|
|
Бүген кемнәр туган
|
|
Архив
|
23.01.2009 Мәдәният
КИНОМЫ, КИНӘМЕ?Республикада кино сәнгатен булдыру, үстерү турында күптәннән сүз йөри. Әйтерсең Татарстанда, гомумән, кино юк!.. Эфирда, мәсәлән, җыр белән кинодан да күп нәрсә юк. Кинәле кинодан. Кайсы каналны гына ачма – һәр көн премьера, сериаллар ташкыны. Башны салларга салып киносыз җирләргә агып китәсе килгән чаклар була. Тәүлек буе кешенең акылын томалау, яхшы-яманга сизгерлеген, ориентирын югалттыру, күңелен катыру процессы бара. Фильмнар чамасыз күп, ә сәнгать юк. Булганында әдәп, әхлак, инсаф, тәүфыйк юк. Гел алдау, талау, сугыш, үтереш, зина, хыянәт. Белә торып шуларны күрсәтәләр, күрсәткәч – карыйлар, карагач – ясыйлар. Хәзерге заман кино индустриясе кеше игътибарын үзенә бәйле итүнең моңа кадәр ачылмаган серләрен ачып, шуларны "на полную катушку" файдалана.
Хәзерге яшьләрнең күбесенә урамда йөргәндә дә кулына мобильник тотып, колагына колакчын тыгып, үз-үзе белән сөйләнә-сөйләнә йөрү гадәте хас. Өенә кайтып керүгә ул, караса-карамаса, телевизор кабыза, хәллерәк гаиләдәгесе интернетка утыра… Сөйләшергә, фикер алышырга дигәндә – бу буынның Мауглидан аермасы юк. Барысы да шундый дияргә хакым булмаса да, әмма күпчелеге шушы хәлдә дип әйтергә нигез бар. Чөнки кешене аңгыралатуга юнәлгән агым көчле. Ай-һай, каты эшлиләр! Аңа миллиардлар исраф ителә. Һәр көн диярлек премьера!
– Шулай булгач, "Татарстанга үз киносын булдыру нигә кирәк соң?"
Әнә шул рухны гарипләүче көчле агымга параллель-альтернатив агым булдыру өчен!
Безгә хәзер һәрьяктан үрнәк, гыйбрәт алу өчен дип киләләр. Димәк, моңа кадәр эшләнгән эшләребез үрнәк алырлык, гыйбрәтле икән, нигә кино сәнгатендә дә үрнәк булмаска?!
Ә нәрсә соң ул параллель-альтернатив агым? Бер үк елга ярларында мөмкин хәлме бу? Мөмкин, чөнки бу агым илдәге көчле антисәнгать агымына каршы агым түгел. Аңа каршы торырлык агым булдырырлык безнең матди хәлебез дә, тәҗрибәбез дә юк. Антисәнгать кеше күңелен яуларга төрле хәйләләр уйлап чыгарса, без тәкъдим иткән альтернатив сәнгатьне кеше үзе эзләп табачак.
Хәтерлисездер: 10-15 еллар элек кибетләрдә "Кока-кола", "Пепси-кола" кебек эчемлекләр-не кеше чират торып ала иде. Бүген, кибетчеләр әйтүенә караганда, иң үтемле товар саф чишмә суы икән!
Кеше – табигыйлеккә, ихласлыкка, сафлыкка таба борылды. Хакыйкать, дөреслек тә саф чишмә суы кебек: һәрчак, һәр җирдә, һәркемгә кирәк, кадерле. Без тәкъдим иткән агымның төп компонентлары миһербанлылык, мәхәббәт, тигез хокуклылык, әдәп-әхлак һәм дөреслек булырга тиеш. "Дөреслек" төшенчәсе киң мәгънәгә ия. Ул тарихи дөреслекне дә, хөкем дөреслеген дә, кануннар дөреслеген дә, хәтта яшәү-ниятләр дөреслеген дә эченә ала.
Идеологик яктан, милләтебезгә турыдан-туры хезмәт итмичә, шул абстракт дөреслек төшенчәсе өчен генә безгә кино кирәкме соң, диючегә җавап: хакыйкатьнең милләте юк! Кеше кеше булуын аңлаганнан бирле һаман шуны эзли. Тик хакыйкатьнең үзендә булуын беләсе килмичә эзли.
Тәүлек барышында телевидение каналлары аша тәкъдим ителгән фильмнарның барысын да карау ихтималы булса, тамашачы андагы персонажларның, инкубатор чебешләре кебек бер-берләренә охшаш икәннәрен күреп гаҗәпләнер иде.
Ә бит һәр шәхес үзе бер дөнья. Шәхесләр язмышы гыйбрәтендә сәнгать җәмгыятьтәге каршылыклар фәлсәфәсен ачып, кешелеклелеккә өндәргә тиеш.
Җәмгыять моңа бүген аеруча мохтаҗ. Соңгы 10-15 ел эчендә төшерелгән фильмнарда үрнәк-гыйбрәт алырлык шәхес образы юк. Ә бүләк алганнары күп. Аларның каһарманнары – бандит, киллер, карак, дини фанатик, маньяк, фахишәләр. Шулар белән эфир "мыжлап" тора. Катерина Маслова да фахишә, Раскольников та "киллер", әмма алар шәхес, мәңгелек образ.
"Кино төшерү" дигән үтә дә җаваплы иҗади, икътисадый, технологик һәм сәяси эшне нидән башлау нәтиҗәле булыр иде?" дигән сорауга җавап биргәнче, бу мәсьәләне хәл итәргә куелган хөкүмәт органнары әүвәл үзебезнең кино-фильмнар аша тамашачыга нинди идея җиткерү мөмкинлеген һәм шуның максатын тәгаенләргә тиеш. Бу очракта социаль заказдан курку урынсыздыр. Аннары инде – нинди жанрда, нинди форматта, документаль фильммы ул, онытылып баручы фәнни-популяр фильммы, тарихи-этнографик мультфильммы, әллә инде тулы метражлы нәфис фильммы?
