Рәфыйк Мө­хәм­мәт­шин: Төп проблема – дини мә­гариф системасында стандартларны раслау мәсьәләсе

 

– Чынлап та, андый проблема бар. Менә хәзер, программаларны кабул иткәч, кем­нең кайсы йөкне тартырга сәләтле икәнен карыйбыз инде. Хәзер үзен югары дип са­наганның – урта, урта дип исәп­ләгәннең башлангыч булып калуы да ихтимал. Шулай да мин бик югары таләпләр куела дип әйтмәс идем. Хик­мәт шунда: стандарт­лар­ның ниге­зендә кайсы фән ничә сәгать укытыла дигән мәсьәлә түгел, без кемне әзерлибез дигән та­ләп торачак. Төп таләп – әзер­ләп чыгарган бел­гечнең вә­ка­ләтлелеге, ком­­петенция­се. Ягъ­ни ул нин­ди таләпләргә җавап бирергә тиеш. Әгәр без имам белгечлеге бирәбез икән, ул кеше гарәпчә камил белергә, гакыйдә һәм фикъһе фән­нәрен яхшы үзләштерергә тиеш. Элек, әйтик, фәлсәфә фә­лән сәгать укытылырга тиеш диелсә, хәзер вәкаләт­ле­лек эш­ләнә. Безгә бу юнә­лештә күп­ме белгеч кирәк: шуннан чыгып укытыласы фәннәрне бил­гелибез. Мөм­кинлекләр азрак артты дип әйтеп була моны.

 

 

– Әйе, үзебездә – РИУда бакалавр программасы ни­ге­зендә эшлибез. Әмма әлегә про­граммаларда бакалавр, ма­­гистр дип бүлгә­лә­мәдек. Һәр­­хәлдә, уку йортын шул дүрт­ еллык бакалавр программасы эченә кертергә тырышабыз. Шул ук вакытта, әйтик, “Мөхәммәдия” биш ел укыта. Без исә дүрт ел.

 

 

– Әлбәттә, проблема – про­граммаларның төрле­легендә. Гадәттә мәдрәсәләр үзләрендә нинди белгеч бар, программаларга шулар яхшы белгән фәннәрне кертә. Шуңа күрә кайбер мәдрәсәләрдә гарәп теле буенча әзерләү яхшырак. Анда гарәп телен күбрәк укыталар. Әйтик, Әлмәттә гарәп теле – күп, гакыйдә һәм фикъ­һе фәне аз укытыла. Шуңа күрә әлеге фәннәрне начаррак бе­ләләр. Табигый, бүген авылда яки шәһәрдә имамга гарәп теле белүне вәкаләтлелекнең бе­ренче таләбе итеп куя алмыйбыз. Билгеле, имам гарәп­чә белергә тиеш, әмма бүгенге проблемаларны аңлату өчен күбрәк гакыйдә, фикъһе мәсь­ә­­ләләрен яхшы белү, аларны беренче планга чыгарырга кирәк.

 

 

– Гакыйдә – дөньяга караш системасының нигезе. Ул – Ал­лаһы Тәгаләгә, изге ки­тап­лар­га инану, пәйгамбәр­ләр­не, тәкъ­­дирне, кыямәт көнен, җән­нәт-җәһәннәмне тану. Шуларны күзаллау ке­шенең дөнь­яга карашын формалаштыра. Фикъ­һе исә ислам динен тормышка ашыру юллары, әйтик, намаз уку тәртип­ләре. Анысы күбрәк шәри­гатькә карый. Гаилә хокукы, мирас хокукы... Алар бит бүген беренче планда. Миңа калса, аеруча гарәп телен камил белим әле дию­челәр – чит илдә укуымны дә­вам иттерермен, калганын шунда өйрәнер­мен әле дип өмет­ләнүчеләр. Без гакый­дә­не – Хәнәфи мәз­һәбе буенча, фикъ­һене безнең тради­ция­ләр буенча белергә тиеш ди­гән таләп куябыз. Россия законнарын, үзенчәлек­лә­реб­ез­не белү таләбе дә куела ком­петенциядә. Менә шулардан чыгып программа төзелә. Билгеле ки, әлегә программалар төрле. Шуңа күрә дә барча мәд­рәсә дә без эшләгән башлангыч белем бирү программасын күтәрә, үти алырмы, як­шәмбе курслары дәрә­җәсенә генә төшмәсме дигән шикләр дә бар.

