поиск новостей
  • 19.03 "Ләйлә вә Мәҗнүн" Кариев театры, 18:30
  • 19.03 ПРЕМЬЕРА "Флешка, рэп һәм мәхәббәт" Тинчурин театры, 18:30
  • 20.03 "Ут чәчәге" Кариев театры, 13:00
  • 20.03 ПРЕМЬЕРА "Флешка, рэп һәм мәхәббәт" Тинчурин театры, 18:30
  • 21.03 "Анна Ахматова:Вакыт кайтавазы" Кариев театры, 13:00
  • 21.03 "Эх, алмагачлары!" Тинчурин театры, 18:30
  • 22.03 "Корт" Кариев театры, 18:30
  • 22.03 "Ай, былбылым!" Тинчурин театры, 18:30
  • 23.03 "Йосыф" Кариев театры, 18:00
  • 23.03 "Бәхетле көнем" Кариев театры, 13:00
  • 23.03 "Яратам! Бетте-китте!" Тинчурин театры, 17:00
  • 24.03 "Әлифба:Хәрефләр дөньясында" Кариев театры, 13:00
  • 24.03 "Мәдинә" Тинчурин театры, 17:00
  • 26.03 "Мио, минем Мио!" Кариев театры, 18:30
  • 26.03 "Җилкәнсезләр" Тинчурин театры 12:00 һәм 18:30
  • 27.03 "Гөлчәчәк" Кариев театры, 19:00
  • 27.03 "Идегәй" Тинчурин театры, 18:30
  • 28.03 "Ак чәчәкләр кебек..." Кариев театры,18:30
  • 28.03 "Җан Баевич" Тинчурин театры, 18:30
  • 29.03 "Рөстәм маҗаралары" Кариев театры, 13:00
Бүген кемнәр туган
  • 19 Март
  • Татьяна Водопьянова - дәүләт эшлеклесе
  • Камил Гайнуллин - актер
  • Ренат Вәлиуллин - дәүләт эшлеклесе
  • Илшат Вәлиулла - язучы
  • Гөлнур Корбанова - шагыйрә
  • Коттедж төзэргэ кирэк казанда минэм номер 89274905164
  • Баян сатыла. Казан. Тел.:89003238614
  • татар теленең аңлатмалы сүзлеге сатыла, 3 томда, Казан, Татарстан китап нәшрияты, 1981 ел. тел.8 919 647 47 91
  • Казанда оч булмэле фатирнын залына тэртипле кыз эзлим. Бигичев урамы. Риелторсыз 89600347300
  • Исэнмесез! Бенто тортларга hэм капкейкларга заказлар кабул итэм! Казан шэhэре. 89377708700 Динара.
  • Ассаляму алейкум! Казанда, центрга якынрак булган гостинка яисэ булмэ снимать итергэ телим. Риелторсыз. 89872312932 (ватсап)
  • Кому требуется шпаклевка, обои, по городу Казани также Арск обращаться по тел +7 (917) 266-37-64.
  • Яр Чаллыда 2-бүлмәле фатир сатыла:Яңа шәһәр, 30 комплекс. Мәйданы 52 кв.м. Планировкасы әйбәт - распашонка. Җылы, яхшы хәлдә. Хуҗасы сата. Телефон:8-9631571216
  • Хәерле көн! "Салават Купере 2" торак комплексында бөтен унайлыклары булган 2 бүлмәле квартира арендага бирелә. 3 этажда. Өр-яңа ремонт, мебель. "Бәхетле" артында урнашкан. Тәртипле татар гаиләсе эзлибез. Йорт хайваннарсыз. Төп шарт: тәртип, чисталык, вакытында түләү. Риелторларсыз. Элемтәләр өчен телефон: 89534975861
  • Студентлар өчен өстәмә эш. 8-917-880-94-77
Архив
 
17.02.2014 Авыл

Бәхетеңне сыер сөзсә...

Былтыр кысканга быел кычкырмыйлар. Шулаен шулай, ләкин Мамадыш районында берьюлы 156 сыер үлеп, бу очракның сәбәпләрен ачык­ламыйча, гаеплесен тапмыйча, “Аллаһу әкбәр” дип сакал сыпырып калдыру да дөрес булмас иде. Бу турыда редакциягә, урау юллар белән булса да, хат килеп төште. Хәлләр, йомшак иттереп әйткәндә, куанырлык түгел. Хатта узган елның җәендә Мамадышның Сөн авыл җирлегендә булган вакыйгалар турында бәян ителә.

