поиск новостей
  • 29.03 "Рөстәм маҗаралары" Кариев театры, 13:00
  • 29.03 "Кияүләр" Тинчурин театры, 18:30
  • 30.03 "Кәҗүл читек" Кариев театры, 11:00
  • 30.03 "Тапшырыл...ган хатлар" Кариев театры, 18:00
  • 30.03 ПРЕМЬЕРА "Флешка, рэп һәм мәхәббәт"Тинчурин театры, 13:00 һәм 17:00
  • 31.03 "Шәй-бу, шай-бу" Кариев театры, 18:00
  • 31.03 "Өч аршын җир" Тинчурин театры, 17:00
  • 02.04 Хан кызы Турандык. Тинчурин театры, 18:30
  • 03.04 Гомер буе сине көтәм. Тинчурин театры, 18:30
  • 04.04 Кияү урлау. Тинчурин театры, 18:30
  • 05.04 Гастрольләр: Тайна замка на холме. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 11:00 һәм 13:00
  • 05.04 Гастрольләр: Ханума. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 18:30
  • 06.04 Гастрольләр: Мастер и Маргарита. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 17:00
  • 07.04 Гастрольләр: Мелодия коралловых бус. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 17:00
  • 09.04 Җилкәнсезләр. Тинчурин театры, 13:00 һәм 18:30
  • 10.04 Синең хакта… Тинчурин театры, 18:30
  • 11.04 Ядәч! Исемдә! Бер гаилә трагикомедиясе. Тинчурин театры, 18:30
  • 12.04 Флешка, рэп һәм мәхәббәт. Тинчурин театры, 18:30
  • 13.04 Яратам! Бетте-китте! Тинчурин театры, 17:00
  • 14.04 Полиционер. Тинчурин театры, 17:00
Бүген кемнәр туган
  • 29 Март
  • Шәкүр - җырчы
  • Рөстәм Абязов - дирижер
  • Илфат Фәйзрахманов - журналист
  • Мөхәммәт Сабиров (1932-2015) - дәүләт эшлеклесе
  • Айгөл Хәйри - җырчы
  • Ринат Хәйретдинов - көрәшче
  • Никах, юбилей,Туган кон,балалар бэйрэмен,торле кичэлэрне алып барабыз.8-4кэ хэтле шалтыратта аласыз.89393453961
  • Чистаидан иорт сатып Алам чистаинын узенэн 89274905164
  • 1 булмэле фатир моселман гаилэсенэ озак вакытка арендага бирелэ ЖК Салават купере. Собственник ( риелтор тугел!!!)89509488227.
  • Сдается 2-х комнатная квартира по ул. Ф.Амирхана порядочной семье на длительный срок. В квартире есть мебель, рядом остановка, магазины, рынок. Только граждане РФ без животных!!! 8-965-584-66-30 собственник.
  • Продаю листы нержавейки 530х630, толщина 3,5мм, запчасти на УАЗ.тел 89178553159.
  • Коттедж төзэргэ кирэк казанда минэм номер 89274905164
  • Баян сатыла. Казан. Тел.:89003238614
  • татар теленең аңлатмалы сүзлеге сатыла, 3 томда, Казан, Татарстан китап нәшрияты, 1981 ел. тел.8 919 647 47 91
  • Казанда оч булмэле фатирнын залына тэртипле кыз эзлим. Бигичев урамы. Риелторсыз 89600347300
  • Исэнмесез! Бенто тортларга hэм капкейкларга заказлар кабул итэм! Казан шэhэре. 89377708700 Динара.
Архив
 
18.02.2015 Җәмгыять

Индус Таһиров: “Кермәгән җирдән чыгып булмый”

1990 елның 30 августында Татарстан Югары Советы республикабызның дәүләт суверенитеты турында Декларация кабул итте. Аның төп идеологларыннан берсе – КДУ профессоры Индус Ризак улы Таһиров иде. Шунысы кызык: ул елларны Индус абый депутат та, хөкүмәт әгъзасы да түгел, әмма татарның дәүләтчелек тарихын җентекләп өйрәнгән зур галим иде. Шуңа күрә бәйсезлек даулап йөргән елларны нәкъ менә Индус Ризак улы белән искә төшереп утыруыбыз табигый.