Уртак фикергә киленгәч кенә, сценарийларга конкурс игълан итәргә, компетентлы комиссия яраклы дип тапкан сценарийлар гына киностудиягә тапшырыла. (Әйтик, беренче фильмнар тарихи-милли мәсьәләләргә багышланган булырга тиеш икән, конкурс комиссиясенең тарих институты патронажында эшләве мәгъкуль.)
"Куючы режиссеры булса, мин аңа мең сценарий язып тоттыра алам!" – дип әйтүче язу остасы да, "Яхшы сценарие булса, фильм төшерүнең бер нәрсәсе юк!" – дигән режиссер да һөнәрләренә кәсеп итеп караучылар гына. Иң мөһиме – идея! Аннары шул идеяне ничек итеп башкаларга ирештерү проблемасы: рәсем сәнгате беләнме, музыкадамы, әллә киномы?! Кино икән – сценарие булгач, аны кем төшерергә тиешлек мәсьәләсе үтә дә җитди һәм җаваплы.
Режиссерны конкурс аша сайлау мөмкинлеге булмаса, "пробный съемкалар" нәтиҗәсеннән чыгып сайлап булмыймы? Әйтик, мәсәлән, Мамай белән кенәз Дмитрийның 1371 елда ике арада килешү шартнамәсе төзү (шуңа кул кую) эпизоды белән 1382 елда кенәзнең Мәскәүдәге тәхетен ташлап качуы эпизодын режиссер-постановщиклыкка кандидатлар ничек хәл итмәкчеләр?! Һәр очракта режиссер-постановщикны сайлап, аны фильм төшерергә билгеләү эше, бу эшкә җаваплы чиновникларның амбицияләрен канәгатьләндереп, үз имиджларын "бизәү" өчен генә эшләнергә тиешле эш түгел.
Максат – милләтебез ихтыяҗларын үтәү. Татар киносы булу-булмауны имзасын куеп хәл итүче түрә шуны хәтерләргә тиеш: һәр тереклек иясе ояны үзенчә үзе кора; үз баласын үзе карап үстерә. (Кайчак каз йомырка салса да, бәбкә чыгарырга утырмый. Нишләргә? Каз йомыркасын тавык астына салып бәбкә чыкмый; чыкса да, бәпкәсе артыннан тавык күлгә керми. Аталанмаган йомырка булса, өстендә ел буе аккош утырса да – бәбкә көтәсе юк.)
Нәзакәтле чагыштыру булмаса да, идеясез сценарий яки фильмны аталанмаган йомыркага тиңләү дөрестер. Әгәр сценарист һәм режиссер сайлауга җитди карамаганда ниятләр гамәлгә ашмыйча, чираттагы "болгар җиле" кебек җил исәчәк тә тыначак. Исраф ителгән миллионнар өчен җавап бирүче, хәтта аны сораучы да булмаячак. Бездә "эшләр" шулай куелган, шулай бара: кылынган "эшләр" өчен җавап бирү юк… Кыегына да, кыңгырына да. Кино төшерү сылтавы белән казнага каза китерү "Болгар җиле"ннән соң да дәвам итү фактлары булу шул турыда сөйли.
...Ярый, җилләрнең төрлесе иссен, дип карыйк. Шулай да, нинди җил иссә дә, аларның берәр төрле куласаны әйләндерүе хәерлерәк түгелме? "Җилләр", яшертен искәнлектән, нәрсәне әйләндерүен күргән-белгән кеше юк. Әлеге дә баягы хисап сораучы юк. Ә менә акча сораучылар күп, диләр… Сорасыннар, чапсыннар, тик исбатласыннар!.. Конкурста! ...Меңнән берсе җиңеп чыкса да, әйбәт.
"Кино төшерәбез" дип акча сорап шаулаучылар арасында, табигый, төрле кешеләр булыр. Хыялый фанатлар да, делец-дилетантлар да, талантлар да. Бездә, бөтенләй көтмәгәндә, татар милләте өчен әһәмияте бәхәсле булган "экзотика"га да, үзебез чакырып, унар миллион акча бирү очраклары гаҗәпләндерми – күнектек. Читләргә сорамый биргәнне, сорап та, үзебезнекеләргә бирмәсәләр – нинди эффект көтәргә кала? Талант – үзе өчен түгел, идеясен тормышка ашыру өчен яши. Ләкин аның әрсезлеге юк. Талантларны таба белү – үзе зур талант. Аларны тану да кыюлык сорый.
...Амбиция, эшмәкәрлек һәм талант сыйфатларын үз холкында берләштерә алган гайрәтле яшь шәхес кенә үз кинобызны булдыру миссиясенең лидеры була ала. Аллага шөкер, андыйлар бездә бар.
Нихәл итмәк кирәк – синтетика һәм парадокслар заманы. Ә соң бүген Куликов сугышына мәдхия җырлау парадокс түгелме? Әгәр без үзебезне яклау чараларын үзебез күрмәсәк, Казан Кремле каршына Явыз Иван һәйкәле куелу ихтималы да озак көттермәс.
...Мин четерекле хәлебездән чыгу чараларының кайберләрен генә тәкъдим итәргә җөрьәт иттем. Кинәсез татар киносы кирәк. Аны руслар да яратып карасын, башка милләт вәкилләре дә. Шунда гына татар киносы турында мөнбәрләрдән сөйләү нигезле булыр.
Әхтәм ЗАРИПОВ |
Иң күп укылган
|