“Урын юк бу Казанда бөек Сара апага”

Татарстан башкаласы Казанда җырчы татар ха­тын-кызына, тәүге татар опе­расында Сания ролен башкарган, беренче татар хатын-кызы – композиторга һәйкәл кую карары, әл­бәттә инде, бик гадел һәм дөрес иде. Гариф Ахунов рәис­легендә Мәдәният фон­дының банктагы счеты әле ачылмаса да, гади кешеләр С.Садыйкованың истәлеген мәңгеләштерү өчен үзләре­нең соңгы ти­ен­нәрен ките­рә башлаган көннәр бүген­гедәй хәтер­дә.

 

2004 елда исә Сара Са­дыйкованың тууына100 ел тулуны үткәрү турында Рөстәм Миңнеханов имзалаган ТР Министрлар Кабинеты карары (№2205-р) дөнья күрде. Анда бу эшне төп башкаручылар сыйфатында Мәдәният министрлыгы һәм Казан хакимияте билгеләнеп, һәйкәл-ансамбльнең Юныс мәйда­нында урнаштырылырга ти­ешлеге, башка күп кенә нәрсәләр күрсәтелде. Тик болар кәгазьдә генә калып, берсе дә үтәлмәде. Шушы бер кочак кәгазь әле дә минем архивымда тузан җыеп ята. Чыннан да, Роберт Миң­нуллинның шигырь юлларында әйтеп үтелгән­чә:

 

“Сарага урын табылмый, башкалабыз Казанда, Моңсарабыз кебекләргә ник­тер урын аз анда.  Сарага урын табылмый, Казан зур ул, урын бар!  Казандагы урын түгел. Күңелдәге урын тар! “Яшә, Казан, яшә!” – дип җырлаган Сарабызга Казанда урын табылмый... Сыймый ул арабызга. Казанда һәйкәл бар хәтта. Мәчегә һәм Бакага... Тик урын юк бу Казанда бөек Сара апага”, кебегрәк килеп чыга.

 

Ни өчен һәйкәл, проект­та күрсәтелгәнчә һәм Хө­кү­мәт карары нигезендә рас­ланганча, әле һаман Юныс мәйданына урнаштырылмый? Бүген барчабызны да әнә шул сорау борчый.

 

Скульптор Рада Нигъ­мә­туллина, Сара апага һәй­кәл куюда теләктәшлек итү­ләрен сорап, Казан һәм Татарстан халкына мөрә­җәгать белән чыкты. Бүген аның мөрәҗәгатенә 531 кеше имза салды инде. Татарстан һәм Казанда гына тү­гел, Россия шәһәрлә­рендә, якын һәм ерак чит илләрдә яшәүчеләрнең дә имзалары бу.

 

Җитәкчеләребез халык сүзенә битараф калмыйча, бераз уйлансын иде. Скульп­тор-авторларның 18 ел буе һәйкәлне куйдыра алмыйча изалануларына кемдер җавап тотарга тиештер бит?! Халык, проект­та күздә тотылганча һәм Хөкүмәт карарында расланганча, “Җидегән чиш­мә” һәйкәл-ансамблен нәкъ ме­нә Юныс мәйда­нына урнаштыруларын та­ләп итә. Әлеге урын С. Са­дый­кова­ның 100 еллыгына бүләк ителде ләбаса (бу скверны кайчандыр кем­гәдер сатканнар икән, дәү­ләт аны кире сатып алырга тиеш). Мә­дәният министры урынбасары Персова Мәс­кәү та­тар­ла­рының, Чаллыда яшәү­че­ләрнең һәм минем бу җәһәттән бирелгән со­рау­га җавап йөзеннән һәй­кәл-ансамбльнең Казан үзәген­дә урнаштырылачагы, эш­ләрнең инде башланачагы турында җавап җи­бәрде. Тик җавап түгел, мин­нән китсен, иясенә җит­сен диеп җибәрелгән кә­газь кисәге генә бу. Һәйкәл Казан үзә­гендә тү­гел, бәлки Иске Татар бис­тәсе үзәге – Юныс мәй­да­нында урнаштырылырга ти­еш!

