Туганлыкны бозган уртак мал

“Авыру сеңлемне караучы юк. Татарстанның бер районындагы авылда яши ул. Сеңлемнең аяклары йөрми. Хәлләрен белеп торыр идем, шалтыратырга телефоны да эшләми. Кесә телефоннары, ничәне алып бирсәк тә, ватыла, ә өй телефонын өздереп атканнар. Үзем аның янына кайта алмыйм, килен белән энем өйгә кертми”.

Редакциягә әнә шулай дип Фәния исемле ханым мөрәҗәгать итте. Язманы әзерләгәнче, барып кайткан адресны да, ярдәм итәр­гә булышыгыз әле, дип үтенгән Фәния ханымның чын исемен дә күрсәтергә уйлаган идек. Әмма гаиләдәге хәлләр тагын да кат­лау­ланмасын өчен, туганнарның әле өзелергә өлгермәгән кылдан нечкә җебе сакланып калсын өчен, исем­нәрне үзгәртергә, бу хәлләр булып яткан район һәм авылны да күрсәтмәскә булдык. Кем әйт­мешли, кирәк кешеләр барысын да белә. Ә бу мәсьәләне газетадагы язма һәм түрәләр күрсәтмәсе белән генә хәл итеп булмый. Аның каравы башкаларга гый­брәт була ала.

Бөтен авыл белә кемнең кем икәнен

Без Фәния апа белән очраша алмадык. Телефон аша гына аралаштык. “Авылга бик кайтасы килә дә бит. Тик 2010 елны кызым белән икебезне куып чыгардылар. Хәбәрләрне авылдашларым гына җиткереп тора. Сеңлемнең аяклары шешенеп, бозылып ята икән. Тәрбия булмаганга шулай. Ул туганда мин дүрт яшьтә идем. ДЦП авыруы белән алты айлык булып туды. Баштарак ничек тә хәрәкәтләнергә тырыша иде. Соңгы елларда аяклары нык авырта башлады. 58 яшьлек сеңлем энебезнең гаиләсе белән яши. Тик аны бикләп тоталар икән. Янына кереп чыгучы да юк, ди. Ә керә алган кешеләр хәленең әйбәт түгеллеген әйтә. Мин аны ике кыш үз яныма да алып килеп тордым, тик хәзер мөмкинлегем юк. Бөтен авыл белә кемнең кем икәнен”, – дип зарланды ул.

Бу хәлләргә ачыклык кертер өчен, районга юл тоттык. Без килгәндә, йорт хуҗалары өйдә юк иде. Район башкарма комитеты җитәкчесенең социаль мәсьә­ләләр буенча урынбасары һәм авыл җирлеге башлыгы белән йортка уздык. Бикле капканы Фәния апаның энесенең улы Шамил ачты. Сания апа хәле бик үк җиңел булмаса да, сөйләшергә ярата торган кеше булып чыкты. “Апам, чыннан да, кесә телефоннары биреп җибәргән иде. Тик алар никтер эшләми. Өйнекен дә өздерттеләр. Инде менә кеше белән аралаша алмыйча утырам. Телефон кертергә ярдәм итсәгез иде, – дип каршы алды ул. – Элек әле аякларым болай ук авырт­мый иде. Табиб та килеп карап китә. Янымда кешем юк бит минем. Бер караучы булсын иде ул. Ач утырмыйм анысы, ашаталар, эчер­тәләр. Нинди ризык телим – барысы да бар. Аерым суыткычым да тора. Энем бар сораган әйберне алып кайтып бирә.

Киленебезнең эше күп инде аның. Шуңа күрә кышка Фәния апа алып китсә, мин риза. Йөреп булмагач, начар шул. Ишегалдына да чыккан юк. Шә­һәргә барганда да носилкага салып алып чыктылар. Элек таяк бе­лән йөри идем әле. Әти-әни исән чакта гына кадердә яшә­гәнмен. Бертуган абыем кайтып хәллә­ремне белә. Кызы да акыллы. Кайткач, мине тәрбияләп китә. Әлегә фатир көтеп торам. Әтигә бир­гәннәр иде, тик ул минеке түгел шул. Энем Гаязның улына булды.

