Юморкалар һәм җем-җем җөмләләрдән торган ләбибият

Юк, чираттагы бер җыентыгына беренчеләрдән булып мин рецензия язганга күрә, “монысына да тиз арада бер-ике кәлимә сүз язып ташламасмы” дип бирүе түгел, ә студент еллардагы хәтердән мәңге җуелмас күңелле вакыйгалар (бер чорда укып йөрдек, бер тулай торакта яшәдек бит) истәлеге дип бирүе... 

 

Кулымда – бүгенге татар әдәбиятының күренекле сатиригы Ләбиб Леронның, әле генә тавык эченнән чыккан йомырка кебек җылылык саркып торган, әле генә табадан төшкән коймак кебек авыз суларын китереп торган, әле генә басмаханәдән кайтып авторны чиксез куандырган, эсбижи буяу исе аңкып торган өр-яңа “Юморкалар” китабы. Аның турында әйтеләсе фикеремне басманың дүртенче битендә үк Ләбиб үзе, үз куллары белән язган шигырь юлларында әйтеп бирә кебек.

 

 

Юмор һәм сатира өлкәсендә диңгез-галәмнәрне кичкән Ләбибнең “Ихлас” нәшриятында дөнья күргән чираттагы китабы башкаларыннан нәрсәсе белән аерыла? Әйе, сүз дә юк, беренче чиратта, бу җыентыкта да укучылар үтә җылы кабул итә торган юмор-сатира әсәрләрен, Ләбиб аеруча киң колач җәеп йөзә торган пародия, эпиграмма жанрлары үрнәкләрен тупланган. Һәм шуны да әйтергә кирәк, бу китап белән танышып чыкканнан соң, Ләбиб Леронны, аның даими укучысы буларак, бик тә үткен телле канатлы сүз-афоризмнар язарга сәләтле каләм иясе булуын ачыкладым.

 

Ассызыкларга тиешмен: Ләбибнең “Җем-җем җөмләләр” дип, бер түбә астына тупланган канатлы сүзләре, темасы буенча, төрле бүлекчәләргә аерып бирелә. Биредә язучының шаян тел белән язылган “гадәти” сатирик афоризмнарын да, җитди милли, сәяси проблемаларны күтәргән “җөмлә”ләрне дә, тормыш-көнкүреш, мәхәббәт, әдәбият-мәдәният, табигать һәм кеше һәм башкаларны бәян итүче канатлы сүзләрне дә очратабыз.

 

 

Бер караганда, әллә ни яңалык та юк кебек үзләрендә, бөтенесе белән дә сүзсез килешерлек, ләкин... Аларны укыйсың да: “Болай итеп нәкъ Ләбиб Лерон гына әйтә алыр, билләһи. Үзенчә, үзенә генә хас юмор белән тирәнәйтеп язган бит”, - дип куясың.

 

Әлбәттә, афоризмнар арасында уен-көлке, төртмә тел белән әйтелгән җөмләләр генә түгел, шактый җитди сүзләр дә җитәрлек. Алары инде көлдерми, уйландыра, “әйе шул, бик дөрес язган” дип әйттерә.

 

Бер уйласаң, шаян тел белән язылган канатлы сүзләрнең дә бик җитди нәрсәләрне тасвирлавын чамаларга була. Мондый ысул әлеге афоризмда күтәрелгән проблеманың асылына төшенергә сизелерлек ярдәм итә. Юмор-сатираның бик җитди әдәбият икәнлеген аңламаучы-белмәүчеләр, гомумән, юктыр да инде ул. Сатира – чынбарлыкны, зарарлы күренешләрне фаш итү, алардан ачы көлү. Бу нисбәттән, Ләбибнең үз иҗатында шушы өлкәне сайлавын бик уңышлы адым дип әйтик.

 

Ләбиб әйтер инде: “Һеһ, ансат булса үзең язып кара сатирик әсәр!” – дияр. Беләм, мондый сәләт бик сирәкләргә генә бирелгән. Шуның өчен дә без, гади укучылар, Ләбиб Леронның сатирик, юмористик иҗатын хөрмәт итәбез. Шуңа күрә аның һәр әсәре көтеп алына. Шуның өчен дә без кулыбызга аның җитди язмалары, әсәрләре килеп эләккән вакытларда (әйе, алары да аз түгел) аптырап-шүрләп калабыз, уйга талабыз. Сүз дә юк, алар да бик зур осталык белән язылган, тирән фәлсәфи мәгънәгә ия әсәрләр. Ә бәлки без, гади укучы буларак, бу шәхеснең бөтен иҗатын белеп бетермәгәнбездер? Бәлки ул инде күптәннән төрле жанрда иҗат итә торгандыр, юмор – аның бер кечкенә генә тармагыдыр? Бәлки шулайдыр. Ләкин Ләбиб Лерон, иң беренче чиратта, татар халкы өчен нәкъ менә сатирик язучы буларак билгеле. Шуңа күрә, җитди темаларга җитди каләм белән ник әллә никадәр роман-поэмалар язмый шунда, ул – сатира һәм юмор остасы булып калачак!

