ЙОЛДЫЗ МИҢНУЛЛИНА: “ТАТАРДА ЯШЬ ЛИДЕРЛАР БАР!”

Йолдыз Миңнуллина Казанда туып-үскән. Шәһәр баласы булса да, милли мохиттә яшәргә тырыша. Быел КДУның татар әдәбияты һәм тарихы факультетын тәмамлый. Укуын “Ялкын” журналындагы эше белән үреп бара. Аны татар театрында, әдәби кичәләр, концертлар, татар яшьләре тусланган урыннарда очратып була. Йолдыз башкаларга охшамаган. Аның кыяфәтенә күз салсаң, бер дә татар кызы дип әйтмәссең. Заманча киенгән, фикер йөрткән кеше ул. Йолдыз шигырьләр яза. Алар гади түгел. Темасы да еш кына шәһәр тормышы белән бәйле, урбанизацияләнгән татар кешесенең күңел халәте турында. Шигырьләренә мөкиббән киткән егет-кызлар интернетта Йолдыз Миңнуллина иҗаты фанатлары дип исемләнгән төркем оештырып аралашалар. Яшьләр, туслану урыннарында да аңа бар ишекләр ачык, килсен, шигырьләрен укысын, диләр. Әсәрләре өчен Йолдызны даһи дип атаучылар да юк түгел. Татар әдәбиятының киләчәге дип өметләнүчеләр шактый.

— Йолдыз, сиңа татар тормышында кайнау кызыкмы? Гадәттә, шәһәр ба­лалары миллилектән чит­тә тора.

— Миндә бервакытта да “Ни өчен миңа татар теле кирәк?” дигән сорау туганы булмады. Татар колбасы астында үстем. Әти-әнием татар, даи­рәм дә татар булды. Аралашкан кешеләрем арасында урыслар юк диярлек.

Милли үзаң уяну, бәлки, “Сәләт”тән киләдер. Һичшиксез, беренче чиратта мо­­ңа гаиләдә орлык салына, ләкин шытып чыгу аралашу даирәсеннән тора. “Сә­ләт”тә талант ачылу, шә­хес буларак формалашудан тыш  фикердәшләр очратасың. Синең кебек уйлаучы, бер юнәлештә фи­кер йөр­түче кешеләр бе­лән танышу, табу зур нәрсә. “Сәләт”кә эләкмә­сәм, бәлки, әдә­биятны түгел, ә театрны сайла­ган булыр идем. “Сә­ләт” ми­не үземне табарга булышты, әдә­бият юнәлешендә иҗат итәр­гә этәрде.

— Шигырьләрең башкалардан аерылып тора. Традицион сагыну, туган авыл, мәхәббәт турында түгел әсәрләрең. Ан­нары җөмлә төзелеш­ләре дә үз­гә.

— Иҗат — бүтәннәрдән ае­рылып торырга тырышудыр. Башкаларга охшау плагиат санала. Кемнедер кабатлап яза икән кеше, аның үз йөзе була алмый.

Иҗат җимешләрем халыкчан түгел. Бәлки, укырга гадәт­ләнгән шигырьләрдән аермалы музыкальлек юктыр аларда. Башымда уй туа бара, мин аны шулай терким. Болай язуыма укыган әсәр­ләр тәэсир итми калмый, әл­бәттә. Такташ, Мая­ков­­ский, Бродский — болар башлангыч чорда йотлыгып укыган авторларым. Аларның әсәр­ләре хисендә үземнең ритмика формалаша. Го­мумән, нәрсәдер тың­лы­йм икән, күңелдә ритм барлыкка ки­лә, ул язылып бара. Мә­сә­лән, III курста Сартрның “Тош­­нота”сын укыдым. Укы­йм, аннары төшемдә шундагы ритм белән сөй­лә­шә баш­лыйм, күңелдә үзең иҗат итеп бетерәсең ул китапны. Укыган әсәрләр аңны формалаштыра.

— Шигырь — ул хис, ди­ләр. Кеше хисләнә, нидер кичерә һәм шуны рифмага сала. Ә синең шигырьләреңдә — фикер. Гомумән,  бүгенге көндә онытылган  татар сүзләрен кулланып язасың.

— Минем өчен шигырь — ул мәгълүмат. Нинди фикер әйтергә телим, шуны язам. Кеше хисси информация җиткерсә, аның әсәре башкачарак килеп чыга, әлбәттә. Махсус уйлап язмыйм. Мине борчыган әй­берләр бар, аларның чишелешен эзлим, уйларым  шигырьгә агылып чыга.

Иске сүзләр кулланганга күрә, мине, бәлки, сүзлек ачып шигырь яза дип уйлыйлардыр. Юк, алай түгел. Сүз­лек актарып утырырга яратам анысы, яңа сүзләргә тап булам, аларны өйрәнәм, ис­тә калдырам. Аннары филологлар гаиләсендә туып-үс­кән, татар теле һәм әдәбияты факультетында укыган ке­ше буларак, андый сүзләр ко­­­лакка керми калмый. Шигырьнең көе бар һәм син нә­къ шул сүз кирәклеген төше­нәсең. Алар ничек барлыкка килгәнен дә аңлата алмы­йм.

