Күп сөйләшсәң – төрмәгә

Россия Дәүләт Думасында Россиягә каршы пропаганда алып барган өчен җәза каралган закон проекты эшли башлаганнар, имеш. Җәза катгый: матбугат чаралары аша ил нигезен какшата торган пропаганда алып барасың икән, ун елга кадәр төрмә шулпасын чөмерү перспективасы көтә.

Яңа закон табадан төшә калса, Дума депутатларына, Федерация Советы әгъ­за­ларына, оппозицион сәясәт­че­ләргә каршы кулланылырга ихтимал, ди. Дәү­ләт Думасының конституцион закончалык комитеты рәисе урынбасары Дмитрий Вяткин, Россиядә сүз иреге булуын искәртү белән бергә, кануни чикләүләр кертелергә тиешле темалар да барлыгын таный. Аның белән килешик: югары трибуналардан сүз аласыңмы яисә матбугат аша чыгыш ясыйсыңмы, сүз өчен җаваплылык тоярга тиешсең. Тик депутатлар үзләре дә, сәясәтчеләр дә бер нәрсәгә шик белдерә: илгә каршы пропаганда алып бару төшенчәсе артык киңәеп китеп, хөкүмәт кабул иткән карарларны объектив рәвештә тәнкыйть­ләгән өчен дә эзәрлекләнү куркынычы барлыкка килмәсме?

Бездә инде болай да социаль челтәрләргә элгән кайбер материаллар өчен дә экстремист дигән ”тамга” сугалар. Әйтик, кинотеатрларда ачыктан-ачык барган кинофильмнардан бер өзек-кисемтәне элеп куйган өчен генә “террорчы” ярлыгы белән бүләкләнүчеләр бар. Совет кинофильм­нарында әллә никадәр советка каршы пропаганда оеткылары күрергә була иде. Әмма соңгы совет чорында юл арасына салып калдырылган андый пропагандага артык игътибар итми башладылар. Һәркемгә мәгълүм “Бриллиант кул” кинофильмыннан барыбыз да кул чабып көлә торган бер эпизодны искә төшерик.

Персонажларның берсе, рецидивист-җинаятьче, төштә үзен хөкем итүләрен күрә. Хөкем карары исә катгый һәм чәчләрне үрә торгызырлык куркыныч: хөкем ителүчене хезмәт хакына гына яшәргә мәҗбүр итәргә. Бу эпизодны рәхәтләнеп совет чынбарлыгын бозып күрсәтү, со­циалис­тик стройга каршы яла ягу дип тамгаларга, цензура астына алып, фильмны тыярга булыр иде, әмма хәтта совет цензурасы да мондый астыртын тәнкыйтькә ул чакта күз йома башлаган иде инде.

Соңгы чор Россиясендә урам чыгышларына, митинг-пикетларга таләп­ләр катгыйландырылгач, полиция болай да һәртөрле акцияләргә бик шик­ләнеп карый башлады. Моннан ике ел элек Мәскәү полициясе метрога керү урынында “Хәерле көн” дигән плакат тотып торган өчен берәүне тоткарлады һәм “публикада аерым бер фикер булдырырга тырышу”да гаепләде. Дәүләт Думасы югарыда искә алынган канунны эшләп кабул итә калса, итәк-җиңне җы­еп йөрергә теләүчеләр саны бермә-бер артачак, билгеле. Безнең халык болай да куркытылган. Миңа еш кына телефоннан газета укучылар шалтырата. Кайсыдыр бер тема аларны дулкынландырган була, шул турыдагы фикерләре белән уртаклашалар. Шунда кайвакыт әңгәмәнең кызыклы гына бер җирендә сорап куючылар да табыла: “Синең те­лефоның тың­ланмыймы?” – диләр. Мин гаҗәпләнәм: “Тыңланса, ни куркыныч? – дим. – Илдә түнтәрелеш ясау ки­рәклеге турында сөйләшмибез бит”.

Кануннарны төрлечә кабул итәргә, кабул ителгәннәрен төрлечә шәрех­ләргә була, билгеле. Бу уңайдан тарихтан патша Александр III белән бәйле вакыйга гыйбрәтле. Ул идарә иткән чакта, имештер, Орешкин фамилияле бер солдат кабакка кереп исергәнче эчкән һәм гауга чыгарган. Аны император галиҗә­наплары портретына күрсәтеп тынычландырмакчы булганнар. Исерек солдат моңа каршы: “Төкердем мин сезнең галиҗәнап императорыгызга!” – дип җавап биргән. Аны, билгеле инде, кулга алганнар, императорны хурлаган өчен җинаять эше ачканнар. Эш белән император үзе дә танышкан һәм аның тишек бер тиенгә тормавын аңлаган һәм җинаять эше салынган папкага резолюция сырлаган: “Җинаять эшен туктатырга, Орешкинны азат итәргә, моннан соң минем портретларны кабакларга эл­мәскә. Орешкинга тапшырыгыз: мин дә шулай ук аңа төкердем”.

Бүгенге экстремизм белән көрә-­шүчеләр Александр IIIтән үрнәк алып, кайбер вак-төякләргә төкереп карасалар, ярыйсырак буласы шикелле. Ә менә зур сәясәтчеләрнең уйламый әйткән гаугалы белдерүләре, ил эчендә һәм тышкы мәйданда ызгыш чыгара торган чыгышлары вакытында һәм тиешенчә бәяләнеп, чабулардан вакытында тартылса, бик күп конфликтлар булмый кала алыр иде, бәлки. Тик боларын да төрмәгә ябып мәшәкатьләнү кирәкмәс кебек, мандатлардан мәхрүм итү дә җитә.