Бензин һәм Ватанга мәхәббәт хисе

“Компрессорлар заводы” тукталышында (без тук­та­лыш­ның шул исеменә кү­неккән) Арча, Әтнә, Балтач ягына кайтучылар исә өзел­ми. Өйгә юлаучы машиналарга утырып кайту – хәзер гадәти күренеш. Шоферлар да өлешчә булса да юл бәясен капларга тырыша, машинасыз юлга чыгучылар өчен дә бик кулай.

Бу юлы юлдашлар сүзчән булып чыкты. Тор­мышның бөтен өлкәләрен колачлаган әңгә­мә башланды. Пу­тинның Кытайда кул куйган контракты да тикшерелде, Кырым – Ук­раина мәсьәләләре дә селкеп салынды. “Бензинга бәя­ләр июньнән тагын арта икән”, – диде юлдашларның берсе, уфтанып. Бензинга бәя. Бу сүзтезмә бер үк вакытта иткә, сөткә, кием-са­лымга, элек­тр җиһаз­ларына, барлык сәнә­гать товарларына да бәя артуы булып яңгырый. Димәк, тормыш кыйммәтләнә, кесә­ләр котылгысыз рәвештә юкара дигән сүз. Нефть диң­гезе өстендә утырган Рос­сиядә – углеводородлар сатучы дөнья­күләм лидер илдә бензинга бәянең ашкын темплар белән үсүен берничек тә аңлатып булмый. Бигрәк тә нефтькә бәяләрнең инде күптән тотрыклы торуы шарт­ларында ягулык бәясе­нең үсүе һәм акрын гына ил икътисадын түнтәрүгә үзен­нән саллы өлеш кертүе башка сыймый. Аек акыл кабул итми моны.

Дөрес, Кырым матавыгы, санкцияләр шаукымы, илдән капитал качу шартларында доллар һәм евро рекордлы темплар белән үсте үсүен. Тик бит нефть һәм аны эшкәртүче заводлар үзебез­дә, шулай булгач, сумның тәгә­рәве ягулык бәясенә тәэсир итмәскә тиеш шикелле. Нефть чыгаручы Венесуэлада әнә бен­зинның быелгы бәясе безнең акча белән 35 тиен, фетнә ялкыны эчендә көчкә сулыш алучы Сүриядә – 2 сум 10 тиен, элекке союздаш респуб­лика булган Төрекмән­станда – 7 сум 70 тиен, Согуд Гарәб­станын­да – 5 сум 60 тиен, блокада шартларында яшәүче һәм байтак бензинны читтән сатып алырга мәҗбүр булган Иранда – 9 сум 45 тиен... Рос­сиядә бензин бәясе нефть­нең байтак өлешен читтән сатып алучы АКШныкы бе­лән тәңгәл диярлек. Аме­рикан­нарның хезмәт хак­лары исә безнекеннән бер­ничә тапкыр югары, шулай булгач, бензин бәясе аларны россия­леләрне тешләгән кебек үк тешләми торгандыр.

Санкцияләр басымы ас­тында Кремльнең Украи­на­ның көньяк-көнчыгыш өлкә­ләренә булган нәфесе берни­кадәр тыйлыкты кебек. Югый­сә мәкерле Көн­батышның Россияне икътисадый яктан тезләндерү ры­чаглары җи­тәр­лек иде. Таякның ике башлы булуы гына тотып торды капитализм акулаларын. Санк­­ция­ләр боҗрасы кысыла башлагач, безнең кайбер белгеч­ләр шау куптылар: тыюлар ягулык-энергетика өл­кә­сенә үтеп керсә, Россия бензинсыз калачак... Баксаң, патриотизм патриотизм бе­лән, ә безнең ягулык-энер­гетика сә­нәгате тулысы белән диярлек Көнбатыш техноло­гия­ләренә, Көнбатыш белгеч­ләренә, чит ил катализаторларына мох­таҗ икән. Югый­сә Ватанны ярату чит җир­ләрне яулау һәм шизофреник рә­вештә моның белән мактанышу түгел, илне икътисадый һәм технологик яктан үстерү, тормышның барлык өлкә­ләрен камилләш­терүдән гыйбарәт булырга тиеш кебек. Соңгы 15 елда моның өчен алшартлар да җитәрлек булды: акча буа буарлык, чимал турында әйтеп тә торасы юк. Россиянең исә бензин җитештерүче техно­ло­гиялә­ре һәм технологик җиһаз­лары 80 процентка АКШ һәм Европаныкы икән. Аларга Көнбатыш инженерлары һәм галимнәре хезмәт күр­сәтә, чит ил белгечләре Рос­сиядә эшләүдән баш тартса, 27 эре нефть эшкәртү заводы һәм йөзләп мини-завод эш­ләү­дән туктаячак, имеш. Югары икътисад мәк­тәбе белгеч­ләре, чит ил компа­нияләре нефть эшкәр­тү өчен катализаторлар сатуны туктатса гына да 3-6 ай эчендә Россиядә мотор ягулыгы җитештерү тукталачак, дип чаң сугалар әнә. Чит ил катализаторын нефть эш­кәр­тү заводына урнаштырганнан соң, чынлап та, 4 айдан соң алыштырырга кирәк икән. Димәк, Югары икътисад мәк­тәбе белгеч­ләре дөрес шаулыйлар. Алар үзебезнең тех­нологияләрне булдыру өчен кимендә 15 ел кирәк булачак дип тә әйтә­ләр. Әмма Мәскәү либераллары бер нәрсәне белми: Казанда шәһәр читен­дәге ярым ташландык бина­ның бер почмагында ишек­ләре тар гына коридорга чыга торган берничә бүлмәне би­ләп торучы кеч­кенә генә бер бизнес-ком­пания бар. Компания дип мин артык зурладым бугай, индивидуаль эш­мәкәр бизнесы ул.