 

 

– Юк, алар нәрсә бар, шу­ның белән укыта. Дөрес, ТР Диния нәзарәте тарафыннан кабул ителгән программа бар. Ләкин аның нигезендә бернинди документ-диплом бирелми иде. Ләкин хәзер яңа закон нигезендә проку­ратура­ның мәҗбүр итеп куюы, аңа да лицензия таләп итүе бар, бу шактый мәшә­катьле эш булачак. Чөнки хәзерге вакытта якшәмбе мәктәпләрендә утыз мең кеше укый. Һәр мәчеттәге, биг­рәк тә авылларда эшләүче курсны кем лицензияли?! Мо­ңа хәзер программа, дәрес­лек, моны укытучы һәр мө­галлимгә документ кирәк булачак. Аннан соң бит анда укучы бүген килергә, иртәгә килмәскә мөмкин. Үзенә күрә бер системага кертү булса да, якшәмбе мәктәпләрен лицен­зияләү зур мәшәкатьләр тудырачак. Бу нәрсә әле хәл ител­мәгән проблема булып калды.

 

 

– Чынлап та, күп нәрсә акчага кайтып кала. Акча булмагач, ул программаны ничек тормышка ашырмак кирәк?! Бөтен мәдрәсәләр – дәүләти булмаган уку йортлары. Билгеле, аларның оештыручылары – Диния нәзарәтләре. Әмма аларның мәдрәсәләрне тоту мөмкинлеге юк. Шуңа күрә бу – бик мөһим мәсьәлә. Дөрес, ТР Диния нәзарәте хәзер мәдрәсәләргә ярдәм итә башлады. Тик әлегә акча җитеп бетми. Ул да 8-9 мәд­рәсә тота алмый. Бу мәдрә­сәләр барысы да кирәкме икән?! Байтагында бер курста 5-6 гына шәкерт укый. Алар республика­быз­ның теге яки бу төбәгендә урнашкан. Ике-өч мәдрәсә генә калдырып, аларга акча бүлеп бирергә мөмкин. Вәзгыять ничек тә үзгәрергә тиеш. Шул ук вакытта булган мәдрәсәләрне ябу да дөрес булмас. Чөнки аларның базалары, остазлары бар. Бәлкем аларны татар мәдәниятен өйрәнү үзәкләре дә итеп үзгәртеп корыргадыр?! Хәзер безнең алда да, нәзарәт алдында да зур бурычлар тора. Булган базаларны юкка чыгармыйча, аларны ничек тә махсуслаштырырга, юнәлеш бирергә кирәк. Бу стандартлар кабул ителә икән, Рособрнадзор оешмасы шу­ның нигезендә аларны тикшереп, бер карарга килә­чәк. Дини мәгариф системасын зур үзгәрешләр көтә дигән сүз бу. Стандартлардан тыш, дини мә­гариф систе­ма­сының укыту дәрәҗәсен бил­геләп булмый. Сыйфат дигән әйбер бүген бик шартлы.

 

 

Имам-хатыйб булу өчен ничә ел укырга? Әгәр ике ел гына укыса, кем була ул – мөәзинме? Әллә инде авыл имамы булу өчен ике ел уку да җитәме? Менә стандартта шул билгеләнергә тиеш. Башлангыч белем генә алса, ул кеше зур шәһәр мәчетлә­рен­дә имам булып тора аламы – андый мәсьәлә дә бар. Татарстандагы 50-60 авыл мәче­тендә бөтен­ләй имам булмаганда, билгеле, ике ел гына укыган кеше анда эшли алмый дигән катгый та­ләп куя алмыйбыз. Әле имам­нарның 70 процен­ты­ның бө­тенләй дини белеме юк.

 

 

– Алай түгел ул. Аны укып чыгарга тиешсең дип беркем дә тикшерми. Лекциягә әзер­ләнү өчен материаллар дип кенә аңларга кирәк моны. Бәлкем авыл имамы кайбер дәлилләрен өстәп нәкъ шуны гына укып чыгадыр. Бүгенге шартларда ул да бик мөһим. Алар кайдан алып әзерләнсен – календарьдан тыш, әдә­би­ятлары да күп түгел. Шәһәр имамнары “Шура” журналы кайчан килер икән дип көтеп утырмыйлардыр.

 

 

– Әйе, без дәүләт дипломы бирәбез, Рособрнадзор гел тикшереп тора. Октябрь аеннан киләсе елга кабул итү кагыйдәләрен без сайтка куярга тиеш. Шуннан соң аны үзгәртеп булмый, үзгәртү хокукы юк. Бәлкем мәдрәсә­ләрне дә бер калыпка куып кертү дөрес түгелдер. Ләкин база белемнәрен мәдрәсә бирергә тиеш.