— Йолдыз, бүген кемне генә алма, шигырь иҗат итә. Яшь­ләр арасында проза әсәрләре язучылар бик аз. Шигърияттән генә торган әдәбиятны “үлгән әдә­бият” дип әйтәләр. Син  мо­ның белән килешәсеңме?

— Килешмим. Поэзия ул һәрвакыт беренче булган. Прозаның тарихы аныкы кебек бай түгел. Проза әсәр­ләре булмау — әдәбият үлеменең күрсәткече түгел. Барысы да периодлар белән бара. Кайчакта әдәбиятта поэзия алга чыга, башка вакытта проза. Ул шигърияттән үсә башлый.  Бүген ши­гырь язучыларның барысы да поэ­зиядә калачак ди­гән сүз түгел. Минемчә, поэ­зия бе­лән шөгыльләнү ки­ләчәктә прозаның сыйфатын яхшыртуга илтәчәк. Вакыт узу бе­лән бүгенге шагыйрьләр про­зага күчсәләр, аларның теле дә, реаль тормышка карашы да, фикер йөртүе дә  башкача булачак. Әсәр тулырак, катламлырак килеп чыгачак. Гади укучы өчен дә, белемле кешегә дә, интеллектуалга да юнәлтелгән булачак ул. Бүген, мәсәлән, китап кибетенә керсәң, киш­тәләр урыс китаплары бе­лән тулган. Аларның күбесе киң катлау халыкка юнәлтелгән проза әсәр­ләре яисә элитар әдә­бият. Ә поэзия юк. Бөтен ки­беттә бары тик бер-ике киш­тә генә поэзиягә бүленеп бирелгән. Анда да кө­меш гасыр әдәбияты әсәр­ләре. Бүгенге көндә иҗат иткән бер унлап урыс шагыйре җыеламы-юкмы.

— Татарча кызыклы проза әсәрләре булмау белән без оттырабызмы?

— Алгарыш бара, прозага телебезне чарлыйбыз. Поэзия дә, проза да үсәргә тиеш. Бүген без бары тик бер этап кына кичерәбез.  Поэзия булу — уңай күр­сәт­кеч. Ул да булмаса нишләр идек?! Берни булмау белән  чагыштырганда нидер барлык яхшы күренеш. Иң мөһиме — без бер урында таптанмыйбыз. Әгәр дә тулы канлы поэзия белән шөгы­ль­ләнү бар икән, киләчәккә өмет белән карыйм.

— Ә син шул ук кибет­ләр­­дә үзеңә ошаган татар әсәрләрен таба аласыңмы?

— Дөресен әйткәндә, татар әдәбиятын әллә ни укымыйм. Миңа тар ул кысаларда. Күтәрелгән темалар кызык түгел. Татар әсәрләрен укыганда бу инде дөнья әдә­биятында күптән әйтел­гән фикер дигән нәтиҗәгә ки­ләм. Үземне гаҗәпләндерерлек идеяләр, рухи азык таба алмыйм мин анда.

Менә татар альтернатив музыкасын алыйк. Ул бар, үсә, яхшы күренеш. Шул ук вакытта аның дөнья­күләм дәрәҗәсендә сыйфатлы булмавын беләбез. Ләкин без аның барлыгына куанабыз, үсешенә ярдәм итәргә тырышабыз. Татар әдәбияты да шулай ук. Әйе, ул идеаль түгел, тик үсештә. Татар әдәбияты нин­дидер юнәлеш алган, лә­кин ул әле­гә алмаз түгел,  барысын да кызыктырырлык итеп ялтырамый. Ләкин без күңел, эш, гамәл белән аның камилләшүенә өлеш кертергә тиеш.

Үзем XX гасыр башы әдәбиятын хөрмәт итәм. Аны тын да алмыйча, кат-кат  укый алам. Дәрдемәндне бик яратам. Кайчакта урамда барганда аның ниндидер җөмләсе искә төшә, башымда бөтерелә башлый, аннары “Карале, ничек шәп әйт­кән бит бу?!” дип шаккатып куям. Тукай да шулай ук, бер фраза белән шулка­дәр тирән фикер әйтә, аның даһилыгына тагын бер кат инанасың. Бүгенге иҗатчылар арасыннан Роберт Әхмәт­җан, Мөдәррис Әгъ­ламны исем-акылым китеп укыйм.

— Бүген яшьләрне татар китабын укырга җә­леп итәр­лек массалы әдә­бият юк, диләр. Урысларда төр­ле жанрда язылган нинди генә китапны алма, һәр катлам кешесенә юнәлтел­гән әсәр­ләр тәкъдим ител­гән.