“Декларация, бер уйлаганда, ниятне белдергән документ кына. Аны күпләр кабул итте. Әмма безнең дек­ларация – үзенчәлекле, без яңа оешып килгән союзга тулы хокуклы дәүләт булып керүне максат итеп куйган идек”, – диде И.Таһиров.

Мондый кыю адымга бару өчен, әлбәттә, фикер­дәш­ләр кирәк иде. Ул чакта Татарстан Югары Советын җитәкләгән һәм Россиядәге милли республикаларның бәйсезлеккә омтылышында әйдәп баручы буларак танылган Минтимер Шәймиев безнекеләрне Башкортстанга җибәрә. “Безне­келәр” ди­гәнебез, партия­нең Реском секретаре (Обком беткән чак. – Р.Г.) Рево Идиятуллин белән Индус Таһиров була инде. “Анда Хөкүмәт әһел­ләре белән бик әйбәтләп сөй­ләштек. Башкортлар да безнеке кебек Декларация кабул итәргә теләгәннәр иде. Әмма аларның яңа сайланган Югары Советында мондый тәкъ­дим хупланмады”, – диде И.Таһиров. Бу хәбәрне ишетүгә, Минтимер Шәри­по­вич: “Ялгыз калдык”, – дип куйган. Индус абый исә: “Бер дә борчылмагыз, бит башкортлар Россия составына әллә кайчан үзләре теләп кергәннәр иде инде. Шул вакыйганың 400 еллыгын да үткәрделәр, Мәс­кәү­дән бү­ләкләр дә алдылар. Ә Та­тар­станның Россиягә ирек­ле рәвештә кергәне юк. Шуңа күрә халыкара хокук­ларга ия бәйсез дәүләт булырга омтылуыбызны раслап, шундый Декларация кабул итә алуыбыз белән Сез бик бәхетле кеше”, – дигән.
 
Бәхетлесен бәхетле дә, әмма Татарстанны, шәхсән М.Шәймиевне алда күп сынаулар көтә иде әле. “Без Россия һәм башка дәүләтләр белән килешүләр төзергә хокуклы дәүләт буларак яңа оешкан суверен дәүләтләр союзы белән килешүгә кул куярга тиеш идек. Бу көн 1991 елның 20 августына бил­геләнгән иде. Әмма 19 августта ГКЧП (гадәттән тыш хәлләр дәүләт комитеты) оешып һәм дәүләт түнтәреле­ше ясауга омтылыш ясалып, ниятләр тормышка ашмый калды”, – диде И.Таһиров. Тормышка ашмый калу өс­тенә Татарстанга, аның беренче Президенты М.Шәй­миевкә һөҗүм башлана. Ул чакта РФ Югары Советы Рәисе булган Руслан Хаз­булатовның: “Шәймиев­не­ ти­­мер читлеккә утыртып Мәс­кәүгә алып килергә ки­рәк”, – дип янаулары Татарстан халкын пошаманга салды. “Шәй­миевне кулга алалар икән” дигән озынколак хәбәрләр таралды. Бу хәбәр­ләр дөрес­леккә якын иде. М.Шәй­миевне ГКЧПны тән­кыйтьләп чыкмауда га­еп­ләделәр. Әгәр каршы сүз дәшмәгән икән, димәк, хуп­лаган, янәсе. Ә бит ул көн­нәр “эт баш – сыер аяк” булып, иртәгә нинди илдә туасыбызны да тәгаен генә белми идек. Шөкер, Татарстан халкы Мәскәү “кунакларына” үз сүзен өздереп әйтә алды: урам-мәйданнар тутырган меңләгән кеше: “Шәй­миевне Президент итеп без сайладык, бер­кемгә дә бирмибез!” – ди­деләр.
 