Туган йортын кыз бала бүлә микән?

Гаяз абыйның хатыны Асия ханым белән дә сөйләштек. “20 ел килен булып торам. Ике әти, ике әни белән тордым. Сания апа белән 14 ел бергә яшибез. Әни авырып киткәч, бу йортны Гаяз исеменә яздыртты. Аның вафатыннан соң 6 ай булганчы, әти дә үлеп китте. Шуннан соң Фәния апа кайтты. Баксаң, әти йортны Фәния апага калдырам дип васыятьнамә язган булган икән. Кыскасы, йортны икегә бүлдек. Дүрттән өч өлеше безгә, калганы Фәния апаныкы булды. Без әле дә өйне рәсмиләштермәгән. Балаларым әтиләремдә пропискада тора. Быел олысы укырга керде. Тулай торак алыр өчен бе­лешмә җыйдык. Теркәлгән урыннары булгач, әти белән әнинең пенсия күләме, алар белән яши торган энем һәм киленнең хез­мәт хаклары турында белешмә кирәк. Болай йөрү дә уңайсыз бит”, – ди Асия ханым.

Билгеле, ул бу сүзләрне бик авырлык белән сөйләде. “Әтигә фатир биргәч тә, аны районга алып бардык. Баскычлар буйлап күтәрелгәндә үк, бу фатир Шамил оныгыма булсын”, – диде. Үз телә­ге белән аны Шамилгә бирде, – дип искә ала Асия ханым. – Сания апага килгәндә, кешегә зыяны тими аның. Аяклары гына авырта – шешеп чыга, үлекләп ага. Балачакта аяклары үсми калган аның. Табиблар гел ятып торырга куша. Аякларын өскәрәк куеп ятса, шеш тә кимиячәк, ди. Тик безнең сүзне тыңламый ул – Сания апа табиб кушканча ятарга яратмый. Ятып, кан йөреше яхшыргач, аяклары борчый башлый. Ул кычкырырга тотына. Эшемнән бик арып кайтам. Бераз гына ял да итәсе килә. Әле күптән түгел апа: “Акчам югалды”, – дип полиция чакырган. Өйдә төнге унбергә кадәр тикшерү булды. Төнге өчләрдә тагын кемгәдер шалтыраткач, инде аптырап, өй телефонын өздереп куярга булдык. Апаны ни өчен бикләп тотабызмы? Авылда “утырып” кайткан кешеләр бар. Шуңа күрә барысын да уйлап, үзебез эшкә киткәндә, өйне бикләп калдырабыз. Ирем дә гел эштә”.

Асия ханым иренең абыйсы белән гел киңәшләшеп яши. “Абый кайтып йөри. Тик Фәния апа гына безнең белән уртак тел табарга теләми. Нишләтәсең инде. Үз өлешенә тигән бакчадан – 200 мең, йорттан 300 мең сум сорый”, – ди ул.

Аптыраган бу хәлгә

Без барган авыл җирлеге башлыгы сүзләренә караганда, әлеге гаиләнең моңа кадәр тавышланып йөргәне булмаган. “Әти-әниләре исән вакытта бар да әйбәт кенә иде. Гаилә бик тату яшәде. Тик ни­гә­дер соңгы вакытта араларында дуслык югалды”, – ди ул. Сания апаның хәлен авыл фельдшеры да белеп тора икән. “Тиешле даруларын эчсә, Сания апаның хәле бераз рәтләнер иде. Тик көчләп дәвалап булмый бит. Ул гел утырып тора. Ятарга кушабыз. Ә ул безне тың­ламый. Гел басып торгач, аяк­ка авырлык килә. Дөрес итеп дәва­ланганда, 7-10 көн эчендә аякларны төзәтергә була. Югыйсә кан басымыннан ярдәм итә торган даруларын да эчә үзе. Тумыштан авыру булуы тәэсир итми калмый. Тың­латып булмый”, – ди ул да.