 

Алда әйтелгәннәрнең бер чагылышы дип кабул итәрсезме, анысы сезнең фикер: яңа китапның 27 нче битендәге “Гомер уртасында басып торам” дигән шигырьне шәхсән үзем “күз йөгертеп” кенә уздым. Тукталып, җентекләп укудан курыктым. Сүз дә юк, ул да камил әсәр, хәтта анда да бераз гына юмор чаткылары сизелгәндәй. Ләкин, әйтүемчә, күпкырлы иҗатының төп нигезен тәшкил иткән сатирадан читтәрәк йөри, һәм шуңадыр, күрәсең, Ләбиб үзе үпкәли күрмәсен, мин кабул итә алмадым...

 

Робагый - шәрык шигъриятендә (шул исәптән, соңгы йөз ел эчендә татар әдәбиятында да) киң таралган лирик жанр. Сер түгел, аны “кыска шигырь” яки “дүртьюллык”ка тиңләргә маташып хаталанучылар да юк түгел. Ә “тулы канлы” робагый логик-интонацион яктан тәмамланган фикер-хисне белдерергә, мөстәкыйль кулланылырга тиеш. Эчтәлек буенча робагыйлар гадәттә фәлсәфи һәм гыйшкый характерлы. Ләбибнең китабындагы “Шадра робагыйлар” бүлеге шаккаттырды мине. Биредәге төртмә телле каләм белән язылган робагыйлар, һич икеләнүсез, фарсы шигърияте классигы Гомәр Хәйям, татар әдипләре Сәйф Сараи, Мифтахетдин Акмулла, Мәҗит Гафури, Әхмәт Исхак һәм күп башка шагыйрьләр белән бер дәрәҗәгә куярлык. Монда да Ләбиб үз калыбында: робагыйлары сәясәтне дә читләтеп үтмәгән, мәдәни тормышны да.

 

 

Әлбәттә, өстенлекне шаян, юмористик робагыйлар ала:

 

Ничек кенә булмасын, Ләбиб Лерон робагыйлары, һәр пародиясе, һәр эпиграммасы кебек үк, тирән эчтәлекле, фәлсәфи, тормышчан, төгәлләнгән тулы бер әсәр.

 

Ә менә - “Шакмаклы такмаклар”, “Пародияләр”, “Эпиграммалар”, “Мин дә җырлыйм шундыйны” (җырулы пародияләр)... бүлекләре. Болары инде без күптән белгән, күптән укып килгән Ләбиб Лерон! Татар укучысы күнеккән юмор - тормышта очрый торган гадәттән тыш күренешләрдән җиңелчә көлеп, дусларча тәнкыйтьләүче шаян әсәрләр.

 

Хәтеремнән чыккан инде, көннәрнең берендә, кайдадыр Ләбибнең иҗаты хакында фикерләшеп утырганда, кемдер: “Ләбиб минем шигыремә пародия язсын, миңа багышлап эпиграмма чыгарсын иде, дип бик күпләр хыялланам”, - дигән иде. Бу нисбәттән, китапта үз исеменә эпиграмма язылган егерме дүрт әдәбият-мәдәният әһелен, әсәрләре пародияләнгән ике дистә ярым шигырь һәм җыр авторын чын-чынлап бәхетле дип әйтергә буладыр. Дүрт юллык эпиграммамы ул, озын җыр текстымы, Ләбиб шәхеснең бөтен барлыгын ачып сала! Ул әсәрләрдә “герой”ның тышкы кыяфәте дә, эш-гамәлләре дә, холкы да, казанышлары да, кимчелекләре дә “кычкырып тора”.

 

“Юморкалар” - бик кыйммәтле, бик бай китап. Һич арттырып әйтүем түгел: китапның бер генә кимчелеге дә күзгә чалынмады. Авторның әйтергә теләгән үз фикере белән тулысынча килешеп, “йомырка кебек шоп-шома әсәрләр тупланган” дияр идем. Кем булуына карамастан, андагы әсәрләр аша һәр кеше үзен таный ала. Таный, үз кимчелекләрен, уңай-үрнәк сыйфатларын ачыклый. Һәм шул кимчелекләрен бетерү турында уйланып кына булса да куя. Ә әдәбиятның төп вазыйфасы да шул бит – кешене тәрбияләү.

 

Китапта авторның үз әсәрләре генә түгел, башка язучыларның аның турында юмористик язмалары, Ләбиб Леронга катышы булган мәзәк хәлләр дә (“Ләбибият” бүлеге) урын алган. Алары да авторны төрле яклап ачучы бербөтен җыентыкны тулыландырып тора, дияр идем.