Эчәсеңме? Зиратта сиңа урын юк

 

Исегездә булса, берничә ел элек Казанда зират мәсьәләсендә руханилар белән түрәләр арасында тавыш чыккан иде. Казан шәһәре башкарма комитетында түрә булып эшләүче берәүнең әтисен Самосырово ягында оештырылган яңа мөселман зиратында җирләделәр. Каберенә фотосын да куйганнар, ә зират хезмәткәрләре рәсемне алып ташлаган. Менә шунда туды да инде низаг. Руханилар, мөселман зиратында рәсемнәр тыела, диде, ә түрәнең үз туксаны туксан, бу фотоны урнаштырырга хокукым бар, чөнки дөньяви җәм­гыятьтә яшибез, дип аяк те­рәп исбатлады. Судка кадәр барып җиттеләр. Судның карары Казан мөхтәсибәте яклы булды. Әмма хөкемдарлар зиратларның үз тәртибе язылып, халык ул кануннар белән таныш булырга тиешлеге турында ки­сәтте. Бу эш Казан мэриясе белән башкала мөхтәсибәте бергә килешеп башкарылырга тиеш дип әйтелде.

 

Менә шул гаугадан соң кабат бәхәсләр чыкмасын өчен, зират эшчәнлеге ничек оештырылырга, анда тәртипне ничек сакларга тиешлеге – барысы да бәйнә-бәйнә язылган документ әзер­ләнгән дә инде. Аны Казан бе­рәмлегенә кергән “Ритуал” муниципаль предприятиесе  бел­геч­ләре башкарган. Рәсми кә­газьдә Казан башкарма комитеты җитәкчесе вазыйфасын башкаручы Рөстәм Нигъмәтуллин имзасы тора. Түрәләр аны Татарстан Диния назарәте белән килештереп эшләнелде дисә дә, руханилар арасында документны укучылар юк булып чыкты. Бу турыда алар мәгълүмат чаралары аша гына  ишеткәннәрен  әйтте.

 

Түрәләр Казанда аерым мө­селман, христиан, яһүд зиратлары оештырылырга тиешлеген таный. Бу шулай икән, башка кешеләрне бу зиратта җирләргә ярамый булып чыга. Мәсәлән, атеистларны нишләтәләр? Татарлар арасында тәңречеләр бар икән, аларга бу зиратта урын юк дигән сүзме бу? Катнаш никахта туучылар аз түгел, анасы – христиан, атасы мөселман булса, бала нинди диндә соң дигән сорау туган очраклар да еш була. Динен исбатлар өчен шаһитлар кирәк булачакмы? Аннары тү­рәләр зиратларның эш вакытларын да билгеләгән, дөресрәге, мәет кайчан җирләнергә тиешлеге тәгаенләгән. Мөселманнар белән яһүдиләр өчен мәрхүмне соңгы юлга озату иртәнге сәгать сигездә башланса, христианнарныкы – унда. Әмма җирләү эш­ләре барысы өчен дә кичке сәгать дүрттә төгәлләнергә тиеш. Моннан тыш кабернең тирәнлеге нинди булырга тиешлеге дә, киңлеге дә язылган.  

 

 

Түрәләр фикеренчә, кабер ташлары да артык чуар, кыйм­мәтле булмаска тиеш. Кешеләргә әллә киңәш формасында, әллә нәсыйхәт итеп, зиратта истәлек кабер ташы куела икән, ул башкаларда көнләшү яки нәфрәт хисе тумаслык итеп эшләнсен дие­лә. Әмма кыйм­мәтле һәм арзан булуның чик­ләре күрсәтелмәгән. Бусын мәрхүмнең туганнары карамагына калдырганнар. Мөсел­ман зиратындагы кабер ташында фото­сурәтләр, кеше, хайван, кош формасында һәйкәлләр урнаштыру тыелганы да искәртелгән.

 

Документта мөселман зиратларына кагылышлы тагын бе­р­ничә мәгълүмат бар. Түрә­ләрнең язуына караганда, мөселман зиратында террорчылар, көчләү­челәр, зур җинаять кылучылар, эчкечелек белән наркоманиядән үлүчеләрне җирләү тыела. Хрис­тиан зиратларында хәмер эчәр­гә, каберләр янында ризык, су, савыт-саба калдырырга рөх­сәт ителми ди­елгән.

 

Татарстанның баш казые Җәлил хәзрәт Фазлыев мөселман зираты нинди булырга тиешлеген Казан мөхтәсибе Мансур хәзрәт Җәләлетдинов күрсәтте дип әйтә. Анда барысы да тәр­типтә, шәригать ничек таләп итә – шулай эшләнгән, диде. “Кешене соңгы юлга озату тәртибе мө­селманнарда да, башка дин­нәрдә дә язылган ул. Барлык кагыйдәләр дә үтәлә. Казан мөх­тәсибе Мансур хәзрәт оештырган зиратта барысы да тәр­типтә, анда фотосурәтләр дә куелмый, агачлар да утыртылмый. Түрә­ләрнең мөселман зиратында эч­кечеләрне, наркоманнарны, террорчыларны, зур җинаять кылучыларны җирләргә ярамый дип күрсәтмә бирүләре нәрсәгә ни­гез­ләнгәнен әйтә алмыйм. Әмма без Хәнәфи мәзһәбе тәртибе белән эш итәбез. Бездә бары өч мәрхүмгә генә җеназа укылырга тиеш түгел, болар – үз әнисен үтерүче, юлбасарлыкта үтерел­гән һәм Аллаһ Тәгаләне танымаган бәндәләр. 