Фаҗигале җәй

“Сүзебез соңгы бер ел эчендә “Мамадыш продкорпорация” ху­җалыгында булган вакыйгаларга бәйле. Дөресрәге, моң-зары­быз аның хуҗасы Салават Мисбахов турында.
 
Беренчедән, авылларда яшь­ләр калсын өчен, аларны эш белән тәэмин итәргә кирәк, барлык шартлар да тудырылырга тиеш, дип әйтелсә, без­нең очракта бу сүзләр буш куык булып кала. Мисбахов бездә 2012 елның ноябрендә эшли башлады һәм 2013 елның 1 декабренә кадәр хуҗалыктан 11 яшь белгеч эш­тән китте. Эшләүчеләр бар, ләкин алар бу өлкә бел­гечләре түгел.
 
Икенчедән, безнең хуҗалык­та узган елның җәендә зур фаҗига булды: көтүлек чорында 10-15 литр сөт бирә торган савым сыерлары үлде. Бу – 168 сыер! Салават Мисбаховның ир­тән би­релгән фәрманы белән, басуга сибә торган агудан бушаган савытка су салып, көтү­лектәге сыерларга эчер­гәннәр. 200гә якын сыер күз йомганчы үлде.
 
Бер сыер якынча 40 мең сум тора икән, 168 үлгән сыер аркасында 6 миллион сумнан артык зыян килгән. Көтүлекне савым сыерлары белән тулыландырыр өчен кимендә өч ел кирәк. Ә бу вакытта савылмый калган сөтне исәпләп чыгарсаң, күпме була? Өч елга бу 900 көн ди, көн саен 10 литр сөт савылганын һәм аның литры 20 сумнан сатылганын исәпкә алсаң, 30 миллион сумнан артык керемнән колак какканбыз булып чыга. Моңа өстәп, 3 ел дәвамында сыер бозауламаган дигән сүз. 3 елга 453 бозау булырга тиеш. Аның хакы уртача 11 мең. Менә сиңа тагын 4 миллион сумнан артык зыян.
 
Моннан  тыш  җәй  умар­тачы­лар өчен дә фаҗигале булды. Басулардагы корткычларны үте­рәбез дип, агу сиптерделәр. Нә­тиҗәдә тирә-яктагы бал корт­ла­рының 80 проценты үлде. Якынча исәплә­гәндә, шәхси хуҗа­лык­лар­дагы 650 баш умарта, “Мамадыш продкор­по­рация”нең үзенең ике умарталыгындагы 260 баш умартасы юкка чыкты. Бер умар­таның бәясе – 10 мең сум тора, бу якынча 9 миллион сум тәшкил итә. Берсе дә тик­шермәде, гаеплене тапмады, җа­вапка тарт­мады. Умарталарга зыян кил­гәне, сыерларның үлеме өчен кем җавап бирә?”
 
Менә шундый эчтәлекле хат. Аноним түгел, унбер кеше имзалаган. Дәлил өчен егылган мал­лар­ның фотосы да кыстырылган. 10 яки 20 дә түгел, берьюлы йөздән артык сыерның үлеме, авыл абзые әйтмешли, “бу сиңа не шутка”. Монда хәлләр булган икән...

“Без халыкка дошман түгел!”
 
“Ул хәлләрне нигә хәзер кабат актарырга?! Булды андый хәл, берсе дә яшерми бит, – дип каршы алды безне Мамадыш районы башлыгы Анатолий Иванов. – Бу бит – трагедия! Һәр хуҗалыкта булырга мөмкин  хәл. Ул көнне мин дә, башкалар да Сөнгә торып чапты, чөнки бу аерым бер авылның фаҗигасе түгел, бөтен район утырып еларлык хәл иде. Иртәгәсен сездә андый вакыйга булмас дип кем гарантия бирә ала? Сез,  журналистлар, гел начарны гына кү­рергә телисез, Мама­дышның алдынгы сафларга чыкканы турында түгел, ә үлгән сыерлар турында сорашасыз. Актаныштан соң сөт күрсәт­кечләре буенча без икенче урында бит. Яр буен тәртипкә китердек, матурладык. Монда – барак, теген­дә барак тора иде, хәзер ялт итте, шуны язарга кирәк”.
 
Район башлыгын аңлап була. Кемнең генә үз районы турында шундый фактны читкә чыгарасы килер икән? Әмма редакциягә килгән мондый хатка җавап итеп, Мамадышның матурлыгына сок­ланып язган материал чыгару да бик үк урынлы булмас. Кем әйтмешли, шайтан – башка, җен – башка.
 