— Татарча массалы әдә­бият яшьләрне җәлеп итәдер дип уйламыйм. Татар укучысы урыс телен яхшы белә, үз теләгәнен ул урысча да укый ала. Мондый тү­бән конкурентлык безгә кирәкми дип саныйм. Сыйфатсыз әсәрләр урыста да тулып ята. Язучы Аксенов бе­лән очрашуда урыс әдә­бия­тында роман жанрының үлеп баруы турында сүз булды. Безне массалы әдәбият басты, дип зарландылар. Барлык катлам кешеләренең укуы мө­һим түгел, дип әйт­теләр. Аерым интеллектуаллар бар икән, без алар өчен эшләргә тиеш, диде язучы.

Минемчә, әсәрләр азрак булган саен яхшырак. Безгә китапларның сыйфат ягын кайгыртырга, элитар әдәбиятка күбрәк игътибар бирергә кирәк. Ә кеше башка әйбердән ләззәт  алырга те­ли икән, ул аны ничек тә булса эзләп табачак һәм нинди телдә укуы мөһим түгел.

— Ә татарлыкны саклау? Татар мәдәниятен үстерү, аңа яшьләрне тарту?

— Түбән жанрлар —  мәдәният түгел. Ул популяр булсын, ләкин түбәнлеккә төшмәсен. Ә татарлыкка җә­леп итү аерым пассионар ке­шеләрдән тора. Халык барыбер кемгәдер иярә, аннан үрнәк ала. Берәү артыннан ун кеше барса да яхшы. Ун лидер булса да, зур көч тәшкил итәчәк.

Бүген үзе артыннан ияртә алырлык, лидерлык сыйфатлары булган татар яшьләре бар. Мисалга “Сәләт”не китерү дә җитә. Анда яшь­ләр лидерлык мәктәбен үтә. Шун­нан үсеп чыгучы кешеләр төрле өлкәдә эшлә­сәләр дә, аларда милли үзаң бик көчле. Ныклы рухлы шә­хесләр күп татарда. Бүген милләт дип янып йөрүчеләр арасында фәнгә кереп китү­че яшьләр бар, юристлар, эшкуарлык белән шөгыль­лә­нүчеләр, дипломатлар шак­тый. XX йөз башында шулай ук татарның элитар катламы булган. Ул вакытта милләт язмышын язучы-мәгърифәт­челәр генә түгел, ә эшмә­кәрләр дә  хәл иткән. Төрле өлкәләрдән булса да, бер идея белән тупланганнар. Бүген дә шундый ук көч формалашырга мөмкин.

— Яшьләр журналында эшләүче кеше буларак, татар журналистикасына бәя бирә аласыңмы?

— Сан, күләм ягыннан татар газеталары күп, ләкин аларның күбесе бертөрле, бер-берсен кабатлаучы басмалар. Бер үк темалар языла, бер-берсеннән күчермә кебек. Тел ярлылыгы да сизелә. Бүгенге матбугат укучының күңелен ачар өчен генә яраклы. Ниндидер зур проблемалар күтәргән газеталар аз. Юк әйбер белән шө­гыльләнү күзәтелә. Безнең журналистлар ниндидер спектакль, концерт карап кайта да, шуны газетага яза. Тамашаларны тәнкыйтьләү — күпчелек журналистның яраткан эше. Тәнкыйть итү­дән нәрсә үзгәрә, әгәр язучы чыгу юлларын күрсәтми икән?! Файдасы юк аның, фәлән концертка бардым,  миңа ошамады, болай булырга тиеш түгел дип әйтү буш сүз белән шөгыльләнү, минемчә. 

— Синеңчә, заман татар кешесе нинди?

— Мин аларны берничә төргә бүләм. Беренчесе —  оптимист-романтик. Кыяфәте заманча, ул милләт өчен нидер эшли, һичьюгында  эшлим дип ышана, нәрсәнедер үзгәртәсе килә. Милләт­нең киләчәгенә өмет белән карый. Андый кешеләрне сөйләгәндә күз алдыма Раил Өметбаев килеп баса.

Икенче төр — пессимист-романтик. Ул милләт юнәлешендә нидер эшли, лә­кин барлык әйбергә тән­кы­йть аша карый, башкарган эшенең мәгънәсен күр­ми, бар нәр­сәне тамыры бе­лән өзә, киләчәккә өмет ит­ми.

Өченче төр — ул татар тео­ретиклары. Фә­лән эшне башкарырга ки­рәк, аңа без фәлән вакытта, фәлән очракта ирешәчәкбез, ләкин бу мөмкинлекләр барыбер булмаячак, максатлар тормышка ашмаячак, диләр.

Миңа беренчеләре күб­рәк ошый. Нидер эшләргә кирәк, барыбер нәтиҗәсе бу­лачак. Һәр кеше кечкенә генә бер әйбер башкарса да, без  глобаль нәтиҗәгә ире­­шәчәкбез.