Миләүшә Айтуганова: “ТНВ” – телейолдызлар фабрикасы”

Миләүшә Айтуганова – “Яңа гасыр” телерадиокомпаниясенең генераль директоры урынбасары – генераль продюсер. Татар телевидениесенең әйдәп баручы лидеры, каналдагы бөтен татар телепроектларының “әнисе”. Ул – тапшыруны идеясеннән алып эфирга чыкканчыга кадәр “җитәкләп” бара торган кеше. Дистәләгән журналистның остазы, хезмәттәшләренә – идея чыганагы, үз хезмәтенә гаять дәрәҗәдә бирелгән кеше. Безнең әңгәмәбез дә хезмәткә тугрылык, татар телевидениесенең үсеше һәм кадрлар әзерләү турында.

– Миләүшә Ләбибовна, сез баш-аягыгыз белән иҗат кешесе. Ә җитәкче кәнәфие, җи­тәкчелек роле кешене барыбер ниндидер кысаларга кер­тә. Иҗат белән җитәкчелекне бергә алып бару кыен түгелме?

– Юк, киресенчә, минем эштә алар бер-берсенә ярдәм итә. Иҗат коллективында җитәкче – “портфельле” җитәкче түгел ул. Миңа “иҗат процессы белән ида­рә итүче” дигән сүз күбрәк туры килә. Иҗат проектының төп уңы­шы – әйбәт команда. Һәр тап­шы­руның авторы, алып баручысы, режиссеры, тавыш режиссеры, монтажлаучысы – әллә кемнәр бар. Командада һәркем юрганны үз ягына тартса, син – җитәкче, мин – башкаручы, дип рольләр бү­лешә башласа, берни дә килеп чыкмаячак. Ә инде командада һәркем үз урынын белеп эшли икән, димәк, мин үз вазыйфаларымны үтим.

– Каналның генераль про­дюсерының төп вазыйфасы нинди – “телейолдызлар” әзер­ләүме, әллә югары рейтинглы тапшырулармы?

– Һәр тапшыруны идеясеннән башлап эфирга алып килеп җит­керү – продюсер эше. Техник мөмкинлекләрне дөрес куллану, студиядә яздыру вакытларын бү­лү, монтаж бүлмәләре эшен оештыру – монысы да минем вазыйфа. Һәм, әлбәттә инде, сез әйткән “йолдызлар” әзерләү эше дә – продюсер җилкәсендә. Проект­ны рейтинглы итүнең бер юлы – дөрес алып баручылар сайлау бит инде. Узган сезонда бездә ике тапшыру ачылды: “Башваткыч” һәм “Аулак өй”. “Башват­кыч”ка Җәвит Шакировны чакырдык, ә “Аулак өй”гә исә үзебез тәрбияләгән кадрларны куйдык.

“Телейолдызлар” – бу сүз­не әлеге очракта уңай мәгънә­дә кулланам – әзерләү бик җитди эш. Читтән караучыга гына ул чыктың да сөйләдең кебек тоела.Татар телендә камил сөйләшә белгән һәм алып баручыга кирәк­ле сыйфатларга ия булган кеше­ләрне табу бик кыен. Яхшы алып баручы бит сүзгә дә оста, эруди­ция-белемле дә, аралашу сәләте­нә дә ия. Шуның өстенә аның тышкы кыяфәте дә җәлеп итәрлек булырга тиеш. Ә бу барлык сый­фатларның бер кешедә туплануы бик сирәк. Ел саен алып баручыларга кастинг уздырабыз. Шул кастингта катнашкан 1000 кеше арасыннан 1 алып баручы сайлап алсак – бу инде безнең өчен зур табыш.

– Бүген ”ТНВ”да эшләүче­ләр арасында татар телевиде­ние­сендә үз йөзен булдырган, инде яшьләргә үрнәк итеп куярлык алып баручылар бармы?

– Бар. Каналда иҗат өлкә­сен­дә 380 кеше эшли. Моңа алып баручылар, журналистлар гына түгел, операторлар да, режиссерлар да, ассистентлар да, студия хезмәткәрләре дә керә. Әле яңарак кына без хезмәткәрләр арасында аттестация уздырдык. Шунда 380 кешенең 60 проценты канал ачылган көннән эшләгәне ачыкланды. Бу – 10 ел буена туп­ланган ныклы нигез. Әйтик, “Хә­бәрләр”дә – Данил Гыйниятов, сәяси тапшырулар редакциясе җитәкчесе Рамил Гарипов, “Халкым минем” тапшыруы алып баручысы, “Татарлар” (”ТНВ-Пла­не­та”) тапшыруы корреспонденты – Ләйсәнә Садретдинова, режиссерлар Дания Гыйльманова, Әл­фия Мәһдиева, музыкаль тапшырулар редакциясе җитәкчесе Зөлфия Асадуллина, фонд белән эшләүче Рамилә апа Әхмәтҗа­нова, “Яшь ТНВ” җитәкчесе Рами­лә Сәхабетдинова, иртәнге тапшырулар директоры Леонард Дәүләтшин... Саный китсәң, шактый алар, һәр редакция үзе бер мәктәп кебек.

