поиск новостей
  • 28.03 "Ак чәчәкләр кебек..." Кариев театры,18:30
  • 28.03 "Җан Баевич" Тинчурин театры, 18:30
  • 29.03 "Рөстәм маҗаралары" Кариев театры, 13:00
  • 29.03 "Кияүләр" Тинчурин театры, 18:30
  • 30.03 "Кәҗүл читек" Кариев театры, 11:00
  • 30.03 "Тапшырыл...ган хатлар" Кариев театры, 18:00
  • 30.03 ПРЕМЬЕРА "Флешка, рэп һәм мәхәббәт"Тинчурин театры, 13:00 һәм 17:00
  • 31.03 "Шәй-бу, шай-бу" Кариев театры, 18:00
  • 31.03 "Өч аршын җир" Тинчурин театры, 17:00
  • 02.04 Хан кызы Турандык. Тинчурин театры, 18:30
  • 03.04 Гомер буе сине көтәм. Тинчурин театры, 18:30
  • 04.04 Кияү урлау. Тинчурин театры, 18:30
  • 05.04 Гастрольләр: Тайна замка на холме. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 11:00 һәм 13:00
  • 05.04 Гастрольләр: Ханума. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 18:30
  • 06.04 Гастрольләр: Мастер и Маргарита. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 17:00
  • 07.04 Гастрольләр: Мелодия коралловых бус. Хакасский национальный драм.театр. Тинчурин театры, 17:00
  • 09.04 Җилкәнсезләр. Тинчурин театры, 13:00 һәм 18:30
  • 10.04 Синең хакта… Тинчурин театры, 18:30
  • 11.04 Ядәч! Исемдә! Бер гаилә трагикомедиясе. Тинчурин театры, 18:30
  • 12.04 Флешка, рэп һәм мәхәббәт. Тинчурин театры, 18:30
Бүген кемнәр туган
  • 28 Март
  • Ренат Әюпов - режиссер
  • Фирүзә Җамалетдинова - язучы
  • Артур Поляков - мәдәният хезмәткәре
  • Гиоргий Куприянов - дәүләт эшлеклесе
  • Вил Мәһдиев - көрәшче
  • Никах, юбилей,Туган кон,балалар бэйрэмен,торле кичэлэрне алып барабыз.8-4кэ хэтле шалтыратта аласыз.89393453961
  • Чистаидан иорт сатып Алам чистаинын узенэн 89274905164
  • 1 булмэле фатир моселман гаилэсенэ озак вакытка арендага бирелэ ЖК Салават купере. Собственник ( риелтор тугел!!!)89509488227.
  • Сдается 2-х комнатная квартира по ул. Ф.Амирхана порядочной семье на длительный срок. В квартире есть мебель, рядом остановка, магазины, рынок. Только граждане РФ без животных!!! 8-965-584-66-30 собственник.
  • Продаю листы нержавейки 530х630, толщина 3,5мм, запчасти на УАЗ.тел 89178553159.
  • Коттедж төзэргэ кирэк казанда минэм номер 89274905164
  • Баян сатыла. Казан. Тел.:89003238614
  • татар теленең аңлатмалы сүзлеге сатыла, 3 томда, Казан, Татарстан китап нәшрияты, 1981 ел. тел.8 919 647 47 91
  • Казанда оч булмэле фатирнын залына тэртипле кыз эзлим. Бигичев урамы. Риелторсыз 89600347300
  • Исэнмесез! Бенто тортларга hэм капкейкларга заказлар кабул итэм! Казан шэhэре. 89377708700 Динара.
Архив
 
30.07.2014 Экология

Кыргый хайваннар ни өчен кешеләргә “якынлаша”?

Елдан-ел кешеләрнең бер-берсенә булган мөнәсәбәте начар якка үзгәрә, дип сөйлибез. Әхлак кагыйдәләре, рухи кыйммәтләр юкка чыга бара. Хәер, кешеләр генә түгел, кыргый хайваннар да үзгәрә. Ник дигәндә, әледән-әле төрле җәнлекләрнең йә торак пунктларга килеп чыгуын, йә хуҗалыктагы хайваннарны юкка чыгаруын ишетеп торабыз. Нәрсә бу? Гомер-гомергә кеше күзеннән читтә яшәгән хайваннар тагын да кыргыйланамы, әллә, киресенчә, кешегә якын киләме?