Ишеге өстенә “Фән техно­логияләр­дә” дигән яңгыра­вык исемле язу элеп куйган бу лабо­ра­ториягә мин бө­тенләй башка бизнес белән шөгыльләнүче эшмәкәр­ләр­не эзләп килгән­дә юлыктым. Кыңгырау төй­мәсенә баскач, ишекне ак халатлы хезмәткәр ачты һәм мин эзләгән бизнес вәкиле­нең әле эшкә килеп җитмә­вен әйтте. Тар гына коридорларга куып кертелгән фән бүлмә­ләрне әле тагын бүтән бизнес белән дә бүлешә икән. Бу Ватанны сөю хисе уята торган яңалык түгел, билгеле, әмма “Ахмадуллинс” дип аталган индивидуаль эш­мә­кәр биз­несы исә ян­ки­ларның дөнья­күләм танылган һәм эш йөр­түче ком­панияләренә кон­курент булырлык товар эшли һәм җитештерә: ул нефть эшкәр­тү заводлары өчен катализаторлар ясый. Казан галимәсе, татар кызы Әлфия ханым Әхмәдуллина уйлап тапкан катализаторларны Көн­ба­тыш­ның бу өлкәдәге флагманнары җитештергән катализаторлар белән чагыштырып карыйк әйдә. UOP, Merichem кебек дөньякүләм лидерлар җитештергән катализаторлар экологик яктан зыянлы, материалны күп тотуны таләп итәләр, хезмәт итү сроклары кыска. Казан эшмә­кәренең продукциясе чисталыкны тәэмин итә, шуңа күрә экологик яктан отышлы, ә иң мөһиме: озакка чыдый.

Әйдә­гез тагын чагыштырыйк: ка­занлыларның катализаторы 10 елга кадәр эшли, көнба­тышның атаклы фирмалары безнең заводларга урнаштыра торганнары исә 3-4 ай саен алыштырып торуны таләп итә. Продукциясенең озакка чыдый торган булуы белән оттыра да инде Казан бизнесы. Хәзерге глобаль капита­лизм­ның икътисадый шартлары җиһазларның һәм ма­териал­ларның туктаусыз алы­шынып торуын таләп итә, чөнки шулай булмаса, җи­тештерү туктый, заводлар ябыла. Глобаль икътисадта “планлаштырылган искерү” дигән термин бар, ягъни җиһазны озакка чыдый торган итеп ясап булса да, махсус тиз туза торган итеп эшлиләр. Бу, билгеле, кулланучы кесә­сенә суга, әмма бизнес ота. Менә шуңа күрә казанлы­ларның катализаторы бары тик Россиядәге, Литвадагы һәм Украинадагы 9 заводка гына урнаштырылган. Дөрес, соңгы вакытта Казан бизнесы географияне киңәй­тергә омтыла, Көнба­тыш белән конфликтта булган дәүләтләргә тәкъдим итә үз продукциясен. Ә безнең заводлар исә янки җиһазла­рында, янки белгеч­лә­ренең техник хез­мәтендә, янки катализаторларында утыра.

Шуңа күрә Америка бензины белән тәңгәл килә безнең бензин бәясе. Россияле патриотизм исә яулап алу хисләре белән ашкына. Бу хисләр шулкадәр көчле: бәя­ләр сикерүенә дә игътибар югала. Күптән түгел генә миңа Кытайда ясалган һәм моторы кабызылган йөк машинасы янында сөйләшеп торырга туры килде. Төтен исе сизелми диярлек. Шунда искә төш­те: “КамАЗ” йөк автомобиле янында мондый әңгәмә мөм­кин булмас иде. Төтенгә тончыгып, читкә ки­тәргә мәҗбүр булыр идек. Безнең техноло­гияләр­нең ни­кадәр артта калуын дә­лилли торган бер генә мисал бу. Ура патриотизмга бер дә урын юк биредә. Ватанны сөю аның һәрьяклы үсе­шен кайгыртудан гыйба­рәт булырга тиеш кебек тоела минем үземә. Кызганыч, Кремль җәмәгать­че­лек фикерен бө­тен­ләй башка юнә­лештә формалаштыра соңгы айларда.