Зөләйха Кыдашева: Кемгә - ызгыш, кемгә - файда

Журналистикада сүз иреге принцибының кечтеки генә бер файдалы ягы бар – теге туксан тугыз процентның асылда бер үк төрле фикерен аз гына “сыекландырып” җибәрү таләп ителә, шуңа күрә, телиме-теләмиме, тапшыруларга бер-ике генә бөртек булса да бүтәнчә фикерле шәхесләр дә чакырыла. Бусы – “өстән” бармак яный калсалар, редакция сәясәтен кулда тотучыларга беркадәр аклану, саклану чарасы инде, билгеле. Шулай итеп, соңгы дүрт-биш көн эчендә Эхога чыгып сөйләгән Быков, Кураев, Ганапольский, Ремчуков, Латынина һәм башкалар, хор белән диярлек, Көнбатыш цивилизациясенә мөселман фундаментализмы янавын, исламчыларның кыргыйлыгын тәкрарлады. Әле тикшерү дә узмаган, мәхкәмә карары да юк, ләкин инде бөтенесенә дә барысы да ап-ачык билгеле, инде журнал редакциясендәге үтерүчеләрнең кем икәнен дә беләләр: алар, ни гаҗәп, терактка паспорт белән йөриләр икән, белми калмагыз тагы, эзләп тә интекмәгез, дигәндәй, паспортларын автомобильдә калдырып киткәннәр! Һәм берәү дә бу хәлнең сәерлеген күрми. Күргәннәре тыңлаучыга җиңел генә аңлаталар: исламчылар, хаклы җәзаның үзләрен барыбер куып җитәсен белеп торганга күрә, паспортларын махсус калдырып киткәннәр, янәсе. Әгәр шулай икән, аларга битлек киеп мәшәкатьләнмәскә дә була иде югыйсә...

 

Кыскасы, безгә шикләнергә урын калдырмыйлар. Бары тик Русия Мөфтиләр Шурасы һәм тагын берничә журналистның гына кыюсыз тавышы ишетелеп кала – болары терактның сәбәпләрен алай җиңел генә аңлатуга беркадәр шик белдерәләр, үтерелгәннәрне кызганган хәлдә, аларның гамәлләренең дә бигүк матур булмаганына (Мөхәммәд пәйгамбәрне мыскыл иткән карикатураларны күздә тотып) ишарә итәләр. Мин тыңлаган кадәресендә бары тик ике-өч кешенең генә, аерым алганда, Максим Шевченко белән Григорий Ревзинның, тагын бер-икесенең анык, аңлаешлы һәм кыю фикере ярылып ята. Менә кайбер цитаталар, урысчадан тәрҗемәсе үземнеке. Григорий Ревзин: “Шарли Эбдо” журналын сүз иреге үрнәге дип санау дөрес түгел дип уйлыйм. Әгәр дөрес дип тапсак, сүз иреге – мәгънәсез, пычрак нәрсәләр бастырырга ирек бирә булып чыга...” Культурологик яктан карап, Ревзин хакимнәрдән, түрәләрдән көлүнең билдән түбән алымнарын куллануның урта гасырларда күп халыкларда урын алганына һәм шул чор өчен бу алымның бик үтемле булганына басым ясый. Урта гасыр Европасыннан һәм хәтта төрекләрдән мисаллар китерә. Ләкин берсендә дә Алладан, пәйгамбәрләрдән көлү рөхсәт ителмәгән, бу катгый табу – тыелган нәрсә саналган. Нәзберекләнеп, кем гаепле дигән сорауга җавап биреп маташа интернеттагы әлеге автор. Ә менә Шевченко әфәнде андый сорауны гомумән дә куймый, чөнки моның әһәмияте юк дип саный. Аның белән килешми дә булмый, чөнки либераль рухтагы мәгълүмат чаралары бертавыштан “җырлый” башлаган икән, өстәвенә судсыз-чуртсыз килеш, гаеплеләргә төртеп күрсәткәннәр икән, сорауны шундук башкача куярга кирәк – бу кемгә файдалы, дип. Икенче төрле итеп, каракның бүреге яна, дисәк тә була. Көнбатыш кыйммәтләре, сүз иреге, шәхес иреге дип көне-төне сөйләп торучылар кемнәр соң алар? Илебезгә бәхет теләүчеләрме, әллә бездән зомбилар ясап, башыбызга коткы тутырып, чын дөреслекне урлаучы караклармы? Шул ук Шевченко әйткәнчә, нишләп соң сүз иреге яратучылар соңгы егерме елда бер Дагыстанда гына да 20 журналистның үтерелгәне хакында чаң сукмыйлар? Гыйрактагы, Сүриядәге, Пакыстандагы террор гамәлләрендә берьюлы икешәр-өчәр йөз кеше корбан булганда, ни өчен майкаларына шул җирнең атамасын язып, урамга чыкмыйлар? Аның каравы, Париждагы хәл турында өзми-куймый шаулап торалар! Ике төрле стандарт килеп чыга түгелмени, әфәнделәр?!