Әле аю килә, әле – чупакабра

Республикабызда гына да кыргый хайваннарның халык арасына чыгуына бәйле шактый очраклар теркәлгән.

Соңгы арада аюларның кеше яшәгән җиргә чыгып йөрүен еш ишетергә туры килә. Моның турыда Татарстанның Хайваннар дөньясы объектларын куллану һәм саклау буенча идарәсе хәбәр итә. Көрән аюларга иң “бай” район дип Мамадышны атап була. Бу җирлектә алар умарталыкларны тар-мар итәргә еш килә икән.

Узган елларны безнең як өчен бөтенләй дә ят җанварның – чупакабраның тавыкларны буып, канын эчәргә килүен шактый ишеттек. Тукай, Апас районнарына еш кунакка йөргән ул. Әле күптән түгел күршеләребезгә килә башлаган. Удмуртия хуҗалыкларындагы йорт куяннары сәер үлем белән үлә. Воткинск шәһәрендә билгесез ерткыч, җир астын казып, сарайга керә. Шунысы кызык: серле “чупакабра”га йорт хайваннарының ите дә, тиресе дә кирәк түгел. Ул бары тик хайванның канын гына эчә. Үлгән хайваннарның муен һәм корсак тирәсендә өч тишекне күреп була икән.

Елан лапаста йомырка сала

Балык Бистәсе районының Ямаш авылында еланнар йөри икән. Араларында тузбашлар да, кара еланнар да бар. Хәтта, кешеләрнең лапас артларына кереп, күп итеп йомырка салу очраклары да теркәлгән. Шушы авылда яшәүче Алмаз Баһавиев та еланнарны еш очрата.

– Үзем дә бу күренешкә гаҗәпләнәм. Ашарларына керпеләр дә күп инде, югыйсә. Тик еланнар барыбер кешеләр янына чыга. Бу хәлне берничек тә аңлата алмыйм. Без аларга ияләштек инде, – ди ул.

Нәзирә Гаязова да аларга еш тап була:


- Елга буйларында гына түгел, үлән арасында, барган җирдә аяк астында да йөри алар. Хәтта өй эчендә йөргәннәрен дә күргәннәре бар авылдашларның. Әлегә кешене чагу очраклары юк. Өсләренә ялгыш басмасаң, үзләре тимиләр алар. Бассаң гына куркыныч инде. Шуңа күрә мәктәптәге лагерь вакытында да балаларны урманга экскурсияләргә алып чыкмыйлар, – диде ул.

Төлке кош-кортны буа


Түбән Кама районында исә котырган төлкеләрнең тавыкларны буып үтерүе гадәти хәлгә әйләнә бара. Ташлык авылында әлеге ерткычлар берничә дистә тавык һәм йорт куянының башына җиткән. Кешеләр йорт кошларын сарайда качырып яткырырга мәҗбүр. Гадәттә, төлкеләр табыш артыннан төнлә килә. Алар тавык кетәклегенә кереп, кошларны буып, түшкәләрен үзе белән алып китә. Алып китә алмаганнарны җиргә казып куя. Белгечләр ерткычларның котырган булу ихтималын истән чыгармый.
Котырган төлкеләрнең йорт хайваннарына гына түгел, ә кешегә ташлану очраклары да бар. Әгерҗе районында быелның февраль аенда авылдагы этләргә ташлану очрагы теркәлгән. Мартта бер хуҗалыктагы хатын-кызга ташланганнар. Ике очракта да төлкеләрне аталар. Анализга тапшыргач, аларның котырган булуы ачыклана.

Белгечләр нәрсә ди?

- Кыргый хайваннарның хуҗалыклар янына килүе артты, дип әйтмәс идем. Ул ничек бар, шулай калды. Аюларның умарталар янына килү очраклары артты, әлбәттә. Аларның популяциясе кечкенә. Аю бит ул тычкан гына түгел, әлбәттә, куркыныч тудыра. Көрән аюлар Кызыл китапка кертелгән. Аларны атарга ярамый (аны атучыга җинаять эше кузгаталар яки ул 500 мең сумга кадәр штраф түләргә мәҗбүр була. – авт.). Ә Кызыл китап исемлегеннән алып ату өчен алар буенча билгеле фактлар тупларга кирәк. Котырган төлкеләргә килгәндә, әлеге мәсьәлә һәрвакыт калкып тора. Аннан берничек тә котылып булмый. Төлкеләрнең котыруына авылларда этләрнең контрольсез рәвештә асралуы да сәбәпче. Алар да әлеге авыруны таратучы булып тора. Шуңа күрә районнарда эт, мәчеләр артыннан контрольне арттырырга кирәк. Котырган төлкеләр юк ителгәнче, алар анализга тапшырыла. Башка төбәкләргә караганда, котырган төлкеләр Татарстанда күп дип әйтмәс идем, – ди республиканың Хайваннар дөньясы объектларын саклау идарәсенең лицензия бирү бүлеге җитәкчесе Ринат Чиспияков.