Мамадыш районы җитәк­че­леге тискәре мәгълүматны хәтта рес­пуб­лика башлыгы да язарга киңәш итмәгәнне искәртсә дә, сыерлар үлеменең сәбәпләре турында кызыксынмый булдыра алмадык.
 
“Люцерна ашап күбенеп үл­деләр, ләкин аларны суеп өл­гердек. Бернинди дә агуланып үлде дигән сүз булырга мөмкин түгел. Мисбахов кебек җитәк­чене эзләп табарга кирәк әле. Салават китәм дисә, кемне куям?! Балалар бакчасы, мәктәп, мәдәният оешмалары белән бик тыгыз эшли, ярдәм итә. Сыерлар үлгән икән, бер рәис кенә гаепле түгел. Тикшерегез, ке­ше­ләрдән сорашыгыз, без халыкка дошман тү­гел”, – диде Анатолий Иванов.

“Бәлки, сыерларны көнләшеп үтергәннәрдер?”
 
Кече Сөн, Урта Сөн, Түбән Сөн, Колышчы бер авыл җирле­генә карый, биредә яшәү­челәр­нең  бер өлеше  “Мамадыш продкорпорация” ҖЧҖ­дә эшли. Аның башлыгы Салават Мисбахов үзе Баскын авылыннан, биредә эш­ләвенә бер елдан артык. Билгеле, ул да бу мәсь­әләне кү­тәргәнгә сөенмәде.
“Тагын шул сыерлар! Туйдырдылар. Ник дөресен язмыйлар хатка? 200 дә, 168 дә түгел, ә 156 сыер иде. Ул көнне көтүгә барлыгы 213 сыер чыкты. Су эчтеләр, аннары егыла башладылар. Бу көндезге сәгать 11ләр иде. Миңа шалтыраттылар, тиз килеп җит­тек, барысын да суйдык. 200дән артык кеше ярдәмләште, төнгә эшне бетердек, итләрне суыткычларга урнаштырдык.

Аннары саттык.
 
Итнең авырлыгы – 31 тонна 400 килограмм булды. 1 килограммы 62 сумнан сатылды. “Вынужденный за­бой” шундый хактан бара, сеңлем, моңа аптырыйсы юк. Итне “Сарман Закамье” ҖЧҖ сатып алды. Кергән акча – 1 миллион 969 мең сум. Кукма­раның “Рассвет” агрофирмасыннан 20 нә­селле башмак тана сатып алдык”, – дип, бухгалтерия документларын күрсәт­те Салават Мисбахов.
 
Татарстан Ветеринария ида­рәсе тарафыннан экспертиза ясалган, иттә бернинди дә агу табылмаган, ашарга яраклы дигән нәтиҗә чыгарылган. Диагноз – ашказаны тимпаниясе. Гади телдә бу ашап күбенү дигәнне аңлата. Ләкин сы­ерларның ашказаннарыннан алын­ган яшел массада нитратлар күләме 820 мг күрсәтелгән.
 
– Салават абый, сыерлар нә­тиҗәдә нидән үлде соң? Кем гаепле?
 
– Кем гаепле?! Аллаһы Тә­галә­дер, аны кайдан белим?! Мин үтер­мәдем бит аларны! Көтү­чесе бар. Алар су эчеп егылгач, безгә шалтыратты. Кем әйтте люцерна ашап күбенгән­нәре турында? Ни өчен күбен­гәннәр дип сорыйсыз? Белмим, эчлә­рен ярып карамадым. Әнә анализ бар бит, агу булмагач, ди­мәк, ашарга яраклы. Махсус шулай эшләргә мөмкин­нәр. Бәлки, басуга агу сибеп чыкканнардыр?! Сыер­ларның нидән үл­гән­нәрен белсәм, артларыннан үзем үләр идем. Тулысынча җавап тоттым, июльдән башлап ноябрьгә кадәр премия түләмә­деләр. 2 мең сум штраф түләт­теләр. Бер ел бушка эшлисең дисәләр дә, буйсыныр идем. Бу эшкә катнашы булган­нарның акчасын кистем. Шуның белән шул.
 
“Мамадыш продкорпорация” – “Рацин” хуҗалыгының оешмасы. Күптән түгел ул инде башка кеше кулына күчкән. Марат Хә­лиуллин исемле инвестор алган. Бүген хуҗалыкта 1844 баш эре мал исәпләнә. Салават Мисбахов әйтүенчә, 555 савым сыерыннан көненә 7 тонна сөт савыла. Бер литры – 22 сумнан, көнлек керем – 125-130 мең сум, айлык керем 4 миллион сумнан артык тәшкил итә.