”ТНВ-Планета” каналы ачылгач, без кыска гына вакыт эчендә “Татарлар” тапшыруын һәр көн­не эфирга чыга торган итеп эшли алдык. Мин моны шул унъеллык эш тәҗрибәсе нәтиҗәсе дип уйлыйм. Тапшыру редакциясендә гел яшьләр генә, бердәнбер зур тәҗрибәле журналист Ләйсәнә Садретдинова, әмма ул да яшь­ләр белән яшьләрчә эшли. Ә ре­дакциянең һәр журналисты, яшь булуга карамастан, инде үзе ос­таз булырлык. “ТНВ-Планета”да­гы “Татарлар”, гомумән, үзгә тапшыру ул. Аны редакция коллективы үзе ничек дөрес дип саный, шулай эшли, кемне кунакка чакырасы килсә, шуны чакыра. Әл­бәттә, темаларны бергәләп сайлыйбыз, тик безнең яктан аларга бер басым да юк. Әлеге тапшыру бөтен дөньяга яшь татар миллә­тен, аның ничек уйлавын, тормышны ничек күрүен, фикерлә­вен күрсәтергә тиеш.

– Ә сез кырыс продюсермы? Матбугатта эшләүче журналистлар белән чагыштырганда телевидение журналистлары тизрәк таныла, “йол­дыз”га әйләнә. Алар белән идарә итү авырмы?

– Мин, гомумән, кырыс кеше. Ләкин начарны яхшыдан аера белү мөһим. Турыдан-туры әйтә алу – үзе бер батырлык. Еллар буе бергә эшләгән кешеләр якыная, дуслаша. Дусмы син, дус түгелме, бергә чәй эчәсез, кунакка йөрисезме, синең бу эшең начар килеп чыккан яки менә монысы бик уңышлы, дип әйтә белергә кирәк.

Радиода эшләгәндә BBC корпорациясе үткәргән махсус мас­тер-классларда катнаштым. Безне анда “йолдызлар” белән эш­ләргә өйрәттеләр. “Йолдызлык” – чир бит ул, кеше үзе аны күп очракта сизми дә. Дөрес әйтәсез, башка мәгълүмат чараларына караганда, бу авыру телевидение хезмәткәрләре арасында күбрәк очрый. Тик без андый сыйфатлар күренгән кешене эфирда озак тотмыйбыз, чөнки ул чир кешене үсүдән туктата. Мине урамда таныйлар, дип кенә үзеңне “йолдыз” дип атау – ул кешене профессиональ яктан үсүдән туктата торган иллюзия генә. Чын йолдыз һәрвакыт үз өстендә эшләргә тиеш.

Бездә гел эфирда гына эшләү­че кешеләр аз. Журналистларыбыз күп функцияләрне башкара: текстларны да язалар, төшерү про­цессында да катнашалар, монтажлыйлар да. Алар шундый шартларга куелган, эфирда әзер текстны гына укып утырмыйлар, эш барышында башка һөнәрләр­гә дә өйрәнәләр, үз белемнәрен арттыралар. Шуңа бу чир белән көрәшүе җиңелрәк.

Әйе, “йолдызлану”ның журналистлар өчен начар тәмамлан­ган очраклары да булды, ләкин ул кешеләр үз ялгышларын аңлап эштән тыныч кына киттеләр.

– Бүген сезне, болай эшләр­гә кирәк, тегеләй эшләргә ки­рәк, дип өйрәтүчеләр артып китте. Тәнкыйть сүзләрен ничек кабул итәсез?