Мәскәү бе­лән тарткалашу елларга сузылды. Ике арада сөй­лә­шү­ләр алып барыр өчен вице-президент Василий Николаевич җитәкче­леген­дәге делегация төзелә, аның урынбасары итеп Индус Таһиров билгеләнә. Мондый билге­ләнү “бер калыпка да сыймый” кебек, чөнки, алдарак әйткәнемчә, Индус абый хакимият вәкиле дә, депутат та түгел. Үзенә кырын карауларын сизгән галим Президентка: “Минтимер Шәрипо­вич, минем урын­га дәгъва кылучылар бар, делегация җитәкчесе урынбасарлыгыннан азат итегез, мин делегация әгъ­засы булып калуга да риза”, – ди. Ә Президент сүзне кыс­ка тота: “Ни эшләгәнемне беләм мин”, – ди. Алдагы вакыйгалар Минтимер әфән­денең хаклы булганын мең кат раслыйлар.
 
Мәскәү белән ике арада барган бәхәс-тарткалаш­лар­ның һәркайсы турында аерым язып тормыйм. Россия Хөкүмәте Рәисе урынбасары Геннадий Бурбулис бүлмә­сендә очрашуны искә тө­ше­рик әле. И.Таһиров әлеге оч­рашуда сөйләшкән­нәрне сү­зен-сүзгә хәтерли. Хәтер­лә­мәс иде, әмма Дек­ларация кабул итәргә хокукый нигезебез булуын нәкъ менә Индус абыйга дәлил­ләргә туры килә.
 
Г.Бурбулис баштарак: “Дек­ларация белән кил­гән­сез, ә менә референдум да уздырып, халык фикере белән дә килгән булсагыз, тагын да әйбәт булыр иде”, – ди. И.Таһиров аңа ни өчен яңа берлеккә Россиядән башка, мөстәкыйль рә­вештә керергә теләвебезне, татар дәүләтче­легенең тамырлары бик ти­рән булуын, дәү­ләтчелекнең тарихи хәте­ребездә бүгенгә хәтле сак­лануын һәм халык­ның дәү­ләтне торгызуга омтылышын, бу омтылышны союздаш республика рәве­шендә тормышка ашырырга телә­вебезне аңлата.
 
Бурбулис: “Ә нинди юри­дик нигезләрегез бар?” – ди. И.Таһиров иң әүвәл 1918 елны кабул ителгән “Хезмәт ия­ләре һәм экс­плуата­ция­лән­гән халык­ларның хокуклары турында Деклара­ция”не искә ала. “Бу документ Рос­сиянең беренче Кон­ституциясенә дә тулысы бе­лән керде. Анда Россия рес­публикалар сыйфатында ирек­ле халыклар берлеге дип игълан ителә”, – ди. Сүзгә Россия Хөкүмәтен­дә милли мәсьәләләр белән шөгыль­лән­гән Сергей Шахрай кушыла:
 
– 1918 елда сез респуб­лика түгел идегез бит, – ди.
 
И.Таһиров аңа “респуб­ликалар барлыкка килгән сурәттә...” дигән җөмләгә төртеп күрсәтә. Сәяси һәм милли мәсьәләләр буенча РФ Президенты киңәшчесе С.Станкевич Декларацияне “большевистские штучки” дип бәяләп: “Россия дәүләт­челеге тарихыннан чыгып эш итәргә кирәк”, – ди.
И.Таһиров: “Россия дәү­ләтчелеге тарихы Киев Ру­сеннән башлана, әйдәгез алайса, сөйләшүләрне Ки­евкә барып дәвам итик. Әмма безне анда ничек каршы алырлар бит!” – дип, Сергей Борисовичның авызын каплый.
 
Ул чакта Украина да тәмам “кайнап” бәйсезлек игълан итәргә маташа иде. Россия түрәләре моны яхшы белгән­гә, бәхәсне дәвам итмиләр, бары тик:
– Йә, шуннан нишлибез инде? – диләр.
 
