Рухи музыка нинди халәттә? (Сораштыру)

Рамазан ае бара. Күңел нечкәргән, Аллаһыга якынайган мизгелләрдә адәм баласы рухи, мәңгелек темаларга багышланган музыкаль әсәрләргә дә ихтыяҗ кичерә. Кеше тавышы Аллаһ каршында иң сөекле авазлардан санала.

Шуңа да бездә гыйбадәткә өндәгән азан кеше тавышы белән әйтелә. Чаң да кагылмый, учак ягып та чакырмыйлар, быргы кычкырту да юк. Адәм баласы җирдән берничә метр күккәрәк күтәрелә дә, кардәшләрен намазга дәшеп әйләнә-тирәне галибанә моңга күмеп, азан яңгырата: “Һәййә галә ссаләһ, һәййә галәл фәләһ...”

Динебездә җырларга мөнәсәбәт нинди соң? Пәйгамбәребез Гайшә анабызны никахлап алгач, аны юату максатында уенчылар – музыкантлар чакырткан дигән риваять тә яши. Гомумән, татарда “дини җыр” дигән төшенчә бармы? Аларны кем башкара? Гөлзадә Сафиуллина, Миңгол Галиев, Зөһрә Сәхәбиева, Мирсәет Сөнгатуллиннарның мөнәҗәт әйтү традицияләрен яшьләр күтәреп алырмы? Язмада шушы сорауларга җавап эзлибез.

Рөстәм Хәйруллин, “Гаилә” мәчете имам-хатыйбы, Татарстан мөфтие урынбасары:

Динебездә бу хакта төрле фикерләр бар. Татар телендәге дини җырлар, мөнәҗәтләр бик җитми. Мөнәҗәт дигәч тә, әбиләр утырып, тәхлилләрен әйтеп җырлыйлар шикелле күз алдына килә. Ә бит аларны балалар да, олылар да, ирләр һәм кызлар да җырлый ала. Бу шулай кирәк тә. Әдәби форма аша без халкыбызга динебезне өйрәтәбез, аңлатабыз. Төркиядә, мәсәлән, Йосыф Кыйссаларын мөнәҗәт формасында җырлауларын беләбез. Дөресен генә әйткәндә, радиолардан яңгыраган мәгънәсез җырлар урынына да шуларны биргәләп барсалар - файдага гына булыр иде бит. Галимнәр арасында төрле фикер йөри. Безнең мәзһәбебез буенча, музыка уен кораллары бик хупланмый, вә ләкин Пәйгамбәребез (с.г.в.с) тарафыннан рөхсәт ителгән инструментлар да бар. Шуларын кулланып җырлау тыелмый. Мөнәҗәтләр белән генә яшьләрне дингә тартып булмый. Яшьләргә азрак модерн формасын, ритм кертеп, яшьләрчә дә шул мөнәҗәтләр булсын иде. Татарстан Диния нәзарәтендә дә әлеге мәсьәләгә игътибар юнәлдерелгән. Аны хәл итү өчен шактый гамәлләр башкарырга туры килә. Мәсәлән, шул ук музыка мәктәпләре, училище, югары уку йортлары белән берлектә. Безнең данлыклы, танылган сәнгать осталарыбыз да репертуарларына ислам динен олылаган әсәрләрне кертсәләр, бик күркәм булыр иде.

Илфак Шиһапов, журналист, продюсер:

Җырлау дин буенча, гомумән, гөнаһ эш. Хатын-кызның сәхнәгә чыгып җырлавы, бигрәк тә. Шуңа, дини җыр дигән нәрсәне аңламыйм мин... Әгәр хатын-кыз кеше алдына чыгып башкара икән – гөнаһ, әлбәттә. Өендә мич артында көйләп утырса - гөнаһ түгел. Ирләр берәр урында уен коралларсыз нәшид башкара икән - гөнаһ түгел. Ислам дине - регламентланган дин. Шуңа аны үз мәнфәгәтьләреңнән чыгып үзгәртү ярамас эш. Интернетта сүрәт карау да, ят ирләр белән аралашу да гөнаһ... Хәер, бездәге икейөзлелек шулкадәр азган ки, озакламый татарда дини эстрада барлыкка килүе дә мөмкин. Кайчагында көләсе дә килә инде: берәр туташ яки ханым сәхнәгә чыгып яланбаш, ачык күлмәк белән: "Яратам, сөям” дип сырлана да, аннан “Мин Аллага ышанам, намазымны калдырмыйм!” - дип интервью бирә. Ураза тотып, дуңгыз ите белән авыз ачу кебегрәк тоела бу миңа. Кыз да, буаз да булып булмый - халык әйтеме бик хак.

Наилә Җиһаншина, Татарстан Мөслимәләр берлеге рәисе:

Минем уйлавымча, әлегә бездә профессиональ югарылыкта андый әсәрләрне башкаручы җырчылар аз. Алары да клип яки диск чыгарыр өчен ярдәм таба алмый. Сәми Йосыф кебек җырчыларыбыз үссен иде. Күңел шуны тели. Андый башкаручыларның җырлары мөселманнарның гына түгел, ә башка конфессия кешеләренең дә йөрәгенә үтеп керә. Мөнәҗәтләрне кем тели, шулар гына түгел, ә кемнең тавышы бар һәм тексттагы мәгънәне аңлый, әнә шулар башкарса нәтиҗәле булыр иде, дип уйлыйм.