“Любезный наш друг”
 
Шулай да ветеринария ида­рәсе чыгарган нәтиҗә белән ки­леш­мәүчеләр дә бар. Хатка исем­нәре куелганнарның күбесенең “кой­рыгын тотып” булмады, барысы да эш кешесе, кем кайда. Район баш­лыгы ярдәмчесе Рөс­тәм Хуҗаҗа­нов әйтүенчә, күпләр соңыннан: “Бу минем имза түгел”,  “Имза куяр­га мәҗбүр иттеләр, алайса има­ныңны укытабыз,  дип кур­кыт­ты­лар”, – дигән. “Авыл тирә­сендә то­ра­быз бит, хатларны биредә ху­җа булырга теләгән кеше яза”, – дип аңлатты.
 
“Бер сүземнән дә баш тарт­мыйм”, – диючеләрнең берсе – “Ма­­мадыш продкорпорация” фер­масы мөдире булып эшләгән Гөлчәчәк Фәйзуллина. Район, хуҗалык җитәкчеләре Гөлчә­чәк­не “любезный наш друг” дип искә ала. Бүген ул – барри­када­ның теге ягында калган кеше­ләрнең берсе. Аннан башка “Мамадыш прод­кор­порация”­сен­нән китү­че­ләр исем­легендә булганнар белән элемтәгә кереп карадык, “Узган эшкә – салават”, – дип,  күбесе кул гына селти, лә­кин китүләренең сәбәпләрен, Мисбахов белән уртак тел табу авыр булды, дип аңлаттылар.
 
“2011 елда ферма мөдире булып эшләдем, узган елның сен­тябренә кадәр ял да күрмичә эш­ләдем: терлек тә карадым, сыер да саудым. Гади терлекче булып эш­ләгәндә,  “сенаж ур­лый­сың”, дип куды. Гаризага кул куярга мәҗбүр итте, бүген мин эшсез. Урлаган кеше тотыла, ә минем турында буш сүз сөй­лиләр.
 
Сыерларның да үлеме – бары тик Мисбаховның эшенә җа­вап­сыз карау нәтиҗәсе. Әкият сөй­ләмәгез, нинди люцерна ашап үлсен ди ул сыерлар?! Һәр авыл кешесе сыерның люцерна белән тукранбаш ашап күбен­гәнен белә. Көтүчеләр анда булган, шуны белә торып, люцерна басуына кертәме инде алар сыерларны? Кергән очракта да, 10ы, 20се качарга мөм­кин, ләкин көтүе белән түгел. Көтү­челәр ахмакмы? Аларны гаепле итеп калдырмакчылармы?
 
Басуларга ашлама сипкән цис­терналар, юылмыйча, паркта калган, шуларга су тутырып, көтүлеккә китергәннәр. Сыерлар бары тик шуннан гына үлде. Терлек­челәр дә шулай ди, моны парк хезмәткәрләре дә әйтә ала, ләкин Мисбаховтан куркалар. Кем әйтсен аны? Барысына да күз йомды да куйды. Җайлый-май­лый белсәң, тикше­рү дә уңай нәтиҗә бирә”, – дип сөйләде Гөлчәчәк ханым.
Дөрес, Мисбаховтан риза булучылар да бар, фермадан кайтып китмичә безне көткән ике терлек караучы яхшы яктан гына искә алып, рәх­мәтләрен җиткер­деләр.

“Бал кортлары өчен гафу үтенмәделәр”
 
Хатта язылган 900 баш умарта турында да сораштык. Кече Сөн авылында яшәүче умартачы Мин­сәет Ша­фиков­ның узган җәй 25 баш умартасы үлгән. “Еласаң да, ела­масаң да, хәзер ниш­лисең?”– дип аптырый ул.
 
“Күптән умарта тотам, уз­ган елдагы кебек мәхшәрне күр­гәнем булмады. Берничә көн эчендә бал кортлары үлеп бетте. Жәлләп еладым. Аннары башка авылларда да шул ук хәл икәне ачык­ланды. Кешеләрнең дистә­ләгән умарталары юкка чыкты. Әлбәттә, бу – басуларны агулаудан килеп чыккан мәхшәр. Безгә алдан әйтмә­деләр. Җитәкчеләр: Без корт­­ларга: “Очмагыз!”– дип фәрман бирә алмыйбыз“, – ди, ләкин алар гербицид сибәргә җыен­ган­нарын берничә көн алдан  әй­тергә тиеш.
 
