тәрбияләргә кирәк. Үзеңнән башларга! Һәр гаиләдә бала татарның йоласын, җырын, гадәтләрен, җиде бабасының исемен, тарихын, “Сак-сок” бәетен, Сөембикәне белергә тиеш. Белүче бармы? Ничек итеп дәүләт төзесен татар: исем кушкан саен Альберт, Робертлар бит. Луизалар, Экземалар...

– Сезгә дә “Роберт” дип кушканнар ич.

– “Роберт” бик матур исем, ләкин татарныкы түгел. Әтинең наданлыгыннан килгән әйбер ул. Исеменнән качкан халык дәүләт төзи алмый. Үз исеменнән оялган кеше горур була алмый, мескен була. Әтигә дә әйттем: “Тапмадыңмыни башка исем?” – дип. Миңа 17 яшь иде, энекәш туды, җан талашып “Рәсим” куйдырдым. “Эдуард” кушмакчылар иде. Башка бер генә милләт тә үз исеменнән баш тартмый.

– Ә татар ник баш тарта?

– Мескен булганга.

– Ник мескен?

– Күп кыйналганга. Сине “җүләр-җүләр” дип башыңа сугып торсалар, чынлап та җүләргә әйләнәсең.

– Арынып буламы ул мескенлектән? Без дә татар, димәк, сез дә, мин дә мескен дигән сүз бит инде ул?

– Дөрес. Гаиләдә ана теле өчен сугыш – беренче мөһим адым. Азатлык өчен көрәш бу, балта күтәреп чыгыгыз димим. Гаиләңне татар итеп тәрбиялә. Мин үземнең гаиләдә президент. Гаиләмдә –татар теле, урамда хет немецча сөйләшсеннәр.

Әнисе һәм уллары белән

Кодалары белән