Участок полициясе хезмәткәре дә таныш Сания апа белән. “Аралашырга ярата торган апа. Төрле вакытта шалтырата. Акча югалды дип тә хәбәр биргән иде. Әмма урлау фактлары ачыкланмады. Апа үзенең куйган җирен генә оныта. Акча табыла ул. Аңа аралашу җитми”, – ди ул да.

Кая бара бу дөнья?

Ике якны гына түгел, төрле тарафларны тыңларга туры килде. Кемнең гаепле, ә кайсы якның хак­лы икәнен дә төгәл генә ачыклап булмый. Кем әйтмешли, атта да бар гаеп, тәртәдә дә. Ә районга барып кайткач, Фәния апа белән кабат элемтәгә кердек. Ул исә баш­каларның фикерен тыңлап та тормады: “Бөтенегез килен яклы. Сезне дә үз ягына авыштырдымы? Аның кем икәнен язмасагыз, язып та тормагыз, – дип әйтеп ташлады. – Әтинең фатирын бирсеннәр миңа. Аннары сеңлемне кайтып карармын. Әле бит Сания үзе дә фатирга чират тора. Район ха­ки­миятенә ничә тапкыр хат яздым. Тик нәтиҗәсе юк. Федераль программа буенча гына бирелә, ди­ләр. Әгәр сеңлемә фатир бирсәләр, карыйм. Әмма үз өемә алып китә алмыйм. Ирем көйсез, ә үзем биш вакыт намаз укыйм. Төп йортка кайтып карарга дисезме?! Анда бит юынырга да, хәтта кул чайкарга да мөмкинлек юк”.

Авылда Фәния апаның кайтып яшәвенә каршы килүче кеше юк. “Кайтып керәләр икән, мин бер сүз дә әйтмим. Тик тавышланып кына йөрмәсеннәр. Әти-әнидән калган йортны бүлгәндә дә: “Фәния апа, ялгышлык эшлисең”, – дидем. Тик ул тыңламады. Ә хәзер исә, безне кертмиләр, сеңлемне карамыйлар, дип гаепләмәкче була. Әти-әнием, туганнарым минем бу хәлемне белми дә бит. Кияүгә чыкканнан бирле, тормышымны кешегә сиздергәнем булмады”, – ди киленнәре Асия ханым.

Соңгы сүз

Килен белән апалары – бер хәл. Ә йортта төп хуҗа булып калган Гаяз абый нишләргә тиеш туганнар арасында әнә шундый хәлләр булып ятканда? Бер якта – үз гаиләсе, икенче якта – авыру туганы. Өстәвенә әле җанына тынгы бирмәүчеләр дә бар. Яшермим, Сания апаны күргәч, аңа тәрбия, йортның ул яшәгән өлешендә чисталык җитмәгәнен дә күрергә туры килде. Уйлана торгач, әти-әнисеннән авыру булып туган бу апаның ни гаебе бар икән соң дип тә куясың. Бу йорттан чыкканда бик авыр хисләр кичердем. Туганнар үзара тыныша алмаганга, ата-ана малын бүлгәнгә күрә, тилмереп яшәүче Сания апа читтә калган.

Юлда кайтканда, әтиемнең гомер буе йөри алмаган авыру апасы искә төште. Бигрәк тә яраттык, тиешенчә тәрбияләп калырга тырыштык үзен. Күтәреп тә йөрдек, мунчасын да керттек, чәчләрен дә тарап үрдек. Ә ул исә гел рәхмәт укыды. Кайчак авырлыклар килсә дә, Ходай җиңеллеген бирә, теләгәнгә ирешеп барабыз. Әнә шул апаның рәхмәтләре белән яшибез шикелле!