Ул очракта умартачылар нинди дә булса җаен табар иде: бал кортларын ябып та куярга була, корт ояларын башка урынга күче­рергә дә мөмкинлек бар. Кем мо­ның өчен җавап тота? Бер аңла­тучы да табылмады”, – дип сөйләде ул.
 
Рөстәм Хуҗаҗанов әй­түенчә, бал кортлары рапс басуларына очкан. Рапс үсемлеген гербицид белән эшкәртмичә булмый. Бу үсемлекне башлыча “Продпрог­рамма” белән “Семиозерка” ху­җа­­лыклары чәчә. “Без халыкның чыгымнарын берничек тә кап­лый алмыйбыз. Башкача кабатланмас”, – диде ул.

Сүз ахырында
 
Менә шундыйрак хәлләр. Гаеплене эзләп табу да, сәбәбен ачыклау да хәзер авыр, калган эшкә инде кар яуган. Үлгән сыерлар белән хокук саклаучылар кызыксынганмы, юкмы икәнен дә белү авыр иде. Прокуратурага шалтыра­тасың – белмиләр, полиция Ала­буганың районара тикшерү комитетына сылтый, алары, үз чиратында, бу хәбәрне бездән ишетеп: “Мондый хәл булдымы?” – дип аптырый.
 
Җитәкчеләрнең сүзләрендә дә аерма бар бит, берсе люцерна  ди, икенчесе су ди, аннары кара көн­челек белән янган ниндидер мифик затларның эшедер дип тә өстәп куялар. Шулай да булырырга мөмкин, ләкин махсус оештырганнар икән, аның белән тикше­рүче­ләр шөгыльлә­нергә тиеш. Саксызлык белән эш итү булган икән, егетләрчә: “Әйе, мин гаепле”, – дип әйтергә көч табарга да була.
 
Дөрес, бу сыерлар дәү­ләт­неке дә, синеке дә, минеке дә түгел. Аның үз хуҗалары бар, тели икән, асрый, тели икән, чала дигәндәй. Беркем берни әйтә алмый. Ләкин минем анда эшем юк дигән караш белән яшәү кайчанга кадәр дәвам итәр дә безне нәрсәгә китереп терәр икән соң?! Республика җи­тәкчелеге савым сыерларының санын арттырырга кирәк дип кабат-кабат сөйләп торганда, гап-гади саксызлык аркасында бу кадәр сыер үлә икән, без ярык тагарак каршында утырып калачакбыз.
 
Халыкка да шикаять хатлары язалар дип үпкәлисе юк. Кешегә кешечә караш булганда, ул беренче чиратта үз җитәкчесенә барып егыла, гаделлекне читтән эзләми. Әгәр дә, чыннан да, җи­тәкче гадел һәм бернинди дә алдаусыз эш итә, һәрбер мәсь­әләне уртага салып, үзен халыктан өстен куймыйча сөйләшә, һәр тиен өчен җавап тота икән, имеш-мимешләргә урын калмас, ке­ше­ләрдә үпкә сакланмас иде. Авыл­­ларда йөргәндә дә, халык бе­лән аралашканда да шул кү­зәтелә: халык белән җитәкчелек (нинди дәрәҗәдә булганы мөһим түгел) арасында аңлашу җитеп бетми. “Мин – идарә, син – халык” ди­гән караш яши.
 
Ә Мамадыш хәлләренә кайтсак, Салават Мисбаховка, гому­мән, сыерлар белән бәхет елмаймый шикелле. Кирмән авылында эш­ләгән чорын искә алганда 49 сыерны ток сукканын әйтте, аларны да тиз арада суеп, эш­кәртергә туры килгән. Бә­хетеңне сыер сөзсә, диләрме әле безнең халыкта?!

Римма БИКМӨХӘММӘТОВА
Ватаным Татарстан
№ 23 | 14.02.2014
Ватаным Татарстан печать

▲ Өскә
Матбугат-инфо
Матбугат.ру
Ватаным Татарстан
Шәһри Казан
Бердәмлек
Рәшит Ваһапов фестивале
Камал театры
Тинчурин театры
Татар дәүләт филармониясе
Ирек мәйданы
Татарстан яшьләре
Кариев театры
Идел
Өмет
Татарстан китап нәшрияты
Милли Музей
Шаян
Татаркино
Ханский дом
Татар телен һәм ТР яшәүче халыклар вәкилләренең<br />туган телләрен саклау, үстерү мәсьәләләре комиссиясе
«Элита»