 

Менә болар мөселманча җирләнми. Үз-үзенә кул салучыларга килгәндә, әйе, элеккеге заманда аларны гомум зиратта җирләмәгәннәр, андыйларга каберне дә зират тышында казыганнар. Үзебезнең авылда булганны хәтерләмим, әмма зират тышында булган каберләрне күргәнем бар. Бу эш башкаларга сабак булсын өчен эшләнгән дип уйлыйм. Аллаһ Тәгалә – һәр­беребезгә гомерне бүләк итүче, җанны алучы да – Ул. Шул юл белән бары тик Ул гына безгә хуҗа булганны аңлатырга теләгән­нәр”, – дип әйтте Җәлил хәзрәт.

 

Кемне җирләргә яраганлыгын бил­геләгәндә хөкемдарлар вазыйфасын алу булып чыкмыймы дип сорап дин галим­нәренә мөрәҗәгать иттек. Татарстан Го­ләмәләр шурасы әгъзасы Равил хәзрәт Бикбаев авылларга күз салырга киңәш итте. “Татар авылында зиратлар белән барысы да тәртиптә. Анда мөселман янына христианны җирләмиләр. Аның өчен аерым зират булдыралар. Урын булмаганлыкка сылтау дөрес түгел, зур шәһәрләрдә дә бу принцип сакланырга тиеш. Ә кем җир­ләнергә тиешлеге, ә кемгә рөхсәт ител­мәүгә килгәндә, без моны тиздән Голә­мәләр шурасы утырышында тикшерә­чәк­без”, – дип сүзен кыска тотты. 

 

 

Әлбәттә, бу документ кирәктер. Тик тормыштагы хәлләр кәгазьдәгедән аерыла шул. Түрәләр бер закон чыгарса да, аны читләтеп узуның йөз мөмкинлеген табып була. Мисал өчен, зиратта хәмер яки әфьюн дозасыннан җан биргән кешене җирләргә ярамый дип язылган икән, моны кем һәм ничек тик­шерәчәк? Һәрбер кешедән медицина бе­лешмәсе соралачакмы? Моны кон­трольдә кем тота? Яки үз-үзенә кул салучыларны да мөселман зиратларына кертү тыела икән, хуҗага акча төртеп, мәсьәләне уңай хәл итүчеләр табылмасмы әллә? Террорчылар, көчләү­челәр, авыр җи­наять кылучылар да телгә алына. Мәрхүмне җирләгәндә туганнары алар турында тәртип саклау органнарыннан белешмә тотып ки­лергә тиеш була, күрәсең. Ярар, зират хез­мәткәрләренә мәр­хүм турында белешмә алу артык авырга да төшмәс кебек. Тик менә авыр җинаять­ләргә ниндиләре керә дигән сорау туа. Мәсәлән, ялган юл белән акча эшләүчеләр, ришвәт алып, акчаны әвеш-тәвеш ки­терүчеләр, процентлар үстереп, кеше­ләр­не ялангач хәлдә калдыручылар – менә алар кем – шәфкать һәм игелек иялә­реме?

 

 

Кыскасы, монда сораулар күп. Бер яктан караганда, кешене соңга юлга озату мәсьәләләрен хәл итүдә Казан түрәлә­ренең булышуы уңай күренештер. Әмма аның тәртибе күбрәк руханилар эше, дини оешмалар, Голәмәләр шурасы вазыйфасы кебек күз алдына килә. Ә менә Казанда зиратларның җитешмәү мәсьәләсе бик кискен тора. Казанда 33 зират бар. Бер яктан, аз түгел кебек, әмма аларның гомуми мәйданы 280 гектарны гына били. Миллионлы шәһәр өчен бу бик аз, елына 14 мең кеше үлгәнен исәпкә алсаң, әлбәттә, җир кытлыгы сизелә.

 

Башкалада мөселман мәрхүмнәрне җирләр урын юк. Иске Татар бистәсендәге Татар зиратында инде күптән буш җирләр юк дисәләр дә, кешеләрне җиргә иңдерү дәвам итә. Дөрес, бу мәсьәлә мөселманнарга гына кагылмый, буш урыннарның юклыгы, яңа зиратларның оештырылу кирәклеге башка дин ке­шеләренә дә мөһим. Кеше үлгәч, аңа инде кәфенлектән башка берни кирәкми дисәк тә, чынында алай түгел шул...