- Татарстанда аюлар бар. Бу вәзгыять бик шатландыра. Димәк, бу – безнең республикада экологик хәл яхшы дигән сүз. Авыл җирлекләрендә, иң беренче чиратта, чүплекләр тиешсез урында булмаска тиеш. Аюлар аның исен сизеп килә. Көнкүреш калдыклары теләсә кайда аунап ятмасын. Бу да аюга йорт хайваннарына һәм кешеләргә ташланырга коткы булып тора. Аюларны бит тыеп булмый. Бу җанвар белән очрашсаң, иң мөһиме: аны котыртмаска, – дип аңлатты Урман хуҗалыгы министрлыгы биологик төрлелек бүлеге җитәкчесе Нияз Хәбиров.

Гомер буе кешедән аерылып яшәгән җанварларның кеше янына сыенуын гадәти хәл, дип әйтеп булыр идеме икән? Болай да бөтендөнья байлыгын үз кулына алырга теләгән Кеше затына кыргый дөньяның үз җавабы бар. Бу үзенчә “Кеше, тукта, артыгын кыланма!” дип әйтү теләгедер. Сөйләшергә телләре булмаса да, үз гамәлләре белән шуны әйтергә тели алар. Ә көч-көдрәте башка вакытта әллә кайларга җитә алган кеше заты урман патшасы алдында да ике кулсыз, берни эшли алмыйча кала.

Аюның кешегә ташлану очракларын ничек киметергә?
( Урман хуҗалыгы министрлыгы тәкъдим иткән кагыйдәләр)


1. Аю белән очрашырга мораль яктан әзер булыгыз. Тирә-юньдәге кошларның үз-үзен тотышына карап, кыргый хайван кайчан һәм кайдан килеп чыгасын белергә мөмкин.
2. Урманда кычкырып сөйләшегез, өч кешедән дә ким булмаган төркемнәр белән йөрегез.
3. Ял иткән җирдә азык-төлек калдыкларын, чүп-чар калдырмагыз.
4. Биек үлән үскән җирдә йөрмәгез.
5. Ял итү урыннарын ачык җирдә ясагыз. Территориянең чисталыгын карап торыгыз. Азык-төлекне җанвар үтеп керә алмый торган җирдә саклагыз. Ризык исе хайванның игътибарын җәлеп итмәсен.
7. Урман сукмагында палаткаларыгызны урнаштырмагыз.
8. Урманда эңгер-меңгер вакытында һәм төнлә белән йөрмәгез.
9. Үләксә урыннарына якын килмәгез.
10. Каршыгызга аю килеп чыкса, чабып китәргә ярамый. Тынычлыкны саклап, ярдәмгә чакырып, аюга артың белән борылмыйча, әкрен генә артка чигенергә кирәк.
11. Аю балаларына беркайчан да якын килергә ярамый, якын-тирәдә генә ана аю булуы ихтимал.
12. Ахыр чиктә, агач башына менеп, котылып була.

Шуны исегездән чыгармагыз: аюдан саклануның универсаль чарасы юк. Тәкъдим ителгән кагыйдәләр бәхетсез очрактан тулысынча саклап кала дигән сүз түгел. Ләкин алар куркынычны киметергә булыша. 


Алинә МИННЕВӘЛИЕВА
Интертат.ру
№ | 30.07.2014
Интертат.ру печать

▲ Өскә
Матбугат-инфо
Матбугат.ру
Ватаным Татарстан
Шәһри Казан
Бердәмлек
Рәшит Ваһапов фестивале
Камал театры
Тинчурин театры
Татар дәүләт филармониясе
Ирек мәйданы
Татарстан яшьләре
Кариев театры
Идел
Өмет
Татарстан китап нәшрияты
Милли Музей
Шаян
Татаркино
Ханский дом
Татар телен һәм ТР яшәүче халыклар вәкилләренең<br />туган телләрен саклау, үстерү мәсьәләләре комиссиясе
«Элита»