 

Мәдәният министры бе­лән Казан хакимияте дис­тәләрчә еллар буе кул кушырып утырган бер мәлдә, Юныс мәйданындагы сквер­ны ниндидер бер мил­ли­ардерга сатып җи­бәргән­нәрдер, дигән сорау күңелгә тынгылык бирми. Персова: “Без сквер, мәй­дан һәм урамнарны сат­мыйбыз”, – дип җавап юл­лады юллавын. Шулай икән, эш нәрсәдә соң? Җырчы-композитор белән скульптор җитәк­челәре­без­нең кайсына ошамый? Юныс мәйданында җиде фонтан янында Сара Садыйкова музыкасы яңгы­рап торудан кемгә зыян? Ял урынына әверелеп, мәйдан халыктан өзелмә­ячәк дип куркалармы икән әллә? Ел саен 1 но­ябрьдә Сара апа­ның кабере янына җыелып, чәчәкләр куеп, соңыннан табын янында аның җыр­ларын көйләп, аның турында яңа ши­гырь­ләр укып утыручылар кайбе­рәүләр­гә ошап җитми бит. Халык мәшһүр композиторны ярата икән, моннан кемгә зыян?

 

Кыскасы, мәдәният министры урынбасарының җавабы безне канәгатьлән­дерми. Бөтен җәмәгатьче­лек, Рада Нигъмәтуллина мөрәҗәгатенә кул куйган барча кеше һәйкәлнең Иске Татар бистәсе үзәгенә урнаштырылуын таләп итә. Реставрацияләнгән архитектура ядкәрләрен күрер­гә дип бирегә килгән туристлар берочтан Сара Садыйкова һәйкәле белән дә хозурлана алыр иде. Янә­шәсендә генә – Т.Гыйз­зәт, К.Тинчурин, С.Сәй­дәш җи­тәкчелегендә 1930–1934 елларда легендар композиторыбыз хез­мәт иткән Камал театры. Шунда ук – Тукай, Насыйри музейлары.

 

Һәйкәл-ансамбльне (ул өч сыннан – пианино, “Җи­дегән чишмә” фонтаныннан, С.Садыйкова җырла­рында җырланган чәчәк­ләр, агачлардан тора) баш­кала­быз­ның Иске Татар бистәсе үзә­генә түгел, бәл­ки аның чи­тенә генә куярга җан талашу нигә кирәк? Р.Миңнеханов имзалаган ка­рар ни өчен дистәләрчә ел дәвамында үтәлмичә ки­лә? Кемгә ки­рәк бу корткычлык? Мо­ның өчен кем җавап бирергә тиеш? Сораулар күп, ә җавап юк. Хөкүмәт карарын вакытында үтә­мәүчеләрне судка бир­гән очракта да судан коры чыгачак алар. Хәер, суд юлларын таптарга безнең акчабыз да, көчебез дә юк. Бердәнбер өметебез – Пре­зидентта. Без аннан үзенең саллы сүзен әйтеп, ике гүзәл татар хатын-кызын яклавын сорыйбыз. Моң­ның нәрсә икәнен белә ул. Татар мо­ңына һәйкәл-ком­позиция кую турында сүз бара лабаса.

 

Гадәттә югарыгы хакимият үзенең карарларын, указлар, законнарын беркайчан да юкка чыгармый, үзгәртми дә. Димәк, безнең очракта югары хакимияттән дә югарырагы бар. Югары бюрократик хакимият, ягъни мәсәлән. Халык әле­гә дәшми. Әмма һич кенә дә татар халкының сөекле кызы һәйкәлен Иске Татар бистәсенең бер почмагына кую ягында түгел ул.

 

Тәүге татар хатын-кы­зы-композиторы Сара Садыйкова да, аның сынын мәң­ге­ләштергән тәүге татар ха­тын-кызы – скульпторы Рада Нигъмәтуллина да – республикабызның бөек патриотлары. Алар­ның иҗатына сокланырга һәм иҗат җимешләрен ташта гәүдәләндерергә кирәк.