Киләчәгең бармы, татар китабы?

Беләм, арагызда бар дию­челәр дә шактый, юк дию­челәр дә аз түгел бүген. Кем хаклы? Бүген бу сорауга берьяклы гына җавап биреп булмастыр, мөгаен. Әйе, көн­нән-көн электрон чараларның активлашуы, алар­га кешенең тартылуы арта бару татар басма кита­бының юкка чыгуына бер дәлил булып тора сыман.

Ләкин басма китап юкка чыкса да, электрон версиясе барлыкка килә бит. Димәк, Интернетка тоташкан һәркем укый ала. Ләкин һәркемнең дә мөмкинчелеге юк, кем­неңдер Интернетка керү чарасы юк, ә кемгәдер сә­ламәтлеге рөхсәт итми. Дө­ресен әйтергә кирәк, электрон китапның уңай яклары (кайда ничек телисең – шулай уку, китапханәгә ка­дәр барырга юл чыгымнары тотылмый, вакытны әрәм итәсе түгел, шактый китапларны уку бушлай һ.б.) күп булса да, тискәреләре дә юк түгел. Экранга озак вакыт текәлеп утыру күз басымын арттыра, шуның нәтиҗәсендә тиз арыйлар, компьютер экраныннан алынган нурланыш табигый яшьне киптерә, корылык эффекты барлыкка килә. Экраннан хәреф чүпләп утыру баш миенең файдалы эш коэффициентын киметә, баш мие алынган бар мәгъ­лүматны да эшкәртеп, анализга дучар итеп җиткерә алмый.

Сүз башым бит – шүрәле дигәндәй, язмамның темасы да – татар басма китабының киләчәге. Беркөнне шулай, Бауман урамында йөргәндә, Татарстан китап нәшри­я­ты­ның “Нур-Маркет” фирма ки­бете­нә сугылдым. Яңа китап­ларның “каймагы” шунда бит инде. Ишекне атлап керүгә, күзем кызылга ак белән язылган “Распродажа” язуына төш­­те. Кайчандыр барон Рот­шильдның: “Мин очсызлы әйберләр алу өчен бай түгел”, – дигән сүзләрен искә алып, кайчак андый язулы җир­ләрдән үтеп китәргә туры килә. Ләкин бу юлы тукталып калдым. Барсам, ни күрим: Гаяз Исхакый, Әхсән Баян, Әбрар Кәримуллин кебек олпат язучыларыбызның, ша­гыйрьләребезнең, галим­нә­ребезнең китаплары – 10 сум! Бүгенге көн өчен көлке бәя, әлбәттә. Җәмәгать транспортында йөрүдән дә азрак. Китаплары таушалгандыр, склад­­та тузан җыеп ятканнардыр әле диярсез, юкка гына бу бәядән сатуга куймаслар иде.

Юк, китаплар өр-яңа. Үзем күреп кайттым. Гаяз Исхакыйның “Публицистика һәм әдәби тәнкыйть мәка­ләләре (1902-1914)” җыен­тыгын эләктердем дә әле.

Гомумән, бүген татарча укучыларга нинди товар тәкъ­дим итәргә? Классикага әве­релгән әсәрләр инде күптән тар даирә укучылар өчен генә булып кала бирә. Алары да көннән-көн сирәгәя. Бәлки язучыларыбыз үз эшләрен җиренә җиткереп башкармыйдыр? Әнә бит Нәбирә Гыйматдинова, Зифа Кадыйрова әсәрләре “ә” дигәнче сатылып бетеп бара. Әдә­биятыбызда ир-атлар да көн­нән-көн кими. Без кү­бесенчә хатын-кызны романтик, фан­тазиягә бай зат итеп, ә ир-атны реалист буларак күзал­лый­быз. Бәлки, бү­генге катлау­лы җәмгыяте­бездә дөнья­ны башкача күрү кирәктер?!

Тагын бер очракка тукталасым килә. Шул ук кибетнең китап рәтләре буйлап сайлап, карап йөрешем. Янымда гына бер ханым кулына бер кочак китап җыйган, кызлары да янында. Миңа шулкадәр кызык булып китте ки, ханым янына барып сүз катмыйча булдыра алмадым. Рушания ханым Минзәлә якларыннан икән. Әдәбият укытучысы. Кулындагы бер кочак китапларны күреп, үзеннән-үзе: “Мәк­тәбегездә татар китапларына кытлыкмы әллә?” – дип сорап куйдым. “Әй, энем, бу китап­лар мәктәпкә килеп җит­кәнче әле”, – дип куйды Рушания апа. Ул балаларга китапка мәхәб­бәтнең гаиләдән килүен искәртте. Минемчә, татар халкы булганда, татар китабының киләчәге бар әле.