 

“Шарли Эбдо” журналистларын Шевченко пычрак политтехнологик спектакльдә файдаланылган корбаннар дип саный. Ягъни мәсәлән, мөселманнарга гаеп ташлар өчен берничә “үз” кешеңне корбан итеп була – әлеге террор гамәленең сценариен Шевченко шулай шәрехли. Ә бу гамәл ни өчен кирәк булды һәм кемгә файдалы дигәнгә ул ике фараз китерә. Беренчесе – Франциянең бүгенге президенты Франсуа Олланд, Украина низагы уңаеннан, Русия яклырак позициядә тора, бу исә океан арты политтехнологларына ошамый, димәк, Олландны булдыксызлыкта гаепләр өчен сылтау кирәк. Француз халкын аңа каршы котыртырга да яхшы сәбәп була ала әлеге теракт. Олланд әле Палестина мәсьәләсендә дә үз юлыннан бара икән, “дөнья хуҗалары” күрсәтмәләрен үтәми. Икенчедән, Сүрия дәүләтендәге каршылыкларда француз легионының катнашуын канунлаштырыр өчен дә әлеге “карта”ны уйнатып була, дип саный Шевченко. Блогларны укып утырганда, драматург Евгений Гришковецның Париждагы “Мин – Шарли” маршында алгы рәтләрдә барган президент Олландны агулы итеп чагып алуына игътибар иткән идем. Янәсе, Франция президенты үзен бәйрәм уртасындагы туган көн хуҗасы шикелле тота, шатлыгын яшерә алмый, ул – начар артист һәм башкалар. Димәк, кемне якларга, ә кемне чукырга икәнлеге үзләре генә белгән режиссер тарафыннан алдан ук язылып куйган, тегендә – Франциядә дә, монда – Русиянең либерал-демократлары арасында да рольләр бүлеп тапшырылган. Оста итеп сөйлисе генә кала. Иң мөһиме – бер үк тыгыз төркем эчендәгеләр, күп сөйләп һәм язып, төрлелек ишарәте булдырырга тиешләр, ә без алар сөйләгәнне чәйнәп тормыйча гына йотарга тиешбез! Күптән түгел иреккә чыгарылып, бүген Европада ялманып йөрүче Ходорковскийны (заманында ул әлеге “ирек сөючеләрнең” атасы да, алласы да, спонсоры да иде бит!) безнең күзебездә дә абруйлы кеше дип санаптыр инде, соңгы теракт уңаеннан әйткән сүзен, тәлинкәгә салып, безгә җиткерәләр. Ә ул ни-нәрсә тәкъдим итә соң? Мөхәммәд пәйгамбәрне мыскыллый торган карикатураларны Русиядә дә бастырырга кирәк, ди. Моны провокация дими, ни дисең! Әлеге коткыдан куркып калыпмы, әнә, әллә кайда – җир читендәге Камчаткада, динне, дин әһелләрен мыскыллый торган гамәлләргә чик куя торган канун кабул итәргә чакырып яталар. Юристлар әйтеп тора югыйсә: илнең Җинаять кодексында дини кешеләрнең намусын мыскыллый торган эш-гамәлләрне тыя торган канун болай да бар инде, диләр. Сүз иреге, вөҗдан иреге дип, бик кирәкле һәм урынлы тыю-тыелуларны да себереп түккән Көнбатыштан тагын нинди пычрак агымнар килеп керәсен берәү дә белми шул.