Илнур Фәйзрахманов, “Болгар” радиосының баш мөхәррире:

Без дини радио тугел түгелен. Шуңа да, Рамазан ае дип кенә көне буе эфирга мөнәҗәт, нәшидләрне биреп булмый. Бу - "Азан" радиосы юнәлеше. Безнең юнәлеш татар эстрадасы... Ә дини жырларга кытлык юк үзе. Махсус санадым: 887 дини эчтәлектәге, фәлсәфи җыр (мөнәҗәт, бәет, нәшид) бар. Тәүлек буе да әйләндереп торырга мөмкин. Рамазан аенда елнын елында сәхәр, ифтар вакытларын билгеләп барабыз. Вәгазъләр, дини жырлар шул вакытта янгырый. Динне танымый торган радио тугел инде без үзе.

Айназ Мөхәммәтҗанов, “Азан” радиосының баш мөхәррире:

Кызганыч ки, бүгенге көндә дини тематикадагы җырларыбыз, мөнәҗәтләребез татар телендә җитеп бетми. Безнең “Азан” радиосы эфирында шуңа күрә гарәпчә, төрекчә һәм башка телләрдә дини музыка күбрәк яңгырый. Татар телендә яңгыраган әсәрләр 20 проценттан артмый. Шуны да истә тотарга кирәк, дини радио буларак без, мөфтиебезнең карары нигезендә, эфирда хатын-кызларны яңгыратмыйбыз. Татарча җырлар, мөнәҗәтләр аз бирелә дип безгә тамашачы да гел белгертеп тора. Шуңа күрә бу мәсьәләне хәл итү сорала. Дини юнәлештә эшләп килгән тәҗрибәле, җитди музыкаль коллективлар юк. Әлбәттә, дәүләт ансамбльләре, башка коллектив репертуарларында дин темасына караган әсәрләрне башкаралар. Тик ул аларда факультатив кебегрәк бара. Гасыралар буена тупланып, мирасханәләрдә сакланып килгән мөнәҗәтләр, бәетләр кебек мирасыбызны, бүгенге телебезгә, менталитетыбызга яраклаштырып кайтарырга кирәк. Моңа Мәдәният министрлыгы һәм, гомумән, мәдәни учрежденияләр тарафыннан игътибар күбрәк булса иде.

Вәли Фазлыйәхмәтов, “Раян” дуэты солисты:

Бүгенге көндә исламда нинди темаларны күтәрергә кирәк, шулардан чыгып җыр текстларына заказ бирәбез. Без шагыйрь Рифат Сәләх, композитор Рөстәм Нәбиев белән эшлибез. Безнең тыңлаучыларыбыз яшьләр генә түгел, ә олы яшьтәгеләр дә. Кемнең җаны рухи җырларга сусаган - шулар тыңлый. Бездә әле бу темага якынаю бара гына. Үзем булган ислам илләрендә – Гарәп Әмирлекләрендә, Мисырда дини стилистика бик киң үсештә. Мөселманнар күбрәк булган саен, андый җырларга да ихтыяҗ арта дигән сүз. Адәм баласы исламга йөз тотса, мәгънәле җырлар таләп итә башлый. Мондый җырларны теләсә кем җырлый ала, әлбәттә. Андый җырлар башкарганда, үзеннән-үзе күңел сафлана, күңелне әйтеп бетергесез хисләр биләп ала. Ләкин ислам турында җырлау өчен динне дә яхшы белергә кирәк, ислам кануннарыннан хәбәрдар булу сорала. Ислам ул үзе үк тәртип дигән мәгънәдә бит. Шәхсән без андый җырларны башкарып кына калмыйбыз, ә һәрдаим үзебез шундыйларны тыңлыйбыз да. Чит илләрдән алып кайткан җыентыкларны улым да бик яратып тыңлый. Ул аларның мәгънәләрен дә аңлап бетерми, ләкин йотлыгып тыңлый. Әйткәнемчә, калеб тынычлана, вөҗүдең йомшара бит андый әсәрләрдән.

Ильяс Халиков, автор һәм башкаручы:

Дини җырлар күбрәк булган саен әйбәтрәк инде ул. Әмма аларның сыйфаты да тел-теш тидерерлек булырга тиеш түгел. Миңа калса, беренче булып яшьләр форматында “Раян” төркеме җырлый башлады. Киләчәктә әле яшьләр бу юнәлешкә күбрәк тартылыр дигән өмет бар. “Ярдәм” мәчетендә “Бәрәкәт” ансамбле оешты. Дөресен әйтергә кирәк: башкаручы кешегә мөнәҗәтләр, нәшидләр белән генә тормышны алып барырга кыенрак. Әле күптән түгел генә Аллаһының рәхмәте белән җыентык чыгардык. Бу дискка дини җырлар гына тупланды. Аллага шөкер, дини рухтагы җырларны гына башкарам. Алар минем репертуарымда 120гә җыелды инде. Бу әсәрләрнең көйләрен үзем иҗат итәм, ә сүзләрен тормыш иптәшем Нурфия яза. Иҗади гаилә буларак без һәрвакыт эзләнүдә. Никах, мәчетләр, тәкъдир, Корбан айлары, Кыямәт көне һ.б турында яңгыраган җырларны тамашачы үз итеп кабул итте. Аларга клиплар төшерергә дә җай таптык. Хәләл туйлар, хәләл мәҗлесләргә еш чакыралар. Республика күләм оештырылган дини чаралардан да читтә калдырмыйлар. “Болгар” радиосына рәхмәтемне белдерәсем килә. Башка радиолар кебек “Неформат” димиләр, җырларымны эфирга куялар, Аллага шөкер!