– Андыйларга сүзем бер: килеп эшләп карагыз, дим. Имеш, без федераль дәрәҗәдәге “Россия 1”, “1 канал”лардагы кебек ток-шоулар әзерли алмыйбыз, Татарстан хәтле Татарстанда шуны башкарып чыгарлык кеше юк, диләр. Бездә андый тапшырулар­ның ни өчен юк икәнлеген аңлау өчен ситуацияне эчтән белергә кирәк. Андый проектлар өчен, иң мөһиме, техник мөмкинлекләре­без юк. Бүген бер студиядә ике каналга 50 проект эшлибез. Студиянең тәүлек дәвамында бер минутка да ябылганы юк. Чагыштыру өчен Башкортстан телевидениесен генә алыйк: алар 5 сту­диядә төшерә. Федераль каналлардагы тапшыруларның де­корацияләре сүтелми дә. Ә без аларны көненә берничә тапкыр сүтеп җыябыз. Әлбәттә, без ки­ләчәктә телевидениенең үз йорты булыр һәм бу проблемалар хәл ителер дип ышанабыз.

– Әлеге техник проблемалар хәл ителгән очракта, ул идея­ләрне иҗади яктан тормышка ашырып чыгарлык белгечләр, журналистлар бармы соң? Сез үзегез дә журналистика факультетында да, мәдәният һәм сәнгать университетының режиссура факультетында да белем бирәсез, димәк, кадрлар резервын да яхшы беләсездер.

– Андый проблема бар, сүз дә юк, тик яшьләргә кул селтәмәскә кирәк. Алар арасында бик төпле­ләре бар. Бүгенге яшьләр үзгә. Безнең белән чагыштырганда те­левидениегә, иҗатка да, гомумән, тормышка да башка төрле карый алар. Хәзер бит яшьләр телевизор карамый, мин моны үз балаларымнан да чыгып әйтәм. Алар Интернетка чумган. Димәк, телевидение дә яшәрергә, аларны җәлеп итәр өчен яңа алымнар уйларга тиеш. Әйе, Интернет әле телевидениене тиз генә җиңә алмас, әмма киләчәк турында инде бүген кайгырта башларга кирәк.

Без хәзер балалар өчен ин­тернет-телевидение булдыру турында уйланабыз. Ул тәүлек буе татар телендә эшләргә тиеш. Әл­бәттә, моның өчен күп проблемаларны хәл итәргә кирәк. Үзебез­нең тапшыруларны ничек тә эшләрбез, ә менә балалар өчен мультфильмнарны, фильмнарны, документаль фильмнарны туп­лау, аларны тәрҗемә итү... Авыр гына түгел, чыгымлы да проект бу. Без “ТНВ-Планета”да татарчага тәрҗемә итеп күрсәтү өчен мультфильмнар сатып алыр­га җыенган идек, аена 2 миллион сум акча кирәк булып чыкты. Ләкин шуңа карамастан интернет-теле­видение проектын тормышка ашырып чыгу кирәк.

– Ә ”ТНВ” каналы гел җыр-бию генә күрсәтә диючеләргә ни дип җавап бирәсез?

– Бу бит инде хәзер стереотип кына. Әйе, элек эфир вакытының шактый өлешен җыр-бию алып тора иде. Хәзер инде, нигә шулай аз бирәсез, дип хатлар язалар. Бүген телевидение андый түгел.

– Миләүшә Ләбибовна, го­мумән, телевидение тапшырулары ничек төзелә? Тамашачылар фикерен тыңлыйсыз­мы, әллә, киресенчә, коллектив фи­керенә колак саласызмы яки абруйлы кешеләр кушуы буенча эшлисезме?

– Беренче чиратта, әлбәттә, тамашачы фикеренә колак салабыз. Проектыңның уңыш­лымы-түгелме икәнлеген нәкъ менә тамашачы билгели бит инде. Тикшеренүләр уздырабыз. Бер­ничә ел элек ”ТНВ-Татарстан”­ның рейтингын тикшергәч, төп тамашачы кем ул дигән сорауга җавап таптык. Аудиториябез “55+” булып чыкты. Ул вакытта без үз алдыбызга аудиторияне яшәртергә дигән максат куйдык. Соңгы тикшеренү аудиториянең яшә­рүен күрсәтте, “40+”кә күтә­релгәнбез. ”ТНВ-Планета”да әле­гә андый тикшеренү уздырганыбыз юк, аңа да чират җитәр.

– Без, сәнгать тәрбияләргә тиеш, дигән фикергә күнеккән. Ә телевидение тәрбиялиме?