– Россия белән вәка­ләт­ләр алмашу турында килешү төзибез, – ди И.Таһиров.
 
Бурбулис: “Татар­стан­ның позициясе дөрес”, – дип куя.
 
Мәскәү белән тарткалашу елларга сузыла. Татарстан ягыннан сөйләшүләрдә катнашучылар алышынып торса да, Индус абый “алыш­тыр­гысыз”га әйләнә.
 
СССР таркалып бер ел узгач, 1992 елны, Татар­стан­ның зур делегациясе янә Мәскәүгә килеп төшә. Без­некеләрне инде бәйсез дәү­ләт илчеләре кебек кабул итәләр. Аларны Милләтләр эше буенча Россия дәүләт комитеты рәисе һәм “милли” министр Валерий Тишков каршы ала. Ул шәхсән, үзем хәтерләвемчә, Татарстанга якты чырай күрсә­тергә атлыгып торган кеше түгел иде.
 
Бу сөйләшүләр вакытында да: “Сез нәрсә, Россиядән чыгасызмыни?” – дип бәй­лән­гән.
 
– Ул делегациядә яңа кеше иде. Шуңа күрә әле моннан алдагы еллардагы очрашуда ук миңа шундый сорау бирелгәнен һәм минем: “Рос­сиягә ирекле рәвештә кергә­небез юк, кермәгән җирдән чыгып булмый ул”, – ди­гән­нәремне белми, ә Геннадий Бурбулис хәтерли иде. Шуңа күрә мин аңа: “Бу сорау­га җавап бирергәме?” – дидем. Геннадий Эдуардович Тиш­ковка кырыс кына карап алды да: “Татарстанга бүтән мондый ахмак сораулар бирмик”, – диде. Тишков дәшмә­де, – дип искә алды Индус абый.
 
Шунысын да әйтим: Мәс­кәү белән сөйләшүләр еш кына: “Иң элек профессорыбызга сүз бирик әле...” – дигән җөмлә белән башланып китә. И.Таһиров исә, референдум уздыру, федераль үзәк белән ике арада вә­каләтләр алмашу, милек бүлешү, икътисад-финанс мәсьәләләрендә һәр­чак кар­шы килә алмаслык дә­­­­лилләр китереп сөйли, ышан­дыра белә. “Өстәл янында утырып сөйләшү­ләрдә көч безнең якта була иде, – ди әңгәмәдәшем. – Ә менә көч куллану ягыннан, без, әлбәт­тә, Мәскәүгә каршы тора алмый идек”.
 
Ул елларда федераль үзәк белән 40лап килешү төзелә. Татарстан нык алга китә, “Татарстан моделе” дигән сүз телгә керә. Ә Геннадий Бурбулис исә: ”Татарстан башкаларга үрнәк булырдай юнә­леш алды”, – дип безгә зур бәя бирә.
 
Әлбәттә, соңрак без чи­генә башладык, Мәскәү күп кенә вәкаләтләрдән ваз ки­чәргә мәҗбүр итте. Әмма Хөкүмәтебез һәм бәйсез­легебезне хаклап күп кенә законнар кабул иткән парламентыбыз эшчәнлеге Татарстанны тарих баскычларыннан югары басмасына кү­тәреп калдырды. 

Риман ГЫЙЛЕМХАНОВ
Ватаным Татарстан
№ 23 | 18.02.2015
Ватаным Татарстан печать

▲ Өскә
Матбугат-инфо
Матбугат.ру
Ватаным Татарстан
Шәһри Казан
Бердәмлек
Рәшит Ваһапов фестивале
Камал театры
Тинчурин театры
Татар дәүләт филармониясе
Ирек мәйданы
Татарстан яшьләре
Кариев театры
Идел
Өмет
Татарстан китап нәшрияты
Милли Музей
Шаян
Татаркино
Ханский дом
Татар телен һәм ТР яшәүче халыклар вәкилләренең<br />туган телләрен саклау, үстерү мәсьәләләре комиссиясе
«Элита»