– Федераль каналларны карагач, телевизион журналисти­ка­ның тамашачыга иярүен кү­рәсең. Ә журналистика иярергә түгел, ияртергә, теләсә кайсы башка сәнгать кебек тамашачыны тәр­бияләргә тиеш. Бер генә мисал. ”ТНВ-Татар­стан” эшли башлаган мәлләрдә эфирда гел эстрада җырлары гына булды. Хәзер ”ТНВ”­ның музыкаль сәя­сәте үз­гәрде. Син җырчы икән, тере тавыш белән тере музыка коралларына кушылып җырла! Без җыр­чылар­ны шулай эшләргә өйрәтә­без, архивтан ретро җыр­лар табып бирәбез, тәкъ­дим итә­без. Халык та шундый җырларны яратып кабул итә башлады. Телевидение эстраданы да үзгәртте. Фильм­нар белән дә шул. Без­нең каналда сугыш-үтереш, кан кою күренешләре юк.

Бу урында каналның тагын бер мөһим яңалыгын әйтеп үтәр­гә кирәк: без позитив телевидение дигән концепциягә күчтек. Кеше дөрес аңласын, бу бездә бар да матур, яхшы, әйбәт дигән сүз түгел. Бу – тормышның ямен күрсәтә белү. Әлбәттә, проблемасыз телевидение булмый, әмма бит аны да төрлечә күрсәтеп була. Әйтик, берәр фаҗига булган, ди. Аны мәетләр, бәрелешкән машиналар, кан аша да хәбәр итеп була, шундый очракларда кем­нең ничек ярдәм итүе аша да күрсәтергә мөмкин. Чаллыда югалган кыз баланы ничә кеше эзләгән, нинди чаралар күрелгән – күптән түгел булган фаҗигане шул юнәлешкә борып җибәрү нәкъ менә безнең мисалда башланды. Әйе, бу рейтингны күтәр­ми, тик бу кирәк. Киләчәк өчен кирәк.

– Сезгә нинди каналлар көндәшлек тудыра? Гому­мән, татар телевидениесе ту­рын­да сөйләшкәндә бу турыда сөй­ләшү урынлымы?

– Казанда көндәшлек бар. Татарстанның ярты халкы Казанда яши бит. Башкала тамаша­чысының мөмкинлеге бик зур, яшәү рәвеше дә икенчерәк. Милли идея белән яшәгән кешеләр дә алай күп түгел монда. Казанда тамашачыны җәлеп итү бик авыр. ”ТНВ”ның рейтингы, әйтик, шул ук “Эфир” белән чагыштырганда тү­бәнрәк. Ә Татарстан районнарында һәм татарлар яшәгән башка төбәкләрдә андый проблема юк.

– Телевидение – оператив­лыкның бер мисалы булырга тиеш. Яшерен-батырын түгел, үзе­безнең республикада булган күп кенә вакыйгаларны да без башта федераль каналларда ише­тәбез. Әйтик, дөньяны тетрәт­кән “Булгария” фаҗига­се вакытында да сез: “ТНВ” җыр-бию күрсәтеп ятты”, – ди­гән шактый тәнкыйть сүзләре ишеттегез...

– Кызганыч, бу сүзләрдә хак­лык бар. Хәзер без гадәттән тыш хәлләр вакытында “Хәбәрләр”нең төрле тапшыруларны бүлеп эфирга чыгару кагыйдәләрен бул­дырдык, ул кагыйдәләр документ рәвешендә расланган. Без хәзер нинди очракта ничек эш­ләргә кирәклеген беләбез.

Ә федераль каналларга кил­гәндә... Кайвакыт республикада уза торган федераль чараларны яктыртканда федераль үзәктән кил­гән матбугат хезмәтләре тө­бәк­ләрдәге каналларга тиешле игътибар бирми. Хәбәрне беренче чыгару, өстенлек федераль каналларга бирелә. Күп очракта бу җирле каналлар техникасы белән үк башкарыла да. Җирле мәгълүмат чыганаклары да федераль чыганак­лар белән бер югарылыкка куелса иде ул...

Гомумән алганда, ”ТНВ”да соңгы арада позитив үзгәрешләр шактый булды. Журналистларыбыз яңа технологияләр үзләште­рә. “Синержи” дигән яңа прог­рамма, мәсәлән, алып кайткан материалны шунда ук монтажлау, эфирга чыгару мөмкинлеге бирә. Бу телевидениене бөтен­ләй икенче бас­кычка алып менә торган техник яктан алга китеш булды.

Хәзер безгә мультимедияле журналистлар кирәк. Алар радиода, телевидениедә, матбугатта һәм Интернетта берьюлы эшли алу сәләтенә ия булырга тиеш. Без шундыйларны әзерлибез.

“Рюкзак” дигән яңа техникабыз барлыкка килде. Журналист кайда гына булмасын – Чаллыдамы ул, Арчадамы, Азнакайдамы, Пензадамы – төшергән материалын тиз генә монтажлый да инде әзер материалны эш урынына җибәрә.